Հայերի և նրանց էության մասին

Հավասարապես ժխտելի են և՛ ազգային բացառիկության անհիմն ընկալումը, և՛ ազգային ինքնաոչնչացման եղկելի մտայնությունը: Առաջինը հաճախ հորթային հրճվանք է, երկրորդը՝ խոսքի ազատության պիտակով քողարկված, բամբասացությամբ ազգային արժեքները տրորելու, ազգի էությունը կանխամտածված կերպով խեղաթյուրելու քաղաքականության իրագործում:
Այս նոր շարքը լայն հանրությանն անծանոթ փաստերի ժողովածու է (բոլորն ունեն աղբյուրներ, բայց քանի որ լրագրությունը չի ընդունում աղբյուրների նշում, մենք դա կանենք առանձին գրքով հրատարակելիս): Այստեղ ընթերցողը կգտնի թե բացառիկության, թե արատավորության նմուշներ: Մենք առաջնորդվել ենք մեկ սկզբունքով՝ առանց երկնչելու ասել ճշմարտությունը, որը ազգային լիարժեքության վկայություն է: Բացառիկությունն ուղեկցվում է արատներով, և հակառակը, բայց համոզված ենք՝ մեր հնամենի ժողովրդի անկրկնելիության դրսևորումներից մեկն էլ նրա լիարժեքությունն է:

Օձափայտ

Մյուռոնը եփում են գինուց, ձեթից, խնկից և ավելի քան հինգ տասնյակ բույսերից: Դրանցից մեկը օձափայտն է, որի թփերի մոտ բույն են դնում օձերը: Ըստ ավանդության, հնում դա հայթայթելու համար Էջմիածնի միաբաններից ընտրում էին երկու քաջ վարդապետների, որոնք ձիերի ոտքերը փաթաթում էին բրդե քեչաներով ու հեծնում: Նկատելով թփին գալարված օձը, նրանք պարանը հմտորեն նետում էին, բույսը պոկում և տեղնուտեղը ձին քշում՝ օձի հարձակումից խուսափելու համար:

Ստրուկ հայերը

Հայերը սպիտակամորթների մեջ ամենավատ ստրուկներն են, ինչպես նեգրերը (զինջերը) սևամորթների մեջ: Նրանք բարեկազմ են, բայց անճոռնի ոտքեր ունեն, ամոթխածությունը բացակայում է, շատ տարածված է գողությունը, ագահություն չենք նկատել: Նրանց էությունն ու լեզուն կոպիտ են: Եթե հայ ստրուկին գեթ մեկ ժամ առանց աշխատելու թողնես, ապա նրա էությունն անմիջապես կդրդի չարիք գործելու: Նա լավ աշխատում է միայն փայտի հարվածների ու վախի ներքո: Եթե տեսնես, որ ծուլանում է, ապա միայն այն պատճառով, որ դա նրան հաճույք է պատճառում, և ոչ ամենևին թուլության պատճառով: Այդժամ պետք է փայտը վերցնել, մի լավ ծեծ տալ և ստիպել անել այն, ինչ ուզում ես:

Իբն ԲՈՒԹԼԱՆ
քրիստոնյա արաբ բժիշկXI դ. առաջին կես

Լոնդոնի հայկական շուկան

«A Collection of Voyages and Travels. Thomas Osborne. London, 1745, vol. I» գրքի 119-րդ էջում տպագրված է 1730 թ. Լոնդոն այցելած իսպանացի ուղեգիր Don Gonzales-ի վկայությունն առ այն, որ Հայկական շուկան կամ Armenian Walk-ը գտնվում էր արևելքից Smithin’s Street-ի, և հյուսիսից՝ Threadneedle Street-ի միջև, մի կողմում ունենալով հոլանդացի ոսկերիչների, մյուս կողմում՝ պորտուգալացիների շուկաները: Այս Walk-երը գտնվում էին Royale-Exchange-ում: Տպագրված է նաև Armenian Walk-ի հատակագիծը:
1750-ից առաջ հայերն Անգլիայում հիմնականում զբաղվել են թանկագին քարերի և գորգերի առևտրով, որից հետո իրավունք են ստացել վաճառելու նաև հում մետաքս:

Ժան-Ժակ Ռուսո

«Ճյուղայեցոց հայու հագուստը կհագներ, մարդու վայել հագուստ է աս ըսելով, ինչպես որ կհագնեն Պասրա: Ան հագուստով իր պատկերն ալ քաշած տեսանք»:

Ղ. ԻՆՃԻՃԵԱՆ,

1824 թ.

Նուբար փաշա Նուբարյանի պարգևատրումները

1848 թ. Եգիպտոսի կուսակալ Իբրահիմ փաշան պաշտոնական այցով մեկնում է Ֆրանսիա և Անգլիա, իր հետ տանելով նաև 23-ամյա քարտուղար Նուբար Նուբարյանին:

Թյուիլրիի պալատում կազմակերպված ընդունելության ժամանակ Լուի-Ֆիլիպ թագավորը խիստ տպավորվում է Նուբարի լեզվիմացությունից, մտավոր կարողություններից ու պահվածքից:
Ընդունված կարգի համաձայն, ֆրանսիական կառավարությունը որոշում է եգիպտոսյան պատվիրակության անդամներին պարգևատրել շքանշաններով, բացի Նուբարից, քանզի նա շատ երիտասարդ էր. որոշում են թագավորի անունից նրան հանձնել մեկ զույգ ատրճանակ։
Երբ Իբրահիմ փաշան շքախմբով հրաժեշտ է տալիս թագավորին, Լուի-Ֆիլիպը պալատականներից մեկի միջոցով հետ է կանչում հայ երիտասարդին: Ապա կողքին գտնվող բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկի կրծքից հանում է Պատվո լեգեոնի խաչը և ամրացնում Նուբարի լամբակին, ասելով.
-Ձեր վեհապետին հայտնեք, որ ոչ թե ֆրանսիական կառավարությունը, այլ անձամբ թագավորն է այս շքանշանով Ձեզ պարգևատրել։

Սուեզի ջրանցքի կառուցման առթիվ Եգիպտոսի առևտրի նախարար Նուբար փաշան մեկնում է Փարիզ ու բանակցություններ վարում ֆրանսիական կառավարության հետ: Նրա բոլոր առաջարկներն ընդունվում են, սակայն փոխարենն ինքն էլ է ստիպված լինում զիջումներ անելու, որոնցից մեկը Եգիպտոսի կառավարության համար արժենալու էր 60 մլն եգիպտոսյան ֆունտ:
Բանակցությունների ավարտից հետո հրաժեշտ է տալիս Շառլ Օգյուստին՝ Նապոլեոն III-ի խորթ եղբորը: Վերջինս Նուբարին տեղեկացնում է, որ թագավորը նրան պարգևատրել է Պատվո լեգեոնի Կոմանդորի խաչով և իրեն հանձնարարել կատարել պարգևատրման արարողությունը:
Նուբարը բարձրահասակ էր, իսկ Մոռնիի դուքսը հակառակը՝ կարճահասակ: Որպեսզի դուքսը կարողանա շքանշանի ժապավենը կախել Նուբարի պարանոցից, փաշան ստիպված կռանում է և առիթից օգտվելով փսփսում դքսի ականջին.
-Դուքս, վզիս վրա ծանրացող վաթսուն միլիոնը ինձ ստիպում է գլուխս խոնարհել։

Շիրվանզադե. «Կյանքի բովից»
(հատված)

Փարիզից հեռանալու օրը Պռոշյանը, բժիշկ Բաբայանը, Մինաս Չերազն ու ես նստած էինք բոլոր բանաստեղծներից երգված նշանավոր Closerie des Lilas սրճարանում, որ գտնվում է Մոնպառնաս և Սեն-Միշել բուլվարների անկյունում:
-Դե, բարեկամներս,- ասաց Պռոշյանը,- ես գնում եմ լակոտներիս մոտ:
Մենք որոշեցինք ծերունուն ուղեկցել մինչև կայարան: Ես, որովհետև Պռոշյանին ավելի լավ էի ճանաչում, քան մյուսները, ասացի.
-Պռոշ, խուրջին կամ բոխչա չունե՞ս:
-Ձե՞ռ ես գցել ինձ, ի՞նչ է,- վիրավորվեց Պռոշյանը,- լակոտներս ինձ համար մի ճամփարկղ են գնել, որ տեսնես, կհիանաս: Սպասեցեք, գնամ բերեմ, երթանք կայարան:
Նա գնաց հյուրանոց և կես ժամ անցած ետ եկավ: Մի սպասավոր բերում էր մի նոր ճամփարկղ, իսկ ինքը Պռոշյանը… շալակած բերում էր մի մեծ բոխչա…
Բաբայանը բողոքեց.
-Ես չեմ գնա կայարան, ամոթ է, Փարիզ և բոխչա՞:
Մինաս Չերազը որպես քաղաքագետ, իհարկե, ավելի մեղմ արտահայտվեց.
-Պետք է ներեք զիս, տյար Պռոշյան, քիչ մը թույլ կզգամ զինքս, պիտի երթամ անկողին մտնելու:
Վերջապես մի կերպ Պռոշյանին ուղեկցեցինք մինչև կայարան և ճանապարհ դրեցինք:

Հատված ֆելիետոնից

ՆԱՎԹԱՇԽԱՐՀԻ ՆԻՍՅԱ ԲԱՐԵԳՈՐԾՆԵՐԻՆ: Հայոց ազգը ապագայում ձեր ամենի համար կկանգնեցնի մի ընդհանուր մեծ կոթող, ով միլիոնների ժառանգություն ստացող պիժոններ և պարվնյուներ: Դուք միայն շարունակեք խաբել և մոլորեցնել միամիտ հայ լրագրերին ու եկեղեցու բեմից կամ մամուլի միջոցով խոստացեք տասնյակ հազարներ՝ բարեգործական, դպրոցական և այլազանական հիմնարկություններին: Իսկ հետո… Հետո հանգիստ հոգով գնացեք Փարիզ, Նիցցա կամ Ալժիր և այնտեղ ինքներդ խաբվեցեք ռեստորանների տերերից ու կոկետուհիներից:
ԹԻՖԼԻՍԻ ՊԻԺՈՆՆԵՐԻՆ: Երբ ձեզ հյուրանոցներում կամ այլևայլ զվարճատեղերում հաշիվ են ներկայացնում, օ՜, որքան դուք վեհանձն եք, որքան բարեսիրտ, որքան ջենտլմեն: Դուք լակեյի ձեռքից հաշիվն անգամ չեք վերցնում, որպեսզի ստուգեք, դուք տալիս եք հարյուրանոցները և ավելորդը հետ չեք պահանջում. այդքան դուք արիստոկրատ եք: Բայց երբ ձեզ չճանաչող միամիտները դիմում են ձեզ մի բարեգործական նպատակով, այն ժամանակ որքա՞ն հաշվագետ, խնայող ու խելոք եք: Դուք նախևառաջ պահանջում եք ձեզ դիմողի մետրիկական թերթիկը, անձնագիրը, հետո դողալով ձեր գրպանից հանում եք մեկ-երկու ռուբլի, իսկ հետո պահանջում եք դեղատնային ճշգրտության հաշիվ: Ձեր գերեզմանաքարի վրա կգրվի. «Մենք մեր ամբողջ կյանքում եղանք ջենտլմեն լակեյների հանդեպ և լակեյ՝ ջենտլմենների հանդեպ»:
ԵՐԵՎԱՆԻ ԲԱՐԵՍԻՐՏ ՀԱՅՐԵՆԱՍԵՐՆԵՐԻՆ: Դուք, ով աղ ու եղ մեր հայրենիքի, դուք կարող եք լինել միայն ալֆա և օմեգա, կենտրոն մտավոր ու հոգևոր, կենտրոն զգացումների ու ծրագրերի: Դուք քաջ եք և խելոք: Քաջ եք, երբ եղանակը հանդարտ է, խելոք եք, երբ խոսել է հարկավոր: Սակայն մի կոճակի փայլը բավական է, որ ձեր երևակայությունը բորբոքվի, և դուք ով գիտե ինչ-ինչ վտանգներ պատկերացնելով՝ ծակուծուկ մտնեք, ինչպես Ավարայրի դաշտի մոտ ապրող ոչ-ավարայրցիներ: Ձեր կոթողի վրա կգրվի. «Խորհրդավոր դիպլոմատի դեմք ունեինք ամբողջ մեր կյանքում, և մեր խորհուրդը մեզ հետ բերինք գերեզման»:
ՀԱՅ ՏԵՐՏԵՐՆԵՐԻՆ: Ձեզ հետ խոսել չի լինի, այսօր ձեր բենեֆիսն է:

Յորիկ
«Տարազ», 1895 թ.

Հեղինակ` Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նոր գտածո
• Բարերարյալը
• Հոգևորականության դերակատարումը՝ ենթատեքստով
• Ազգապահություն
• Կեցցե հայ-թրքական բարեկամությունը
• Շահան Նաթալիի նամակը Միսաք Թորլաքյանի մահվան կապակցությամբ (Բոստոն, նոյեմբերի 13, 1968 թ.)
• Առասպել
• Հայրս ու ես
• 10 տոկոս
• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք

Մեկնաբանություններ