«Մինչև վախճանն անվախճանի»

Աստծո խոսքը Աստվածաշնչում միաժամանակ և՛ խոսք, և՛ գործ է նշանակում: Աստված հենց այնպես չի խոսում: Երբ Նա խոսում է, միաժամանակ նաև գործում է: ՈՒրեմն, երբ Նա ասում է, նշանակում է` կատարում է: Աստված ասաց. «Թող լույս լինի, և լույս եղավ»: Այստեղից երևում է, որ Աստված հավատի Աստված է, Նա հավատում է Իր Խոսքին և Իր հավատը գործի է վերածում Խոսքով: Աստծո Խոսքը ստեղծարար զորություն ունի: Այդ ստեղծարար զորությունը գործի է դրվում Հոգով, ձևավորվում լեզվով և արտաբերվում շուրթերով:

Բարձր է հնոց աշխարհքն Հայոց
ու Մասիսը երկնադետ.
Իմ խոր հոգին էն բարձունքին
խոսք է բացել Նրա հետ-
Անհաս բանից, ըսկզբանից, երբ
չկան էլ դեռ չկար,
Մինչև վախճանն անվախճանի
քընընում է դարեդար:

Թումանյանն այս աշխարհի իմաստությամբ չէ, որ «Մինչև վախճանն անվախճանի քընընում է դարեդար»: Նա գիտի, որ մարդը չի կարող հասկանալ, թե ինչ կա մեկ ուրիշի մտքում և սրտում: Այդ մեկ ուրիշի հոգին գիտի իր իսկ մտքում եղածը: Եվ երբ այդ մարդը հայտնում է իր մտքում ու սրտում եղածը, ապա մենք էլ տեղյակ ենք դառնում դրան: Նույն կերպ մարդը չի կարող իմանալ Աստծո մտքում և սրտում եղածը: Դա միայն Աստծո Սուրբ Հոգուն է հայտնի: ՈՒրեմն, ինչպես մարդու հոգին կարող է հայտնել իր միտքն ու սիրտը, այնպես էլ Աստծո Հոգին է բացահայտում մեզ համար Աստծո միտքն ու սիրտը:
Անգլիացի մեծ գիտնական Մայքլ Ֆարադեյը, ում հայտնագործությունները լայն ճանաչում են գտել գիտական աշխարհում, զբաղվում էր նաև Աստվածաշնչի գրքերի մեկնությամբ` հիմք ընդունելով այն, որ «Աստվածաշունչը բխում է Աստծուց, և ով Աստծուց է, լսում է Նրա խոսքերը»: Թումանյանը Աստծուց էր. նա ոչ միայն լսում էր Աստծո խոսքերը, այլև արձագանքում էր դրանց իր ամբողջ հոգով, ամբողջ էությամբ:
Ինչի՞ մասին է խոսքը, ի՞նչ է նշանակում. «Անհաս բանից, ըսկզբանից, երբ չկան էլ դեռ չկար»: Ո՞րն է այդ «Անհաս բանը», այդ ե՞րբ էր, որ «չկան էլ դեռ չկար»:
Սրանք պոետական զեղումներ չեն, այլ Աստծո իմաստության գագաթնակետի` հանճարի հետ ունեցած աղերսներ են, հանճար, որ իր բացարձակ իմաստով միայն աստվածային հատկանիշ է:
Թումանյանը չէ հանճարը, հանճարը Աստված է՝ Երկինք, Երկիր Արարողը, իսկ Թումանյանը, ավելի ճիշտ՝ Թումանյանի խոր հոգին ընդամենը խոսք բացողն է Նրա հետ և ոչ թե խոսք ասողը: Թումանյանի խոր հոգին խոսքը բացում է, իսկ Բարձրյալի Սուրբ Հոգին խոսում է:
«Սկզբում Աստված ստեղծեց Երկինքն ու Երկիրը»,- այսպես է սկսվում Աստվածաշունչը: Սա վեցօրյա Արարչությունն ազդարարող սկիզբ է, և չպետք է շփոթել «երբ չկան էլ դեռ չկար»-ի հետ, այսինքն` վեցօրյա արարչությունից առաջ եղած ժամանակի հետ: Վեցօրեից առաջ ընկած է մի ժամանակաշրջան, որի ընթացքում Աստված շատ գործեր կատարեց, մեր գիտեցած Սկզբից առաջ: Ոչ ոք չգիտի, թե ինչքան ժամանակ տևեց այդ նախասկզբի ստեղծագործությունը, բայց որքան էլ որ տևած լինի, մեկ է, Աստված Երկինքն ու Երկիրը ստեղծելուց առաջ ջուրը ստեղծեց:
Արարչագործության վեց օրերի ընթացքում Աստծո կատարած աշխատանքը մարդ արարելու համար էր: Աստծո նպատակը մարդ արարելն էր, բայց դա անելուց առաջ Աստված նախ պետք է նորոգեր ավերված երկինքն ու երկիրը: Ծննդոց գրքի 2.4-ում ասվում է. «Սրանք են երկնքի ու երկրի սերունդները. նրանք արարվեցին այն օրը, երբ Տեր Աստված երկինքն ու երկիրը ստեղծեց»: Սա «երբ չկան էլ դեռ չկար», այսինքն` վեցօրեից առաջ եղած արարվածներին է վերաբերում, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում ստեղծվեցին նախ՝ երկինքը, իսկ հետո՝ նաև երկիրը: Ինչ վերաբերում է «այն օրը, երբ Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը» արտահայտությանը, ապա այն երկրի ու երկնքի նորոգման, վերականգնման մասին է ակնարկում: ՈՒշադրությո՛ւն դարձրեք. նախ` երկիրը, հետո՝ նաև երկինքը: Ահա թե ինչ հոգևոր բացահայտումներից հետո է, որ Մասիսի երկնադետ գագաթին Անսկիզբ և Անվերջի հետ խոսք բացած բանաստեղծի հոգին կտրում-անցնում է «երբ չկան էլ դեռ չկար»-ի սահմանները և քննում է այն իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունեցել «մինչև վախճանն անվախճանի»:
Թումանյանը, անտեսելով Արարչի հնարավորությունները սահմանափակող կեղծ ուսմունքները, կարծում է, որ Ամենակարող, Ամենագետ Աստծո համար ամեն ինչ հնարավոր է, Նա կարող է ոչնչից ստեղծել ամեն ինչ: Եվ կարող էր ստեղծել նաև այն ժամանակ, «երբ չկան էլ դեռ չկար»: «Հավատքով ենք իմանում, որ աշխարհն Աստծո Խոսքով հաստատվեց, որ չերևացողներից այս երևացողները ելան» (Եբր. 11.3):
Երկնադետ Մասիսի բարձունքին Աստծո հետ խոսք բացող պոետը հավատով տեսնում է աչքի համար անտեսանելին և հոգով գնում-հասնում է արարչության սկզբնական շրջանի խորքերը: Վեցօրյա արարչությանը նախորդող այդ ժամանակաշրջանի սկիզբը պոետին հայտնի չէ, բայց «Անհաս բանից, սկզբանից» է, «երբ չկան էլ դեռ չկար»: Նրա համար պարզ է, որ տեսանելի ամեն բան անտեսանելի Աստծո կողմից է ստեղծված: Աստծո համար անհնարին ոչինչ չկա` ոչ գործողության, ոչ չափի, ոչ էլ ժամանակի առումով:
«Ինչպես Հայրը Իր Անձի մեջ կյանք ունի, այնպես էլ Որդուն տվեց, որ Իր Անձի մեջ կյանք ունենա» (Հովհ. 5.26): Այստեղ Անձ ասելով առաքյալը նկատի ունի Հոգի, քանի որ Աստված մարմին չունի, Աստված Հոգի է: ՈՒրեմն, մարդու հոգին էլ իր անձն է: Եվ քանի որ «Բանն Աստված է», ապա Անձ կամ Հոգի է: Բայց հոգին ոչ թե խոսված խոսքն է, այլ խոսող միտքը, ճիշտ այնպես, ինչպես աղբյուրից բխող ջուրը աղբյուր չէ, բայց աղբյուրը ջուր է: Սկզբից այդ խոսող Խոսքն ասաց. «Թող Լույս լինի», և… լույս եղավ: ՈՒրեմն, մարդու հոգին նույնպես «բան» է, որովհետև խոսում է և խոսքի անհատնում աղբյուր է. «Իմ խոր հոգին էն բարձունքին խոսք է բացել Նրա հետ»:
Թումանյանի «խոր հոգին»` խոսող միտքը, դեռ աշխարհաստեղծումից առաջ (երբ չկան էլ դեռ չկար) խոսք է բացել իր անձի կամ, որ նույնն է, իր հոգու մեջ կյանք ունեցողի հետ. «Մինչև վախճանն անվախճանի քընընում է դարեդար»: Աստծուն մոտենալու, Նրա հետ մերձենալու արտոնություն և համարձակություն ունեցող բանաստեղծը գիտի, որ «Տիրոջը սիրողները քննում են Նրա գործերը» (Սաղմ. 111.2): Եվ այդ քննությունից ոչ միայն Թումանյանի, այլև բոլոր Նրան սիրողների համար պարզ է դառնում, որ մեծ և սքանչելի են այդ գործերը, արդար ու ճշմարիտ են Նրա ճանապարհները (Հայտն. 15.3):

Արտակ ՈՍԿԱՆՅԱՆ
Գրող, հրատարակիչ

Մեկնաբանություններ