«Նախընտրում եմ շրջազգեստիս գումարը խեղճերին տալ»

Ես հավատում եմ, որ մեծ մարդիկ մեծ են ամեն ինչում, անգամ սիրո հարցում:
Նայեք այս երկու լուսանկարներին: Առաջինն արված է 1921-ին: Զորավար Անդրանիկի պսակադրության արարողությունն է Փարիզի Սբ. Հովհաննես-Մկրտիչ եկեղեցում, և քավորը Պողոս Նուբարն է: Նրա կողքին, գլուխը թեքած, փաշայի կինն է՝ Մարի Նուբարը, Հովհաննես բեյ Տատյանի դուստր Մարիամը:
Երկրորդ լուսանկարն արված է 1930 թ. Երևանում և պատկերում է «Մարի Նուպար» ակնաբուժարանի նորակառույց շենքը: Ո՞վ էր Մարի Նուբարը, ինչպիսի՞ն էր: Ներկայացնենք երկու դրվագ:
Տիկին Նուբարը շատ զգույշ էր վարվում ու խնամում-փայփայում էր շրջազգեստը: Պարբերաբար նկատելով դա, Հայկական բարեգործական ընդհանուր միություն ստեղծելու գաղափարի հեղինակ, միության փոխնախագահ Երվանդ Աղաթոնը մի օր հարցնում է.
-Հանըմ, ինչո՞ւ ես շրջազգեստդ այդպես խնամում:
-Միակ նոր շրջազգեստն է:
-Ինչպե՞ս, դու փաշայի կին և միայն մեկ նոր շրջազգե՞ստ ունես:
-Այո: Երբ Պոլիս այդքան հայ գաղթականներ կան, քաղցածներ կան, ինչպիսի՞ քար սիրտ պիտի ունենամ, որ նոր շրջազգեստ կարել տամ: Նախընտրում եմ շրջազգեստիս գումարն այդ խեղճերին տալ:
Մի օր էլ Մարի Նուբարը Փարիզի Տրոկադերո զբոսայգու նստարանի վրա նկատում է լաց լինող ֆրանսուհու, որը գրկին ծծկեր երեխա ուներ: Հարցուփորձից տեղեկանալով, որ ֆրանսուհին մշտապես քաղցում է, կրծքի կաթը չի բավարարում, երեխան օրեցօր հալվում է, կնոջ ձեռքը բռնում-տանում է կաթնավաճառի մոտ և պատվիրում, որ այդուհետ նրան տան ինչ կուզի, իսկ շաբաթվա վերջին հաշիվն իրեն ուղարկեն: Առաջին շաբաթվա 60 ֆրանկից տարիների ընթացքում գումարը հասնում է 300 ֆրանկի, բայց փաշան շարունակում է վճարել ընդհուպ մինչև Մարիի մահը:
Պողոս Նուբարը կնոջը դիմում էր «սիրելի հոգիս» հայերեն բառերով: Իր մահվան տարում՝ 1930-ին, կնոջն ի հիշատակ, 3 մլն ֆրանկով Փարիզում կառուցեց «Մարի Նուպար հայ ուսանողական տունը», իսկ 14250 ֆունտ ստեռլինգով՝ Երևանի ակնաբուժարանը:
Կնոջից հետո փաշան ապրեց 5 տարի և 1 օր: Առանց հուզմունքի դժվար է կարդալ այն էջերը, որոնք պատմում են Պողոս Նուբարի վերջին օրվա մասին: Կնոջ մահվան օրը` «հուլիսի 25-ին, կարդում է Մարիի»` իրեն ուղղած բոլոր սիրային նամակները և իրեն ձոնած սիրային բանաստեղծությունները, որ փաշան 8 օրինակ տպաքանակով տպագրել էր տվել: Ապա լաց է լինում, այդ ամենը պատառոտում և, կանչելով Բրյուլե ազգանունով շվեյցարուհի սպասուհուն, վերջին դառը հումորն անում, ասելով.
-Մադամ Բրյուլե, այրեք այս ամենը:
Բառախաղ էր. «բրյուլե» ֆրանսերենի հրամայական եղանակով նշանակում էր «այրեք»:
Վերջին բառը լինում է.
-Լա՛վ...
Գո՞հ էր: Ինչի՞ց: Կյանքի՞ց, իր մեծ սիրո՞ւց, ազգին տեր լինելուց ու միաժամանակ ծառայելո՞ւց: Ըստ իս, ամեն ինչից…

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նոր գտածո
• Բարերարյալը
• Հոգևորականության դերակատարումը՝ ենթատեքստով
• Ազգապահություն
• Կեցցե հայ-թրքական բարեկամությունը
• Շահան Նաթալիի նամակը Միսաք Թորլաքյանի մահվան կապակցությամբ (Բոստոն, նոյեմբերի 13, 1968 թ.)
• Առասպել
• Հայրս ու ես
• 10 տոկոս
• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը
• Երախտիք

Մեկնաբանություններ