Մի­գու­ցե հա­յե­րի թափ­ված ա­ր­յու­նը վեր­ջին կա­թի­լը կլի­նի և կօգ­նի ոչն­չաց­նե­լու այս հին ա­ր­յու­նար­բու պոռ­նիկ-կայս­րութ­յու­նը

Հատ­ված բրի­տա­նա­ցի հե­տա­խույզ ԼՈՈՒ­ՐԵՆՍ Ա­ՐԱ­ԲԱ­ՑՈՒ հետ հար­ցազ­րույ­ցից, 1919 թ. («Armenians are impossible» – գր­ված է 1919 թ. Փա­րի­զում խա­ղաղ կոն­ֆե­րան­սի ժա­մա­նակ, ա­մե­րի­կա­ցի լրագ­րող Լին­կոլն Ստեֆ­ֆոր­դի կող­մից, ա­ռա­ջին ան­գամ հրա­պա­րակ­վել է 1931 թ. «Outlook and Independent» ամ­սագ­րում):

«Հա­յե­րի ուղ­ղա­կի կո­տո­րա­ծը,- ա­սաց նա (բրի­տա­նա­ցի հե­տա­խույզ Լ. Ա­րա­բա­ցին- հեղ.),-կա­րող է սկան­դալ դառ­նալ, ե­թե դա բրի­տա­նա­ցի­ներն ա­նեն»: Նա բա­ցատ­րեց, որ թե­պետ ի­րենց կայս­րու­թյու­նը դի­մա­ցավ ո­րոշ այդ­պի­սի ցն­ցում­նե­րի և դեռ պետք է դի­մա­նա ու­րիշ ցն­ցում­նե­րի, բայց չա­փը կորց­նե­լը կա­րող է սա­սա­նել կայս­րու­թյու­նը: Ա­վե­լին, բրի­տա­նա­կան իմ­պե­րիա­լիզ­մը հի­մա շա­հագր­գռ­ված է բնա­կան հարս­տու­թյուն­նե­րով, ոչ թե ժո­ղո­վուրդ­նե­րով։ Հե­տա­գա­յում, երբ բրի­տա­նա­կան իշ­խա­նու­թյունն ա­լիք­նե­րից տա­րած­վի ցա­մա­քի՝ բո­լոր ցա­մաք­նե­րի վրա, Մեծ Բրի­տա­նիան կկա­րո­ղա­նա հաղ­թա­հա­րել այդ­պի­սի ցն­ցու­մը, բայց հի­մա` ոչ:
Անգ­լիա­ցի­նե­րը գործ­նա­կան մար­դիկ են, ի­դեա­լիստ­ներ չեն: Նրանք գի­տակ­ցում են, որ հա­մաշ­խար­հա­յին մեկ կա­ռա­վա­րու­թյուն պետք է ստեղծ­վի, բայց ոչ թե «ձեր» Ազ­գե­րի լի­գա­յի նման (հե­տա­գա­յում` ՄԱԿ- հեղ.)` գա­ղա­փար­նե­րի ու ի­դեալ­նե­րի հի­ման վրա, այլ շո­շա­փե­լի հիմ­քե­րի` նավ­թի, օ­դի, ծո­վե­րի:

Բայց, - ա­ռար­կե­ցի ես (ա­մե­րի­կյան լրագ­րող Լ. Ստեֆենս- հեղ.), - Հա­յաս­տա­նում կան հա­րուստ հո­ղեր և շա­հա­վետ հան­քա­վայ­րեր: Նա ան­գամ չժպ­տաց: Նա եր­կար լռեց և հե­տո հի­շեց­րեց ինձ, որ Հա­յաս­տա­նը պետք է բա­ժան­վի: Մի մա­սը, որ­տեղ բնա­կան հարս­տու­թյուն­ներն են, մյու­սում` հա­յե­րից բա­ցի ո­չինչ…» :
Հայտ­նի անգ­լիա­ցի հե­տա­խույ­զի կող­մից գրե­թե 100 տա­րի ա­ռաջ աս­ված այս խոս­քե­րը փայ­լուն բա­ցատ­րում են Մեծ Բրի­տա­նիա­յի վե­րա­բեր­մուն­քը հա­յե­րի նկատ­մամբ, ինչ­պես ան­ցյալ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում, այն­պես էլ այ­սօր:
Դի­տար­կենք բրի­տա­նա­ցի հե­տա­խույ­զի հա­րյու­րա­մյա թե­զե­րը ժա­մա­նա­կա­կից ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի առն­չու­թյամբ:
Հենց Մեծ Բրի­տա­նիան է նա­խա­ձեռ­նել նոր պա­տե­րազ­մի սկիզ­բը և Ադր­բե­ջա­նի հար­ձա­կու­մը Հա­յաս­տա­նի վրա 2020 թ.:

Մենք սրա մա­սին գրել էինք պա­տե­րազ­մը սկ­սե­լուց շատ ա­ռաջ, հա­մա­ցան­ցում նյու­թե­րը հրա­պա­րակ­վել են 2020 թվա­կա­նի մա­յի­սի 25 և 26-ին: Մեջ­բե­րեմ մի հատ­ված` «…Աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մր­ցա­կից­նե­րին թա­լա­նե­լու անհ­նա­րի­նու­թյու­նը ցու­նա­միան­ման ա­ճող տն­տե­սա­կան ճգ­նա­ժա­մի և COVID-19 հետևանք­նե­րի պայ­ման­նե­րում, մոտ ժա­մա­նակ­նե­րում կդառ­նա շատ պե­տու­թյուն­նե­րի փլուզ­ման պատ­ճառ (օ­րի­նակ` ԱՄՆ, Ադր­բե­ջան, մի փոքր ուշ` Սաու­դյան Ա­րա­բիա, Թուր­քիա, Մեծ Բրի­տա­նիա և այլն), որ­պես այ­լընտ­րանք կա­րող է լի­նել միայն պա­տե­րազ­մի թեժ փու­լը: Պա­տե­րազ­մի՝ ու­րի­շի ձեռ­քե­րով, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մր­ցա­կից­նե­րի նե­րագ­րավ­մամբ և ցան­կա­լի է` նրանց սահ­ման­նե­րի մոտ:
Հենց այս հա­մա­տեքս­տում է հար­կա­վոր դի­տար­կել Ադր­բե­ջա­նի և Հա­յաս­տա­նի միջև ի­րա­վի­ճա­կի կտ­րուկ վա­տա­ցու­մը և պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ա­րագ վեր­սկ­սու­մը` մինչև 2020 թվա­կա­նի ա­վար­տը: Այ­սօր­վա դրու­թյամբ Ադր­բե­ջա­նին ուղ­ղա­կի դր­դում են պա­տե­րազ­մի, ցու­ցա­բե­րե­լով ա­մե­նայն ա­ջակ­ցու­թյուն` Մեծ Բրի­տա­նիան, Թուր­քիան, ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն (հենց այս հեր­թա­կա­նու­թյամբ)։

Ադր­բե­ջա­նում Հա­յաս­տա­նի դեմ մե­ծա­ծա­վալ զին­վո­րա­կան վար­ժանք­նե­րի անց­կաց­ման ժա­մա­նակ (18-22 մա­յի­սի), Մեծ Բրի­տա­նիա­յի թա­գու­հի Ե­ղի­սա­բեթ II-ը հղեց «ան­կեղծ ող­ջյուն­ներ, իսկ Ադր­բե­ջա­նի ժո­ղովր­դին` լա­վա­գույն բա­րե­մաղ­թանք­ներ ազ­գա­յին տո­նի` Հան­րա­պե­տու­թյան օր­վա կա­պակ­ցու­թյամբ»։ Կա­րե­լի է մտա­ծել, ի՞նչ կա որ, ա­մեն ինչ նոր­մալ է, ե­թե չի­մա­նալ, որ Ադր­բե­ջա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան ան­կա­խու­թյան օ­րը մա­յի­սի 27-ն է։ Փաս­տո­րեն, Մեծ Բրի­տա­նիան ող­ջու­նում է Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­կան վար­ժանք­նե­րը և իր ա­ջակ­ցու­թյունն է հայտ­նում Ադր­բե­ջա­նին: Իսկ ե­թե գի­տեք, որ Մեծ Բրի­տա­նիա­յի վար­չա­պետ Բո­րիս Ջոն­սո­նը ու­նի թուր­քա­կան ար­մատ­ներ` նրա պա­պը Օս­մա­նյան կայս­րու­թյան ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րու­թյան վեր­ջին նա­խա­րարն է ե­ղել (Ա­լի Քե­մալ), ա­պա այդ շնոր­հա­վո­րանք­նե­րը հն­չում են որ­պես լր­ջա­գույն ա­հա­զանգ ողջ Ան­դր­կով­կա­սի հա­մար…» .

Նշենք, որ Ան­դր­կով­կա­սում Մեծ Բրի­տա­նիան ու­նի լուրջ ակ­տիվ­ներ: Նա ար­դեն եր­կար տա­րի­ներ մտ­նում է Վրաս­տա­նի խո­շոր ներդ­րող­նե­րի ե­ռյա­կի մեջ, Հա­յաս­տա­նում «թավ­շյա հե­ղա­փո­խու­թյան» ըն­թաց­քում բրի­տա­նա­կան հս­կո­ղու­թյան ներ­քո ան­ցան Հա­յաս­տա­նի գրե­թե բո­լոր ոս­կու հան­քե­րը (սա­կայն ոչ ոս­կով հա­րուստ Ար­ցա­խի հան­քե­րը): Եվ ի­հար­կե, Մեծ Բրի­տա­նիայի ա­­ռա­վել խո­շոր ներդ­րում­ներն ու շա­հե­րը գտն­վում են Ադր­բե­ջա­նում:
2017 թվա­կա­նի վեր­ջում Ադր­բե­ջա­նում ար­դեն իսկ գոր­ծում էին ա­վե­լի քան 500 բրի­տա­նա­կան ըն­կե­րու­թյուն­ներ: Ա­ռա­վել հա­ջող են ըն­թա­նում BP կոր­պո­րա­ցիա­յի գոր­ծե­րը։ BP-ն մաս­նակ­ցում է Ադր­բե­ջա­նում յոթ նավ­թա­գա­զա­յին նա­խագ­ծե­րում, ո­րոնց մեջ են՝ Ա­զե­րի-Չի­րագ-Գյու­նեշ­լի հան­քա­վայ­րի բլո­կի մշա­կու­մը, Բա­քու-Թբի­լի­սի-Ջեյ­հան նավ­թա­մու­ղը և «Հա­րա­վա­յին գա­զա­յին մի­ջանց­քը»։

2015 թվա­կա­նի փետր­վա­րին Ադր­բե­ջա­նը ընդգրկվեց UKTI «High Value Opportunity» ծրագ­րում, ո­րը ա­ջակ­ցու­թյուն է ցու­ցա­բե­րում բրի­տա­նա­կան ըն­կե­րու­թյուն­նե­րին պայ­մա­նագ­րե­րի կնք­ման և ի­րա­կա­նաց­ման, ինչ­պես նաև նավ­թա­գա­զա­յին ո­լոր­տում մասշ­տա­բա­յին նա­խագ­ծե­րի ի­րա­կա­նաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րին: Փոր­ձա­գետ­նե­րը նշում են Բաք­վի նավ­թի և գա­զի նկատ­մամբ բրի­տա­նա­կան վե­րահս­կո­ղու­թյան կարևոր նշա­նա­կու­թյու­նը, քա­նի որ «վեր­ջին տա­րի­նե­րին Մեծ Բրի­տա­նիան մոտ է Հյու­սի­սա­յին ծո­վի իր հան­քա­վայ­րե­րի սպառ­մա­նը և շու­տով կդառ­նա ած­խաջ­րա­ծին­նե­րի զուտ ներկ­րող»:
Դեռ 2020 թ. մար­տին Բրի­տա­նիան սկ­սեց ակ­տիվ գոր­ծու­նեու­թյուն զար­գաց­նել Ար­ցա­խյան ուղ­ղու­թյամբ: Այս­պես, 2020 թվա­կա­նի մար­տին Մեծ Բրի­տա­նիա­յի դես­պան՝ Ջեյմս Շար­փը հան­դի­պեց «Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ադր­բե­ջա­նա­կան հա­մայնք» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյան ղե­կա­վար Թու­րալ Գյան­ջա­լիևի հետ: «Այ­սօր կա­յա­ցել է հան­դի­պում Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ադր­բե­ջա­նա­կան հա­մայն­քի ղե­կա­վար, պատ­գա­մա­վոր Թու­րալ Գյան­ջա­լիևի հետ: Մենք քն­նար­կել ենք Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի կոնֆ­լիկ­տի խա­ղաղ կար­գա­վոր­ման ուղ­ղու­թյուն­նե­րը և այն ներդ­րու­մը, ո­րը հա­մայն­քը կա­րող է ու­նե­նալ այդ հար­ցում»,- մար­տի 10-ին այդ մա­սին իր թվի­թե­րյան է­ջում գրել է դես­պա­նը: Ին­տեր­նե­տա­յին «cryptome.org» պոր­տա­լը նշում է Ջեյմս Լայ­լա Շար­փին, միա­ժա­մա­նակ ՄԻ-6 բրի­տա­նա­կան հե­տա­խու­զու­թյան սպա­ներ հան­դի­սա­ցող Նո­րին մե­ծու­թյան ար­տա­կարգ և լիա­զոր դես­պան­նե­րի շար­քում (MI6 Officers – Her Majesty’s Ambassadors). Շար­փը տի­րա­պե­տում է ռու­սե­րեն, ա­րա­բե­րեն և ադր­բե­ջա­նե­րեն լե­զու­նե­րին (թուր­քե­րեն, ին­չը գրե­թե նույնն է- հեղ.): Նա ի­դեա­լա­կան թեկ­նա­ծու է իր պե­տի, ՄԻ-6-ի ղե­կա­վար Ռի­չարդ Մու­րի գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը կոոր­դի­նաց­նե­լու հա­մար, որն իր հեր­թին Թուր­քիա­յի նա­խա­գահ Ռե­ջեփ Էր­դո­ղա­նի ըն­կերն է: ՄԻ-6-ի ղե­կա­վար Մու­րը նույն­պես հան­դի­սա­նում է Մեծ Թու­րա­նի շր­ջա­նակ­նե­րում Եվ­րա­սիա­յի թյուր­քա­կան ժո­ղո­վուրդ­նե­րին միա­վո­րե­լու նա­խագ­ծի հա­մադ­րողն ու ա­մե­նաակ­տիվ կողմ­նա­կի­ցը։ Այն դիտ­վում է Բրի­տա­նիա­յի կող­մից որ­պես Ռու­սաս­տա­նի, Ի­րա­նի և Չի­նաս­տա­նի վրա ճնշ­ման հար­մար գոր­ծիք: Ի մի­ջի այ­լոց, ՄԻ-5-ի (Միա­ցյալ Թա­գա­վո­րու­թյան հա­կա­հե­տա­խու­զա­կան ծա­ռա­յու­թյուն) վեր­ջերս նշա­նակ­ված ղե­կա­վար Քեն Մակ Կալ­լու­մը պաշ­տո­նա­պես հայ­տա­րա­րեց, որ Ռու­սաս­տա­նը, Ի­րա­նը և Չի­նաս­տա­նը ա­վե­լի լուրջ սպառ­նա­լիք են հան­դի­սա­նում Մեծ Բրի­տա­նիա­յի հա­մար, քան ԴԱԻՇ-ի ա­հա­բե­կիչ­նե­րը և ծայ­րա­հեղ ա­ջե­րը (ինչ սպա­սե­լի ա­նակն­կալ՝ այն ևս մեկ ան­գամ փաս­տում է, որ դրանք հենց բրի­տա­նա­ցի­նե­րի սե­փա­կան նա­խագ­ծերն են)։

Ընդ­հան­րա­պես, վեր­ջերս անգ­լո-թուր­քա­կան կոն­տակտ­նե­րը շատ ակ­տիվ են բո­լոր ուղ­ղու­թյուն­նե­րով: Բրի­տա­նիա­յում կենտ­րո­նա­կան գրա­սե­նյակ ու­նե­ցող՝ Campaign Against Arms Trade (CAAT) մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թյան տվյալ­նե­րով, միայն 2016 թվա­կա­նի հու­լի­սի ան­հա­ջող զին­վո­րա­կան հե­ղաշր­ջու­մի փոր­ձից հե­տո Բրի­տա­նիան հաս­տա­տել է Թուր­քիա­յին 806 մի­լիոն ֆունտ ստեռ­լին­գի ե­զա­կի ար­տո­նագ­րե­րի վա­ճառք: 2013 թվա­կա­նի ժա­մա­կա­հատ­վա­ծում այս թի­վը կազ­մել է 1,3 մի­լիարդ ֆունտ: Բա­ցի այդ, գոր­ծում են 114 բաց ար­տո­նագ­րեր, ո­րոնք տա­լիս են ա­վե­լի լայն, փաս­տո­րեն ան­սահ­մա­նա­փակ հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ Թուր­քիա զեն­քի ար­տա­հան­ման հա­մար: Այս­պի­սով, Թուր­քիան մնում է «գե­րա­կա շու­կա» բրի­տա­նա­կան զեն­քի ար­տա­հան­ման հա­մար, եզ­րա­կաց­նում է CAAT-ը: Ա­վե­լաց­նենք, որ այդ­պի­սով Բրի­տա­նիան Թուր­քիա­յի հա­մար դառ­նում է «ցան­կա­ցած ե­ղա­նա­կին» զեն­քի մա­տա­կա­րար­ման ե­րաշ­խիք: Ներ­կա­յիս ծա­վալ­նե­րը ի­րա­կա­նում շատ ա­վե­լի մեծ են, քա­նի որ անց­նում են բաց ընդ­հա­նուր ար­տո­նագ­րե­րով (OGEL), ա­ռանց ժամ­կետ­նե­րի սահ­մա­նա­փակ­ման: Սրան գու­մա­րած գոր­ծում են հա­մա­տեղ թուրք-անգ­լիա­կան նա­խագ­ծեր, ո­րոնք ընդ­հան­րա­պես չեն ըն­կել պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի տակ: Դրան­ցից է 100-մի­լիո­նա­նոց գոր­ծար­քը, ո­րը հա­վա­նու­թյան է ար­ժա­նա­ցել նախ­կին վար­չա­պետ Թե­րե­զա Մե­յի ժա­մա­նակ, որ­պես պրո­յեկտ, ո­րը կա­ջակ­ցի թուր­քա­կան սե­փա­կան TF-X կոր­ծա­նի­չի մշակ­մա­նը, բրի­տա­նա­կան BAE Systems խո­շո­րա­գույն ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան կոր­պո­րա­ցիա­յի մաս­նակ­ցու­թյամբ (այդ կոր­պո­րա­ցիան նաև մաս­նակ­ցում է Թուր­քիա­յի հա­մար 17 դե­սան­տա­յին նա­վե­րի կա­ռուց­ման գոր­ծըն­թա­ցին):

Մեծ Բրի­տա­նիա­յի և Թուր­քիա­յի ռազ­մա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան մեջ հա­տուկ կա­տե­գո­րիա են կազ­մում ՌԱԹՍ-նե­րը՝ ռազ­մա­կան ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րը: Ինչ­պես նշում են փոր­ձա­գետ­նե­րը, Իս­րա­յե­լից Ադր­բե­ջան մա­տա­կա­րար­վող ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րի մա­սին շատ բան է գր­վել և աս­վել: Դրանք, ըստ մաս­նա­գետ­նե­րի, մասշ­տա­բա­յին են, և հե­տա­խու­զա­կան ԱԹՍ-նե­րի իս­րա­յե­լա­կան տեխ­նո­լո­գիան Ար­ցա­խում գե­րակշ­ռում է: Բայց ե­թե խո­սենք ղա­րա­բա­ղյան մար­տե­րին մաս­նակ­ցող ծանր հար­վա­ծա­յին ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րի մա­սին, ա­պա այս­տեղ իս­րա­յե­լա­կան մե­նաշ­նորհ չկա... Ան­ցյալ տա­րի պարզ­վեց, որ բրի­տա­նա­կան EDO MBM ըն­կե­րու­թյու­նը (տե­ղա­կայ­ված Բրայ­թո­նում) կարևոր դեր է խա­ղա­ցել Թուր­քիան ռազ­մա­կան ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րի մշակ­ման և օգ­տա­գործ­ման մեջ ա­ռա­ջա­տար հա­մաշ­խար­հա­յին տե­րու­թյան վե­րա­փո­խե­լու գոր­ծում: Հենց բրի­տա­նա­կան Hornet տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի օգ­նու­թյամբ է թուր­քա­կան Bayraktar TB2-ն ստա­ցել հր­թի­ռա­յին հար­ված­ներ հասց­նե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն:
Շատ ակ­տիվ է նաև Մեծ Բրի­տա­նիա­յի բաց քա­ղա­քա­կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը ադր­բե­ջան­ցի­նե­րին և թուր­քե­րին:

Ադր­բե­ջա­նի` Ար­ցա­խի վրա հար­ձա­կու­մից հե­տո քիչ անց, ար­դեն 2020 թ. սեպ­տեմ­բե­րի 30-ին, Թուր­քիա­յի պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րար գե­նե­րալ Հու­լու­սի Ա­քա­րը ե­լույթ ու­նե­ցավ բրի­տա­նա-թուր­քա­կան փո­խըմբ­ռն­ման կենտ­րո­նի (Centre for British-Turkish Understanding) կող­մից Լոն­դո­նում կազ­մա­կերպ­ված ֆո­րու­մում (վե­բի­նար):
Խոս­վել է Թուր­քիա­յի և Անգ­լիա­յի միջև «հա­տուկ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի» մա­սին, Արևե­լյան Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վի ի­րադ­րու­թյան վե­րա­բե­րյալ և…Ղա­րա­բա­ղի մա­սին: Գե­նե­րա­լը հի­շեց­րել է Թուր­քիա­յի և Մեծ Բրի­տա­նիա­յի միջև «խոր պատ­մա­կան կա­պե­րի» մա­սին: Ինչ­պես նշում են վեր­լու­ծա­բան­նե­րը, ի­հար­կե թուր­քա­կան կող­մից կա­րե­լի է ըն­դու­նել «ցան­կա­լին ի­րա­կա­նու­թյան փո­խա­րեն», բայց ինտ­րի­գը ա­մեն դեպ­քում տե­սա­նե­լի է… Ղա­րա­բա­ղյան բռն­կու­մից ան­մի­ջա­պես ա­ռաջ Հու­նաս­տան-Թուր­քիա հա­կա­մար­տու­թյուն ծա­գեց Արևե­լյան Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վում՝ Կաս­տե­լյո­րի­սո կղ­զու մեր­ձա­կայ­քում հե­տա­խու­զա­կան ի­րա­վուն­քի հետ կապ­ված։ Ֆրան­սիան և ԱՄՆ-ը ռազ­մա­կան նա­վեր ու­ղար­կե­ցին այդ տա­րածք Հու­նաս­տա­նին ա­ջակ­ցե­լու հա­մար: Իսկ Բրի­տա­նիան սեպ­տեմ­բե­րի 11-ին հա­մա­տեղ միաս­նա­կան ծո­վա­յին ռազ­մա­վար­ժու­թյուն­ներ անց­կաց­րեց Թուր­քիա­յի հետ բրի­տա­նա­կան HMS Argyll ֆրե­գա­տի և թուր­քա­կան TCG Giresun-ի (ԱՄՆ ռազ­մա­ծո­վա­յին ու­ժե­րի նախ­կին ֆրե­գատ) մաս­նակ­ցու­թյամբ:
Այն­պես որ, այս պա­տե­րազ­մի լի­դե­րը, հիմ­նա­կան հո­վա­նա­վո­րը և կազ­մա­կեր­պի­չը հան­դի­սա­նում է հենց Մեծ Բրի­տա­նիան, իսկ Թուր­քիան և Իս­րա­յե­լը ըն­դա­մե­նը վարձ­կան­ներ են, «ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի» դի­մակ հագ­նե­լով և պայ­քա­րե­լով նրանց հա­մար:

Թուրք հրա­հան­գիչ­նե­րի և հա­տուկ­ջո­կա­տա­յին­նե­րի (գու­մա­րած մի­ջազ­գա­յին ա­հա­բե­կիչ­նե­րին, ո­րոնց թիվն ար­դեն հաս­նում է 10 հա­զար մար­դու) առն­չու­թյամբ շատ բան է գր­վել, և տար­բեր աղ­բյուր­նե­րից ստաց­ված ահ­ռե­լի քա­նա­կու­թյամբ ա­պա­ցույց­ներ կան: Իսկ ե­թե որևէ մե­կը կաս­կա­ծում է իս­րա­յե­լա­կան օ­պե­րա­տոր­նե­րի ան­մի­ջա­կան մաս­նակ­ցու­թյա­նը այս պա­տե­րազ­մին՝ մար­դաս­պան ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րը ղե­կա­վա­րե­լիս, ա­պա հա­մե­մա­տեք ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րի կա­ռա­վա­րու­մը հու­լի­սին և աշ­նա­նը: Տար­բե­րու­թյունն ակն­հայտ է, և դա­տե­լով հու­լի­սին Ադր­բե­ջա­նի ա­նօ­դա­չու սար­քե­րի ա­ղե­տա­լի կո­րուստ­նե­րից, դրանք շա­հա­գոր­ծում էին ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը: Իսկ հե­տո, մա­հա­բեր ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րը սկ­սե­ցին «բարձ­րա­գույն վար­պե­տու­թյուն» ցույց տալ՝ սպա­նե­լով ինչ­պես հայ զին­վոր­նե­րին, այն­պես էլ Ար­ցա­խի խա­ղաղ բնակ­չու­թյա­նը, հե­տապն­դե­լով ան­գամ ա­ռան­ձին մարդ­կանց: Այս­քան կարճ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում անհ­նար էր «հու­լի­սյան» մի­ջակ օ­պե­րա­տոր­նե­րին «սո­վո­րեց­նել», նրանց պար­զա­պես փո­խա­րի­նե­ցին... իս­րա­յել­ցի մաս­նա­գետ­նե­րով:
Իս­րա­յելն ին­քը չի էլ թաքց­նում իր «բազ­մա­կողմ» օգ­նու­թյու­նը Ադր­բե­ջա­նին, այս թե­մա­յով ընդ­հա­նուր հրա­պա­րա­կում­նե­րի ի­մաստն այն է, որ դուք (այ­սինքն՝ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը) ա­ռանց մեզ` հրեա­նե­րի, չէիք կա­րո­ղա­նա երբևի­ցե հաղ­թել հա­յե­րին ...
Օ­րի­նակ, «Ադր­բե­ջա­նը չէր կա­րող այդ­պի­սի ին­տեն­սիվ գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ շա­րու­նա­կել ա­ռանց մեր ա­ջակ­ցու­թյան», - ա­սել է Իս­րա­յե­լի ՊՆ բարձ­րաս­տի­ճան զրու­ցա­կի­ցը, ո­րը պա­տաս­խա­նա­տու է զեն­քի բո­լոր մա­տա­կա­րա­րում­նե­րի հա­մար: Աղ­բյու­րը հայտ­նել է, որ մա­տա­կա­րա­րում­նե­րը Ադր­բե­ջան շա­րու­նակ­վում են:

Ստոկ­հոլ­մի խա­ղա­ղու­թյան մի­ջազ­գա­յին հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի ինս­տի­տու­տի (SIPRI) տվյալ­նե­րի հա­մա­ձայն՝ ան­ցյալ տա­րի Իս­րա­յելն ա­պա­հո­վել է Ադր­բե­ջան զեն­քի ամ­բողջ ներ­մուծ­ման 61 %-ը: Հիմ­նա­կան մա­տա­կա­րա­րում­նե­րը բա­ժին են ըն­կել IAI Harop kamikaze ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րին և M095 DPICM կլաս­տե­րա­յին ռում­բե­րին: Ըստ ա­ռաջ­նագ­ծի տվյալ­նե­րի, ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կը դրանք ակ­տի­վո­րեն օգ­տա­գոր­ծում է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղում, նշում է Asia Times- ը: Իս­րա­յել­ցի քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րը և փոր­ձա­գետ­նե­րը փոր­ձում են կոծ­կել ի­րենց շա­հե­րը բա­ցա­ռա­պես բիզ­նե­սով կամ «ի­րա­նա­կան» գոր­ծո­նով, բայց նրանց ի­րա­կան հե­տաք­րք­րու­թյու­նը շատ ա­վե­լի խոր է և հիմն­ված է նույն տա­րա­ծաշր­ջա­նում երկ­րորդ հրեա­կան պե­տու­թյուն՝ Նոր Խա­զա­րիա ստեղ­ծե­լու ցան­կու­թյան վրա:

Հա­յաս­տա­նի վրա հար­ձակ­ման ժա­մա­նա­կը նույն­պես պա­տա­հա­կան չի ըն­տր­ված, ինչ­պես նշում են փոր­ձա­գետ­նե­րը. «2020-ի աշ­նա­նը ստեղծ­վե­ցին օպ­տի­մալ պայ­ման­ներ Ադր­բե­ջա­նի և Թուր­քիա­յի նոր ագ­րե­սիա­յի և լայ­նա­մասշ­տաբ պա­տե­րազ­մի մեկ­նար­կի հա­մար:
1. Այն է. Ադր­բե­ջա­նից Վրաս­տա­նով և Թուր­քիա­յով դե­պի Եվ­րո­պա նոր գա­զա­տա­րի կա­ռու­ցում և գոր­ծար­կում:
2. ԱՄՆ-ը զբաղ­ված է սուր նա­խընտ­րա­կան ար­շա­վով, և նրա նո­յեմ­բե­րի 3-ի ար­դյունք­նե­րը եր­կար ժա­մա­նակ վի­ճարկ­վե­լու են ա­մե­րի­կյան դա­տա­րան­նե­րում (ո­րոշ տվյալ­նե­րով, մոտ 4 ա­միս):
3. Աշ­խար­հը զբաղ­ված է գլո­բալ հա­մա­ճա­րա­կա­յին խնդ­րով:
4. Լոն­դո­նը շտա­պում է դառ­նալ ֆի­նան­սա­կան աշ­խար­հի կենտ­րո­նը և խա­փա­նել դա­րի առևտրա­յին գոր­ծար­քը Չի­նաս­տա­նի և մայր­ցա­մա­քա­յին Եվ­րո­պա­յի միջև:
5. Իս­րա­յե­լը մտա­դիր չէ սպա­սե­լու Ի­րա­նի դեմ պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րի ռե­ժի­մի թու­լաց­մա­նը և շա­հագր­գռ­ված է հյու­սի­սա­յին հա­կաի­րա­նա­կան պլաց­դար­մով, այ­սինքն՝ Ադր­բե­ջա­նի տա­րած­քով:
6. Թուր­քիան, իր նեոօս­մա­նա­կան և նեո­պան­թուր­քիս­տա­կան ռազ­մա­վա­րու­թյամբ, նպա­տակ ու­նի լայ­նո­րեն ա­պա­կա­յու­նաց­նե­լու Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սը՝ հե­տա­գա­յում ել­նե­լով դե­պի ա­մե­նա­հա­րուստ Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա»:

Սա­կայն, բա­ցի Մեծ Բրի­տա­նիա­յից, մնա­ցած բո­լոր «խա­ղա­ցող­նե­րի» շա­հե­րը երկ­րոր­դա­կան են, թե­կուզ ընդ­հա­նուր առ­մամբ հա­մընկ­նող՝ բո­լոր խա­ղա­ցող­նե­րին անհ­րա­ժեշտ է հենց ԱՅՍ ՏԱ­ՐԱԾՔՆ ՈՒ Ա­ՌԱՆՑ ՏԵ­ՂԱ­ՑԻ ԲՆԱԿ­ՉՈՒ­ԹՅԱՆ… Այն թե­զը, որ «Մեծ Բրի­տա­նիա և ընկ.»-ին պետք է ԱՅՍ ՏԱ­ՐԱԾՔՆ Ա­ՌԱՆՑ ՏԵ­ՂԱ­ՑԻ ՀԱՅ­ԿԱ­ԿԱՆ ԲՆԱԿ­ՉՈՒ­ԹՅԱՆ, և ԸՆԴ­ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵՍ Ա­ՌԱՆՑ ԲՆԱԿ­ՉՈՒ­ԹՅԱՆ, փայ­լուն կեր­պով ա­պա­ցու­ցում է այս տա­րածք­նե­րում ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի (թուր­քե­րի) կող­մից ի­րա­կա­նաց­ված Է­ԿՈ­ՑԻ­ԴԻ ՔԱ­ՂԱ­ՔԱ­ԿԱ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ:

Հի­շեց­նենք, որ Ար­ցա­խի տա­րած­քը ռմ­բա­կո­ծե­լիս օգ­տա­գործ­վում են ար­գել­ված ֆոս­ֆո­րա­յին ռում­բե­րը։ Դրանք այ­րում են ամ­բողջ է­կո­հա­մա­կար­գը, թու­նա­վո­րում են հո­ղը և ջու­րը: Միայն վեր­ջին օ­րե­րին ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը Ար­ցա­խում նպա­տա­կա­յին այ­րել են ա­վե­լի քան 1800 հա ան­տա­ռա­պատ տա­րածք: Սո­վո­րա­կան­նե­րից բա­ցի, ար­գել­ված կա­սե­տա­յին ռում­բե­րով ռմ­բա­կոծ­վում են Ար­ցա­խի քա­ղաք­նե­րը, ին­չը հան­գեց­նում է քա­ղա­քա­ցիա­կան են­թա­կա­ռուց­վացք­նե­րի զանգ­վա­ծա­յին ա­վե­րա­ծու­թյուն­նե­րի (ո­րոշ ռում­բեր մնում են ա­վե­րակ­նե­րի մեջ, ին­չը նշա­նա­կում է, որ վտան­գը կմ­նա ցան­կա­ցած ազ­գու­թյան մարդ­կանց հա­մար), ամ­բող­ջու­թյամբ ոչն­չաց­վում է բնա­կե­լի և կա­պի են­թա­կա­ռուց­ված­քը: Ար­ցա­խի քա­ղաք­ներն ու գյու­ղե­րը «ար­դուկ­վում» են ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի կող­մից, թի­րա­խում են դպ­րոց­նե­րը, ման­կա­պար­տեզ­նե­րը, հի­վան­դա­նոց­նե­րը, ծնն­դատ­նե­րը, տա­ճար­նե­րը… Ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի և նրանց կող­մից կռ­վող զին­վո­րա­կան հան­ցա­գործ­նե­րի ԴԻԱԿ­ՆԵ­ՐԸ ՉԵՆ ՀԱՆ­ՎՈՒՄ, հայ­կա­կան կող­մին ևս թույլ չեն տա­լիս հա­նել մեր զո­հե­րին և այլն:
Այս­պի­սով, մտած­ված ստեղծ­վում է ՏԱ­ՐԱԾՔ, որ­տեղ ձևա­վոր­վում է բարդ է­կո­լո­գիա­կան, սո­ցիալ-հա­մա­ճա­րա­կա­բա­նա­կան ի­րա­վի­ճակ, և այն պի­տա­նի չէ ՈՉ ՄԻ ԱԶ­ԳՈՒ­ԹՅԱՆ ԺՈ­ՂՈՎՐ­ԴԻ ՆՈՐ­ՄԱԼ ԱՊ­ՐԵ­ԼՈՒ ՀԱ­ՄԱՐ:
Կի­րա­ռում ենք այս­տեղ անգ­լիա­ցի հե­տա­խույ­զի թե­զը` որ անգ­լիա­ցի­նե­րը գործ­նա­կան ժո­ղո­վուրդ են և նրանց հար­կա­վոր են «ի­րա­կան բա­ներ», այ­սինքն տա­րածք­ներ և ռե­սուրս­ներ, ԵՎ Ա­ՄԵՆ ԻՆՉ ՀԻԱ­ՆԱ­ԼԻ ԲԱ­ՑԱՏՐ­ՎՈՒՄ Է: Ան­գամ Մեծ Բրի­տա­նիա­յի տա­րօ­րի­նակ պահ­ված­քը ՄԱԿ-ի Անվ­տան­գու­թյան խոր­հր­դի փակ նիս­տում, որ­տեղ նա վե­տո դրեց Ար­ցա­խում պա­տե­րազ­մը դա­դա­րեց­նե­լու խա­ղաղ լուծ­ման քվեար­կու­թյա­նը:

Հի­շեց­նենք անգ­լիա­կան հե­տա­խույզ Լոու­րենս Ա­րա­բա­ցու խոս­քե­րը` «հա­մաշ­խար­հա­յին կա­ռա­վա­րու­մը պետք է ստեղծ­վի, բայց ոչ «ձեր» Ազ­գե­րի լի­գա­յի (հե­տա­գա­յում` ՄԱԿ- հեղ.) նման` գա­ղա­փար­նե­րի ու ի­դեալ­նե­րի հի­ման վրա, այլ շո­շա­փե­լի հիմ­քե­րի` նավ­թի, օ­դի, ծո­վե­րի»: Այս­տեղ ըն­դա­մե­նը մի փոքր ուղ­ղում­ներ պետք է մց­վեն, ի վեր­ջո, անգ­լիա­կան հե­տա­խու­զու­թյան սպա­յի հար­ցազ­րույ­ցը գր­վել է մի փոքր այլ պայ­ման­նե­րում և հա­րյուր տա­րի ա­ռաջ:

ՍԱ­ԿԱՅՆ Ե­ԹԵ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱՑ­ՆԵՆՔ ԿԱՐՃ, Ա­ՊԱ ԲՐԻ­ՏԱ­ՆԻԱ­ՅԻՆ և «ԸՆ­ԿԵՐ­ՆԵ­ՐԻՆ» ԱՐ­ՑԱ­ԽՈՒՄ ՀԵ­ՏԱՔ­ՐՔ­ՐՈՒՄ ԵՆ`
ա) Ար­ցա­խի տա­րած­քը, որ­պես պո­լի­գոն և պլաց­դարմ, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մր­ցա­կից­նե­րի՝ Ռու­սաս­տա­նի և Ի­րա­նի, եր­կա­րա­ժամ­կետ հե­ռան­կա­րում նաև Չի­նաս­տա­նի դեմ պայ­քա­րե­լու հա­մար:
բ) Հյու­սիս-Հա­րավ, Արևմուտք-Արևելք եվ­րա­սիա­կան մուլ­տի­հա­ղոր­դակ­ցա­կան հան­գույ­ցի վե­րահս­կո­ղու­թյու­նը:
գ) Ար­ցա­խի հա­րուստ ըն­դեր­քը` և ա­ռա­ջին հեր­թին, ոս­կին: Ե­կեք փոքր-ինչ բա­ցենք փա­կագ­ծե­րը։ Խոր­հր­դա­յին ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի տվյալ­նե­րի հա­մա­ձայն, «միայն Քել­բա­ջա­րի, Լա­չի­նի, Կու­բաթ­լիի և Զան­գե­լա­նի շր­ջան­նե­րում կան մե­տաղ­նե­րի հետևյալ պա­շար­նե­րը A1 + B1 կա­տե­գո­րիա­յում. ոս­կի՝ 1250 տոն­նա, ար­ծաթ՝ 4550 տոն­նա, պղինձ՝ 1 մի­լիոն 840 հա­զար տոն­նա, կա­պար՝ 660 հա­զար տոն­նա, ցինկ` 775 հա­զար տոն­նա, կո­բալտ` 150 հա­զար տոն­նա, քրոմ` 2 մլն 250 հա­զար տոն­նա (նե­րա­ռյալ եզ­րե­րը` 3 մլն 500 հա­զար տոն­նա), ա­լյու­մի­նե հում­քի պա­շար­ներ (մինչև 120 մի­լիոն տոն­նա) և եր­կա­թի հան­քա­քա­րեր` եր­կա­թի պա­րու­նա­կու­թյամբ մինչև 45-55 %: Տե­ղե­կու­թյուն­ներ կան Դաշ­քե­սա­նի, Խան­լա­րի, Շա­հու­մյա­նի և Գե­տա­բե­կի մար­զե­րում օգ­տա­կար հա­նա­ծո­նե­րի, նե­րա­ռյալ թան­կար­ժեք և գու­նա­վոր մե­տաղ­նե­րի հան­քա­վայ­րե­րի մա­սին: Կա­րե­լի է նաև նշել, որ Ա­րաք­սի հով­տում, բա­վա­կա­նին լայն տա­րած­քում, կա ե­րեք նավ­թա­գա­զա­յին հան­քա­վայր, ո­րոնց ընդ­հա­նուր պա­շար­նե­րը կազ­մում են առն­վազն 145-200 մի­լիոն տոն­նա նավթ և մինչև 250 մի­լիարդ խո­րա­նարդ մետր գազ: Հատ­կան­շա­կան է, որ չնա­յած այն հան­գա­ման­քին, որ 1993 թվա­կա­նից ի վեր այդ տա­րածք­նե­րը վե­րահ­սկ­վում էին հա­յե­րի կող­մից, 1997 թվա­կա­նից ի վեր այդ տա­րածք­նե­րում Ադր­բե­ջա­նի կող­մից շատ հան­քա­վայ­րեր տր­վե­ցին բրի­տա­նա­կան ըն­կե­րու­թյուն­նե­րին շա­հա­գործ­ման հա­մար»:

դ) Ջրի հա­սա­նե­լիու­թյու­նը և վե­րահս­կո­ղու­թյու­նը (ռե­լիե­ֆի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րից ել­նե­լով, Ար­ցա­խի գրե­թե բո­լոր գե­տե­րը հո­սում են Արևմուտ­քից-Արևելք, Ղա­րա­բա­ղի դաշ­տի եր­կայն­քով դե­պի Ադր­բե­ջան, Ի­րան և այլն): Քաղց­րա­համ ջրի բա­ցա­կա­յու­թյան խն­դի­րը (նույ­նիսկ ա­նո­րակ) թիվ մեկն է Ադր­բե­ջա­նում և Ի­րա­նի հյու­սի­սում:
Բրի­տա­նա­կան հե­տա­խու­զու­թյան վեր­ջին թե­զի առն­չու­թյամբ` «Հա­յաս­տա­նը պետք է բա­ժան­վի: Մի մա­սը, որ­տեղ բնա­կան հարս­տու­թյուն­ներն են, մյու­սում` հա­յե­րից բա­ցի ո­չինչ…», ցա­վոք այ­սօր էլ ո­չինչ չի փոխ­վել։

Հի­շեց­նենք, որ Մեծ Բրի­տա­նիան էր, որ սա­տա­րում էր սիո­նիս­տա­կան հե­ղա­փո­խու­թյուն­նե­րին Օս­մա­նյան Թուր­քիա­յում՝ 1908-09 թ. և Ռու­սաս­տա­նում՝ 1917-18 թ.։ Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տից հե­տո եր­կու կայս­րու­թյուն­նե­րի փլուզ­ման ար­դյուն­քում Մեծ Բրի­տա­նիան էր, որ վե­րահս­կո­ղու­թյուն ստա­ցավ նախ­կին թուր­քա­կան տա­րածք­նե­րի մեծ մա­սի վրա, իսկ 1918-21 թվա­կան­նե­րին՝ ղե­կա­վար ուժն էր Ան­դր­կով­կա­սում (գե­նե­րալ Թոմ­սո­նի ա­ռա­քե­լու­թյու­նը): 1918-ի վեր­ջին Ան­դր­կով­կա­սում բրի­տա­նա­կան զին­ված ու­ժե­րը կազ­մում էին 23000 զին­վոր և սպա: Ան­դր­կով­կա­սը գտն­վում էր բրի­տա­նա­կան պա­տե­րազ­մա­կան նա­խա­րա­րու­թյան պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան ներ­քո: 1919-ին Փա­րի­զում կա­յա­ցած Խա­ղա­ղու­թյան հա­մա­ժո­ղո­վում բրի­տա­նա­կան ռազ­մա­կան գե­րա­տես­չու­թյունն էր, որ թե­լադ­րում էր Ֆո­րին օ­ֆի­սին (ԱԳՆ) այն շր­ջա­նա­կը, ո­րը ո­րո­շում էր Ղա­րա­բա­ղի ժա­մա­նա­կա­վոր կա­ռա­վար­ման վե­րա­բե­րյալ ո­րո­շում­նե­րը: Ի պա­տաս­խան Ֆո­րին օ­ֆի­սի հար­ցում­նե­րից մե­կին՝ Ղա­րա­բա­ղում հա­յե­րի ճնշ­ման և սպա­նու­թյուն­նե­րի խնդ­րի վե­րա­բե­րյալ, գե­նե­րալ-մա­յոր ՈՒի­լյամ Թվայթ­սը, պա­տե­րազ­մա­կան նա­խա­րա­րու­թյան ռազ­մա­կան հե­տա­խու­զու­թյան վար­չու­թյան տնօ­րե­նը, փո­խան­ցեց գե­նե­րալ Թոմ­սո­նի հե­ռագ­րի պատ­ճե­նը, ո­րում աս­վում էր, որ «չի կա­րե­լի թույլ տալ, որ հայ­կա­կան անկ­լավ մնա Ղա­րա­բա­ղում»:
Բրի­տա­նա­ցի­նե­րը, ի դեմս գե­նե­րալ Թոմ­սո­նի ա­ռա­քե­լու­թյան Ան­դր­կով­կա­սում, ՕԳ­ՆԵԼ ԵՆ ՆԱԵՎ Ա­ՐԵ­ՎԵ­ԼՅԱՆ ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ԲԱ­ԺԱՆ­ՄԱ­ՆԸ՝ ան­մի­ջա­կա­նո­րեն պաշտ­պա­նե­լով թուր­քե­րի պա­հանջ­նե­րը Ղար­սի շր­ջա­նի, Սուր­մա­լուի շր­ջա­նի, Նա­խիջևա­նի և Ար­ցա­խի վե­րա­բե­րյալ: Անգ­լիա­ցի­ներն էին կողմ տա­րա­ծաշր­ջա­նում հա­յե­րի կո­տո­րա­ծին, քա­նի որ նրանք հա­յե­րին հա­մա­րում էին տա­րա­ծաշր­ջա­նում ռուս­նե­րի միակ ի­րա­կան դաշ­նա­կից­նե­րը: Եվ ի­րա­կա­նում 1921 թվա­կա­նի Մոսկ­վա­յի և Ղար­սի տխ­րահռ­չակ պայ­մա­նագ­րե­րը պատ­րաստ­վել են Լոն­դո­նի «զգա­յուն ղե­կա­վա­րու­թյան ներ­քո», Ռու­սաս­տա­նը ներ­կա­յաց­նող սիո­նիստ-բոլշևիկ­նե­րի, ի դեմս Լև Տրոց­կու (Լեյ­բա Բրոնշ­տեյ­նի) և Թուր­քիան ներ­կա­յաց­նող դյոն­մեն (սիո­նո)-ե­րիտ­թուր­քե­րի` Էն­վե­րի և Քե­մա­լի գլ­խա­վո­րու­թյամբ։ Հե­տա­գա­յում, 1923 թ., երբ ըն­դուն­վեց Լո­զա­նի պայ­մա­նա­գի­րը, Մեծ Բրի­տա­նիան նույն­պես ա­ջակ­ցեց թուր­քե­րին և փաս­տա­ցի թույլ չտ­վեց այս­պես կոչ­ված «Հայ­կա­կան օ­ջա­խի» ստեղ­ծու­մը նույ­նիսկ Արևմտյան Հա­յաս­տա­նի որևէ հատ­վա­ծում։

Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, աշ­խար­հը չպետք է մո­ռա­նա, որ անգ­լիա­կան ե­րես­պաշ­տու­թյու­նը նույն­պի­սի «բրենդ» է, ինչ­պես և անգ­լիա­կան հու­մո­րը: Պար­զա­պես անգ­լիա­ցի­նե­րը փոր­ձում են հնա­րա­վո­րինս անն­կատ «փայ­լել» նրա­նով՝ նա­խընտ­րե­լով օգ­տա­գոր­ծել տար­բեր վարձ­կան­նե­րի։ Հայտ­նի անգ­լիա­ցի փի­լի­սո­փա (քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ) հա­մա­սե­ռա­մոլ Ֆրեն­սիս Բե­կո­նը (1561-1626)՝ գի­տա­կա­նո­րեն հիմ­նա­վո­րել է անգ­լիա­կան ե­րես­պաշ­տու­թյու­նը (!) մոտ 400 տա­րի ա­ռաջ: Ա­վե­լորդ է ա­սել, որ այս­քան ժա­մա­նակ անգ­լիա­ցի­նե­րը կա­տա­րե­լա­գոր­ծել են ի­րենց ե­րես­պաշ­տու­թյան «ար­վես­տը» բարձ­րաց­նե­լով այն պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան աս­տի­ճա­նի։ Նրանք այ­սօր էլ այն ակ­տի­վո­րեն օգ­տա­գոր­ծում են քա­ղա­քա­կա­նու­թյան և դի­վա­նա­գի­տու­թյան մեջ:
Բայց վեր­ջին ա­րյու­նա­լի պա­տե­րազ­մում, ո­րը Բրի­տա­նիան սան­ձա­զեր­ծեց Ան­դր­կով­կա­սում 2020 թ., ԱՆԳ­ԼԻԱ­ԿԱՆ Ե­ՐԵՍ­ՊԱՇ­ՏՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆԸ ՁԵՌՔ ԿԲԵ­ՐԻ ՈՉ ԱՅՆ­ՔԱՆ ԱՆ­ՀԱԳ ՈՍ­ԿԵ­ՓԱՅԼ, ՈՐ­ՔԱՆ ԶԳԱ­ԼԻՈ­ՐԵՆ ԿԾԱՆ­ՐԱ­ԲԵՌ­ՆԻ ՆՐԱ ԻՍԿ Ա­ՐՅՈՒ­ՆՈՏ ԹԻԿ­ՆՈ­ՑԸ: Եվ ով գի­տի, մի­գու­ցե նրա կող­մից թա­լան­ված և 2020 թ. Ար­ցա­խի հա­մար մար­տն­չող հա­յե­րի թափ­ված ա­րյու­նը վեր­ջին կա­թի­լը կլի­նի և կօգ­նի ոչն­չաց­նելու այս հին ա­րյու­նար­բու պոռ­նիկ-կայս­րու­թյու­նը… Եվ նրա հետ մեկ­տեղ կկոր­չեն նաև իր վարձ­կան­նե­րը, իսկ աշ­խարհն ա­վե­լի մա­քուր և լու­սա­վոր կդառ­նա…

Ի. ԱՍՏ­ՎԱ­ԾԱՏ­ՐՅԱՆ
Փոր­ձա­գետ-վեր­լու­ծա­բան
Թարգ­մա­նու­թյու­նը ռու­սե­րե­նից՝ Լու­սի­նե ՄԵ­ԼԻՔ-ՍՏԵ­ՓԱ­ՆՅԱ­ՆԻ

Հ. Գ. Մեծ Բրի­տա­նիան ՈՒկ­րաի­նա­յի հետ հու­շա­գիր է ստո­րագ­րել «Ռազ­մա­կան և ռազ­մա­տեխ­նի­կա­կան ո­լորտ­նե­րում հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ամ­րապ­նդ­ման մա­սին», ո­րի շր­ջա­նակ­նե­րում ՈՒկ­րաի­նան ռազ­մա­կան կա­րիք­նե­րի հա­մար կս­տա­նա մոտ 1,6 մի­լիարդ դո­լար (ՈՒկ­րաի­նա­յի 2020-2021 թվա­կան­նե­րի ընդ­հա­նուր ռազ­մա­կան բյու­ջեի գրե­թե 40 %-ը, ըն­դա­մե­նը մոտ 4 մի­լիարդ ԱՄՆ դո­լար): Մեծ Բրի­տա­նիան նաև հա­մա­տեղ զո­րա­վար­ժու­թյուն­ներ է անց­կաց­րել ուկ­րաի­նա­ցի­նե­րի հետ Ա­զո­վի ծո­վում, Դո­նեց­կի Ժո­ղովր­դա­կան Հան­րա­պե­տու­թյան (ԴԺՀ) հա­րա­վում՝ շփ­ման գծի հարևա­նու­թյամբ: ՈՒկ­րաի­նան և Թուր­քիան հա­մա­ձայ­նա­գիր են ստո­րագ­րել ռազ­մա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան և Bayraktar ա­նօ­դա­չու թռ­չող սար­քե­րի մա­տա­կա­րար­ման մա­սին: Ըստ ԴԺՀ փոր­ձա­գետ­նե­րի՝ ՈՒկ­րաի­նան նաև պայ­մա­նա­գիր է կն­քել Զա­պո­րո­ժիեի «Motor Sich» գոր­ծա­րա­նից թուր­քե­րին շար­ժիչ­ներ մա­տա­կա­րա­րե­լու մա­սին՝ «Bayraktar»-նե­րի հա­մար:
Կա­րե­լի է վս­տահ լի­նել, թե կոնկ­րետ որ­տեղ և ում վրա է կրա­կե­լու այս ա­մե­նը... Հա­յեր և ռուս­ներ, սա մեր նոր պատ­մա­կան շանսն է՝ չտր­վել պատ­մա­կան թշ­նա­մուն, միա­վո­րել ջան­քե­րը հա­նուն հաղ­թա­նա­կի։

Հոդ­վա­ծը ար­դեն գր­ված էր, երբ լուր ե­կավ, որ «թավ­շյա հե­ղա­փո­խու­թյան ծա­ղիկ­ներն ու պտուղ­նե­րը»՝ ՀՀ վար­չա­պետ, սո­րո­սա­կան Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը և Բրի­տա­նիա­յի հպա­տակ ՀՀ նա­խա­գահ Ար­մեն Սարգ­սյա­նը Ար­ցա­խը փաս­տա­ցի հանձ­նել են թշ­նա­մուն: Ար­ցա­խից և Ղա­րա­բա­ղի հով­տա­յին հա­րա­կից տա­րածք­նե­րից հա­յե­րին դուրս մղե­լու հետևանք­նե­րը սար­սա­փե­լի կլի­նեն... Ռու­սաս­տա­նի, Ի­րա­նի և Չի­նաս­տա­նի վրա պան­թյուր­քա­կան անգ­լիա­կան խեղ­դող օ­ղա­կը քա­շե­լը կդառ­նա պար­զա­պես տեխ­նի­կա­կան խն­դիր...

Մեկնաբանություններ