Սաուդյան Արաբիայի թագաժառանգը պաշտոնանկել է գեներալներին

Սաուդցի 6 բարձրաստիճան գեներալներ, նրանց թվում՝ 2 արքայազն, պաշտոնանկվել են զինված ուժերից: Նրանց դեմ սկսվել է հետաքննություն «ՊՆ-ում կասկածելի ֆինանսական գործողությունների» պատճառով՝ նշված է արքունիքի պաշտոնական հաղորդագրության մեջ: Պաշտոնանկված զինվորականներից ամենաբարձրաստիճանը Սալման թագավորի զարմիկ, արքայազն Ֆահդ բին Թուրքին է, Սաուդյան Արաբիայի գլխավորությամբ Եմենում ապստամբ հուսիտների դեմ կռվող կոալիցիայի հրամանատարը: Նրա փոխարեն նշանակվել է գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Մուլտակ ալ Ազիմը: Պաշտոնանկվել է և Ֆահդի բին Թուրքիի որդին՝ արքայազն Աբդուլազիզը՝ Ջաուֆ նահանգի փոխնահանագապետը, որ համարվում էր արքայական ընտանիքի հեռանկարային անդամ: Փորձագետները այդ նախաձեռնությունը վերագրում են գահի 35-ամյա թագաժառանգ Մուհամեդ բին Սալմանին, որ թագավորում է հոր՝ 85-ամյա արքա Սալմանի անունից: 2016-ին իր փաստացի իշխանության գալուց հետո արքայազն Մուհամեդ բին Սալմանը ակտիվ պայքարում է կոռուպցիայի դեմ: Ամենաաղմկահարույց դրվագը 2017-ին էր, երբ մի քանի տասնյակ արքայազններ, նախարարներ ու բիզնեսմեններ կալանավորվեցին Էր Ռիադի Ռիտց Կառլտոն հյուրանոցում և ազատ արձակվեցին, երբ պետությանը վերադարձրին 106,7 միլիարդ դոլար: Փորձագետները հերթական կոռուպցիոն գործում տեսնում են չբարձրաձայնվող ներքին ու արտաքին քաղաքական խնդիրներ:

2009-ից սաուդյան բանակը, որ 2018-ի սկզբից գլխավորում է արքայազն Ֆահդ բին Թուրքին, կռվում է Եմենում՝ աջակցելով կառավարությանը ապստամբ հուսիտների դեմ (իսլամի շիայական ուղղության տարատեսակ), որոնց հովանավորում է Իրանը:

Անկախ գնահատականներով՝ գործողությունը, որ ամսեկան Էր Ռիադի վրա նստում է մեկ միլիարդ դոլար, դեռ արդյունքներ չի բերում: Հուսիտները շարունակում են վերահսկել մայրաքաղաք Սանան և Եմենի ամենախիտ բնակեցված շրջանները: Իրանցիները նրանց մատակարարել են հրթիռներ, որ կարող են հասնել Էր Ռիադ: Սաուդցի զինվորականների հեղինակությունը լրացուցիչ փչացրին ոչ ճշգրիտ ավիահարվածները, որոնց հետևանքով զոհվեցին բազում խաղաղ բնակիչներ: Մերձավորարևելյան քաղաքականության Վաշինգտոնի ինստիտուտի փորձագետ Սայմոն Հենդերսոնը գտնում է, որ թագավորության փաստացի կառավարիչ Մոհամեդ բին Սալմանը կոնֆլիկտից դուրս գալու դիվանագիտական ուղիներ է որոնում՝ չընդունելով պարտությունը և Իրանին լրացուցիչ քարոզչական հաղթաթղթեր չտալով:

Սաուդյան թագավորությունը 1926-1932-ին ստեղծել է բեդվինների առաջորդ Աբդուլազիզ իբն Սաուդը: Նա Մոհամեդ մարգարեի ազգակիցը չէր և արաբ արիստոկրատները նրան ինքնակոչ էին համարում: Ուժ և իշխանություն նոր արքային բերեց իսլամի գլխավոր սրբավայրերի՝ Մեքքայի ու Մեդինայի վերահսկողությունը և նավթի հարստագույն հանքահորերի շահագործումը:

Առաջին արքայի մահից հետո 1953-ին Սաուդյան Արաբիան դարձավ եզակի միապետություն, որտեղ թագը փոխանցվում է ոչ թե հորից որդուն, այլ՝ ավագ եղբորից կրտսերին: Ավագության սկզբունքը խստորեն չէր պահպանվում՝ ամեն թագավոր ինքն էր նշանակում իր առաջին ու երկրորդ թագաժառանգներին: Որոշ եղբայրներ բավականաչափ հեղինակավոր չէին կամ չէին ցանկանում հոգսի տակ մտնել: Աբդուլազիզն ուներ 45 որդի տարբեր կանանցից, նրանից 6-ը դարձան թագավոր: Հատուկ ազդեցություն ուներ Սուդայրիի յոթնյակը՝ Աբդուլազիզի 7 որդիները նույն մորից, նրանցից մեկը ներկա արքա Սալմանն է: 2015-ի հունվարին Սալմանի գահակալությունից հետո պարզ դարձավ, որ նա վերջին արքան է Աբդուլազիզի որդիներից և գահակալման կարգը իրեն սպառել է: Արքայի ընտրությունը երրորդ-չորրորդ սերնդի 200 արքայազններից երկրի անվտանգությանն էր սպառնում: Սաուդյան Արաբիան կարող էր սովորական միապետություն դառնալ: Փորձագետների գնահատականով՝ այդ փոփոխությունը ևս կարող էր հարթ չանցնել: Խաղադրույքները բարձր էին՝ արքայական ընտանիքի ո՞ր ճյուղը կկարողանա դինաստիա հիմնել, ո՞վ կզրկվի ապագայում գահը ժառանգելու շանսից: Գահ բարձրանալով՝ Սալմանը առաջին արքայազն նշանակեց Մուհամեդ բին Նայեֆին՝ իր եղբայր Նայեֆի, որ Սուդայրիի յոթնյակից էր, որդուն, երկրորդ արքայազն իր որդուն՝ Մոհամեդ բին Սալմանին: Բայց մեկ տարի անց խաղաղ հեղաշրջում եղավ՝ թագաժառանգ նշանակվեց Մոհամեդ բին Սալմանը, որ նաև Պն նախարարն էր, փոխվարչապետը, արքայական դատարանի գլխավոր քարտուղարը, տնտեսության և հակակոռուպցիոն հանձնաժողովի խորհուրդների ղեկավարը: Մոհամեդ բին Նայեֆը՝ նրա հայրը, և Սալման թագավորի մյուս կրտսեր եղբայր Ահմեդը հասարակական ասպարեզից անհետացան, և ինչպես տարեսկզբին գրեց Wall Street Journal-ը, տնային կալանքի տակ են: Պաշտոնանկված և հետաքննության տակ հայտնված Ֆահդ բին Թուրոին Սուդայրիի յոթնյակի ևս մեկ արքայազնի որդի է:

Դիտորդները արքայական ընտանիքի վերնախավում ներքին, գաղտնի պայքարի բացահայտ դրսևորումներ են տեսնում, որտեղ ոչ բոլորն են ընդունում, որ թագաժառանգն իրավունք ունի հորից ժառանգել գահը: Երիտասարդ արքայազնի հետ աշխարհը կապում է խորապես պահպանողական երկրում բարեփոխումների հույսը: Նրան են վերագրում 2017-ի սեպտեմբերին կանանց տրված մեքենա վարելու թույլտվությունը: Բայց նրա հեղինակությանը լուրջ հարված էր ընդդիմադիր լրագրող Ջամալ Հաշոգջիի սպանությունը Ստամբուլում 2018-ի հունվարին:

BBC

Հ.Գ. Սուդայրիի յոթնյակի պատմությունը գուցե շատ հետաքրքիր է արքայական դինաստիայի համար, բայց դե ֆակտո Սաուդյան Արաբիայում գահաժառանգման կարգը սպառել է իրեն և հասունացել է փոփոխությունների ժամանակը, երբ առաջնահերթ է իշխանության կայունությունը, իսկ բազմաթիվ արքայազնների դեպքում գահը եղբորից եղբորը փոխանցելը ստեղծում է դինաստիական տարաձայնությունների, հեղաշրջումների մշտական պատճառ: Մուհամեդ բին Սալմանը երկաթե ձեռքով մաքրում է գահի ճանապարհը՝ հընթացս փորձելով փոփոխություններ անել երկրում: Եվ դա արժանի է հարգանքի, նույնիսկ եթե Անկարան փորձեց նրան վարկաբեկել Հաշոգջիի սպանությամբ, որի մեղքը արքայազնը ընդունեց, թեպետ ակնհայտ էր, որ ինչ-որ դեր ունեցել են նաև Թուրքիայի հատուկ ծառայությունները:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ