«ՀԻՆ ՀՌՈՄԻ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐԻՑ ՍԿՍԱԾ ՑԱՆԿԱՑԱԾ ԵՐԿԻՐ ԳԻՏԻ` ՈՒՄ ՇԱՀԵՐՆ ԻՆՉ ԵՆ ՊԱՀԱՆՋՈՒՄ, ՈՎ ՈՒՄ ՀԱԿԱՌԱԿՈՐԴՆ Է, ՈՎ ՈՒՄ ԲԱՐԵԿԱՄԸ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության անդամ ԱՐԱ ՆՌԱՆՅԱՆԸ
-Դեկտեմբերյան քառօրյայում ԱԺ-ն կընդունի 2011-ի բյուջեի նախագիծը։ Ըստ Ձեզ, ի՞նչ տարբերություններ կան 2010-ի և 2011-ի նախագծերի միջև:
-Եթե բյուջեի նախագծին վերաբերվում ենք իբրև տնտեսական քաղաքականության փաստաթղթի, գնահատականն այլ է, եթե վերաբերվում ենք իբրև հաշվապահական փաստաթղթի մուտքի ու ելքերի մասով` այլ: Քաղաքական մեծամասնությունը հակված է նախագիծը հաշվապահական փաստաթուղթ համարելու, հասարակության մեծ մասի սպասելիքները բոլորովին այլ են` ի՞նչ ենք ունենալու պետական բյուջեի կատարմամբ: Մենք ունենք բյուջե ձևավորելու որոշակի ավանդույթ և ճգնաժամային պայմաններում շարունակում ենք առաջնորդվել նույն սկզբունքներով: Կառավարությունը և քաղաքական մեծամասնության մեր որոշ գործընկերներ չեն ուզում ընկալել, որ աշխարհը փոխվել է, չեն ուզում ընդունել, որ նախկին մոտեցումներն իրենց ժամանակը սպառել են, եկել է նոր ժամանակ և տնտեսական ճգնաժամի ամենալավ հետևանքը կարող է լինել տնտեսական քաղաքականության փոփոխությունը: Եթե 2009-ի վերջին հաստատված 2010-ի բյուջեն կարելի էր համարել կառավարության լավատեսության հույս, որ ճգնաժամն այնքան էլ մեծ ազդեցություն չի ունենա, և մեր երկիրը ավելի մեծ արդյունք կունենա 2010-ին, ականատես եղանք, որ վերջին 2 տարիներին կառավարության կանխատեսումները չիրականացան:
-Իսկ կառավարությունը կարծում է, որ տնտեսական ճգնաժամի հետևանքները հաղթահարված են, տնտեսական աճ ունենք և համարյա հասել ենք նախաճգնաժամային ցուցանիշներին:
-Քաղաքական մեծամասնության ներկայացուցիչները խնդրին վերաբերվում են քաղաքական կոնյունկտուրայի տեսակետից. տարեսկզբին ասում էին` տնտեսական ճգնաժամը հաղթահարված է, սկսվում է վերելքի շրջանը, տնտեսությունը վերադառնում է բնականոն զարգացման հուն: Այս բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ, երբ կառավարությանը քննադատում էինք, պատասխանը մեկն էր` ՀՅԴ-ն չի նկատել ճգնաժամը: Այսինքն` ըստ անհրաժեշտության` կա ու չկա ճգնաժամ: Ես ընդունում եմ կանխատեսումներում սխալվելու իրավունքը, եթե դրան հետևում է համապատասխան հետևությունը` ուղղված փոփոխություններ կատարելուն: Տնտեսական դաշտում որևէ արմատական բարեփոխում չենք իրականացնում ու ակնկալում ենք դրական արդյունքներ: Հայաստանի Հանրապետությանը պետք են նոր տնտեսական քաղաքականություն և նոր մտածելակերպ, որն առայժմ չի դրսևորվում:
-Դուք կարծում եք, որ Հայաստանում ճգնաժամի դասերը, նոր տնտեսական քաղաքականության անհրաժեշտությո՞ւնը չընկալվեցին, թե՞ տնտեսությունը հնարավորություն չի տալիս նոր տնտեսական քաղաքականությանն անցնելու:
-Երբ ճգնաժամի բացասական հետևանքները շատ էին, և երկիրը լուրջ խնդիրներ ուներ` պետական բյուջեի դեֆիցիտը համալրելու, փոխարժեքի կայունությունն ապահովելու, վարչապետը հայտարարեց, որ լուրջ մարտահրավերներ կան և նոր տնտեսական մոտեցումներ են պահանջվում, սակայն երբ ապահովվեցին արտաքին միջոցներ այդ խնդիրները լուծելու համար, կառավարությունը վերադարձավ ավելի պահպանողական դիրքեր: Փաստորեն, արտաքին պարտքի մեծացման հաշվին պահպանեցինք գործող արատավոր համակարգը: Հասկանալի է, որ կառավարության համար դժվար է իրականացնել անհրաժեշտ բարեփոխումները, քաղաքական կամք է պետք: Եթե բյուջեի նախագծի ուղերձում հստակ մատնանշված են մարտահրավերները և խնդիրները, որոնք պետք է լուծել, եկամուտների կանխատեսման, հավաքագրման մեթոդների, ծախսերի ուղղությունների մեջ այդ մարտահրավերներն արտացոլված չեն: Այսօր բյուջեի նախագծի տեսքով մի հակասություն ունենք` անհրաժեշտ բարեփոխումներն իրականացնելու գիտակցության և փաստացի կատարվող քայլերի միջև: Երբ տեսնենք քաղաքական կամք, ուղղորդված քաղաքականություն և ուժեղ ձեռք, կարող ենք արդյունքի հույս ունենալ: Բայց այդ քաղաքականությունը մենք չենք տեսնում:
-Կառավարությունը պնդում է, որ ճգնաժամի դաժան պայմաններում սոցիալական ոչ մի ծրագիր չկրճատվեց: Որքա՞ն է ճիշտ դա գերխնդիր համարելը, երբ կա տնտեսության զարգացման անհրաժեշտությունը, խնդիր, որի լուծումը կապահովի սոցիալական վիճակի բարելավումը: Արդյոք այս իրողությունը որպես խնդիր ընկալվո՞ւմ է:
-Սոցիալական ծրագրերի կատարումն արտաքին պարտքի ավելացման հաշվին էր, որևէ մեկը այդ վիճարկել չի կարող: Այն բյուջեն, որ ունեցել ենք ընթացիկ տարում և ունենալու ենք եկող տարի, պայմանավորված է արտաքին ներարկումներով: Կառավարության բոլոր օղակներում սխալ ընկալում կա բյուջեի սոցիալական գնահատականի վերաբերյալ. պետական բյուջեով կատարվող մի շարք ծախսեր` աշխատավարձեր, կենսաթոշակներ, նպաստներ, մեզ մատուցվում են որպես սոցիալական: Իրականում ցանկացած պետական բյուջեում արձանագրված են կենսաթոշակները, աշխատավարձերը, նպաստները, կրթությանը, գիտությանը, մշակույթին ուղղվող գումարները, հետևաբար, ցանկացած երկրի պետական բյուջե կարող է անվանվել սոցիալական, նույն հաջողությամբ մեր երկրի ցանկացած տարվա բյուջե կարող է սոցիալական անվանվել: Ես առաջարկում եմ այլ չափորոշիչ` արդյոք այդ բյուջեի իրականացումը բարձրացնելո՞ւ է քաղաքացիների կենսամակարդակը, աճելու է նրանց եկամուտը, մեծանալո՞ւ է գնողունակությունը, արդյոք հասարակության յուրաքանչյուր անդամ մեկ տարի հետո ապրելո՞ւ է ավելի լավ, քան ապրում էր մինչև բյուջեի կատարումը: Այս տեսակետից քննարկելիս մենք տեսնում ենք, որ քաղաքացիների վիճակը վատթարանում է: Մեկ տարի առաջ մենք կանխատեսել էինք, որ աղքատության մակարդակն ավելանալու է, այսօր ՀՀ-ում գնաճը գերազանցում է պլանային ցուցանիշը, 2010 թ. չբարձրացվեցին աշխատավարձերը, կենսաթոշակները, տարեվերջին կատարվող փոքրիկ փոխհատուցումները գնաճն ուղղակի խժռում է: Նույնիսկ պետական վիճակագրությունն ընդունում է, որ 10 ամսվա արդյունքով միջին նոմինալ աշխատավարձն աճել է ավելի փոքր տոկոսով, քան գնաճը, հետևաբար, իրական գնողունակությունը, իրական աշխատավարձը հոկտեմբերի դրությամբ նվազել են։ 2011 թ. համար մենք նույնպես չենք նախատեսում քաղաքացիների եկամուտների ավելացում: Եթե գումարենք նաև մասնավոր դրամական փոխանցումների նվազումը, ակնհայտ է դառնում, որ բնակչության ունեցած գումարը շատ ավելի քիչ է, քան կար մինչև ճգնաժամը: Հետևանքը` գնողունակության անկումը: Եկող տարի մենք չենք կարող արձանագրել կենսամակարդակի աճ: Սա փաստ է, որ բյուջեով ուղղակի կանխատեսվում է, հետևաբար, եթե կենսամակարդակի բարձրացում չենք ունենալու, բյուջեն չենք կարող սոցիալական անվանել:
-Մի քանի տարի շարունակ լուծվում է միայն մեկ խնդիր` աշխատավարձ և կենսաթոշակ վճարելու, բայց չի արվում այնպիսի տեսանելի ու արդյունավետ քայլ, որ այդ աշխատավարձով ու կենսաթոշակով հնարավոր լինի նորմալ ապրել, այդպե՞ս է:
-ՀՀ կառավարությունը հավաքագրում է գումարներ որտեղից հնարավոր է, հիմնականում խոշոր բիզնեսից, և տնտեսական մրցակցության փաստական բացակայության պայմաններում պետական բյուջեից մասհանումներ է կատարում ոչ ապահով խավերին նպաստների վճարումով և փորձում է այդպես աղքատության վերացման խնդիր լուծել: Բայց երբեք ոչ մի երկիր նպաստներով չի կարողացել իր քաղաքացիների համար արժանապատիվ կյանք և միջին կենսամակարդակ ապահովել: Քաղաքացու համար պետք է աշխատելու հնարավորություն ստեղծել, բայց բյուջեի նախագծում աշխատատեղերի ստեղծման քաղաքականություն չենք տեսնում: Մարզերում գերադասում են հրաժարվել իրենց փոքրիկ բիզնեսից նպաստառուների ցանկում հայտնվելու համար: Եթե պետությունն ապահովի իրական տնտեսական մրցակցություն, փոքր ու միջին բիզնեսի համար նորմալ պայմաններ ստեղծի, նրանք իրենց էլ կպահեն, աշխատատեղ էլ կստեղծեն: Պետական բյուջեի նախագծում գտեք աշխատատեղերի մեծացմանն ուղղված քայլ: Կառավարությունն էլ ընդունում է մարզերի համաչափ զարգացման անհրաժեշտությունը, որովհետև քաղաքական-տնտեսական-մշակութային կյանքը կենտրոնացած է մայրաքաղաքում, և ինչքան մայրաքաղաքից հեռու, այնքան կենսամակարդակը ցածր է: Կարող եք ասել` ինչո՞ւ օտարերկրացի ներդրողը պետք է ենթակառուցվածքներով հարուստ Երևանից ու Երևանի շրջակայքից գերադասի իր բիզնեսը տեղափոխել Աշոցք կամ Տավուշ: Հարկային վարչարարության թեթևացումը, վարկային արտոնյալ պայմանները, ստուգումների կրճատումը, բյուրոկրատական խոչընդոտների վերացումը որտե՞ղ են: Ստացվում է, որ, մի կողմից, ընդունում ենք մարզերի զարգացման անհրաժեշտությունը, մյուս կողմից` ոչինչ չենք անում մարզերի զարգացման համար:
-ՀՅԴ-ն բյուջեի նախագծին կո՞ղմ է քվեարկելու, դե՞մ, թե՞ ձեռնպահ:
-Ինչպես նախորդ 2 տարիներին, այս տարի նույնպես ՀՅԴ խմբակցությունը ներկայացնելու է սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի և ներկայացված բյուջեի նախագծի վերաբերյալ իր տեսակետը` վերլուծության տեսքով, որը գրքույկով կտպագրվի: Եթե նախորդ տարիների վերլուծություններին ծանոթանաք, կտեսնեք, որ մեր կանխատեսումներն իրականացել են: Անցած տարի կառավարությունը գյուղատնտեսության ոլորտում 2 տոկոս աճ էր կանխատեսում, մենք նշում էինք, որ աճի հիմքեր չկան, որովհետև նախագծում որևէ համապատասխան ծրագիր չկա: 2010-ին գյուղատնտեսության ոլորտում մենք ունեցանք երկնիշ անկում, կառավարությունը դա բացատրեց եղանակային պայմաններով: Եկող տարվա համար 10 տոկոս աճ են կանխատեսում, բայց նախագծում չկան այնպիսի ծրագրեր, որոնք թույլ կտան ավելացնել արտադրողականությունը գյուղատնտեսության ոլորտում, հետևաբար, հազիվ թե եկող տարի էլ այդ կանխատեսումն արդարանա:
-Փաստորեն, կառավարությունը չի ընդունում ո՛չ քննադատությունը, ո՛չ առաջարկությունները, այլապես հաջորդ տարվա նախագծում ինչ-որ աշխատանք այդ ուղղությամբ պետք է լիներ:
-Ցավոք, մեր քաղաքական մշակույթի մեջ չի մտնում սեփական սխալներն ընդունելը: Եթե սեփական սխալները գիտակցելու և ուղղելու նպատակամղված քաղաքական համակարգ ունենանք, բոլորովին այլ երկիր էլ կունենանք: Բացի այդ, մեր կառավարությունը գաղափարախոսությամբ նեոլիբերալ է, իսկ նոր տնտեսակարգը, որ գալիս է աստիճանաբար փոխարինելու նախկին համակարգին, պահանջում է լիբերալ դոգմաներից ազատվել: G-20-ի հավաքի ժամանակ ընդունված հռչակագիրը կոչ էր անում այլ երկրներին հրաժարվել պրոտեկցիայից և տեղական արտադրողներին չպաշտպանել, իրականում նրանք վարում են իրենց արտադրողներին խրախուսելու քաղաքականություն: Գաղափարախոսական ցանկացած դոգմա ունի արտահայտելու, շրջանցելու, իրականացնելու իր ժամանակը: ՀՅԴ-ն պետական բյուջեի նախագծին կողմ քվեարկելու հիմքեր չի տեսնում: Մենք ուզում ենք տեսնել այն փոփոխությունները, որոնք կհանգեցնեն տնտեսության դիվերսիֆիկացիային, արտահանման խթանմանը, աշխատատեղերի ստեղծմանը, ներգաղթի խրախուսմանը, ազատագրված տարածքների վերաբնակեցմանը, ժողովրդագրական ծանր պատկերի փոփոխմանը, աշխատավորների, տեղական արտադրողների իրավունքների պաշտպանությանը... Առանց արմատական փոփոխությունների լուրջ արդյունքներ չենք կարող ունենալ:
-Ձեր կարծիքով` WikiLeaks-ի բացահայտումները տեղեկատվության արտահոսքի՞, թե՞ լավ ծրագրված պետական քաղաքականության հետևանք են` ժամանակակից տեխնոլոգիաների օգտագործումով:
-Ժամանակակից պայմաններում որևէ տեղեկություն ամբողջությամբ գաղտնի պահել հնարավոր չէ: Գաղտնի հետախուզություններն էլ միշտ ընդունել են, որ ցանկացած տեղեկություն հնարավոր է ձեռք բերել: Խնդիրը` ինչքան ռեսուրսներ պետք է ծախսել այդ նպատակով: Տեղեկության արտահոսքը համաշխարհային պատմության մեջ արտառոց երևույթ չէ: Ինչո՞ւ է տեղեկությունը հայտնվել ինտերնետում և այդքան մեծ ծավալներով: Կարծում եմ` դա բնականոն զարգացման հետևանք է, երբ տեղեկատվությունը միշտ պահանջարկ ունի: Տեղեկությունը ոչինչ չի տալիս, երբ չես կարողանում օգտագործել: WikiLeaks-ի տեղեկատվության մի մասը բավականին հայտնի է, հնչել ու լուսաբանվել է:
-Այսինքն` WikiLeaks-ը խոշորացույց է, որ տեղեկատվությունը խտացնում ու կենտրոնացնո՞ւմ է պարզապես:
-Եթե նպատակն այն է, որ պետությունների ղեկավարները կամ բարձրաստիճան անձինք այդ հրապարակումների պատճառով հայտնվեն անբարենպաստ վիճակում, դա անմիտ է, որովհետև բոլորս էլ գիտենք` ով ում մասին ինչ է մտածում, ով որտեղ ինչով է զբաղված: Նրանք, ովքեր ի պաշտոնե զբաղվում են տեղեկության հայթայթմամբ և մշակմամբ, այս հրապարակումներից մեծ գաղտնիքներ չեն կորզում, փաստաթղթերն ապացուցում են այն, ինչ հայտնի է:
-ՈՒզում եք ասել, որ սկանդալն իրականում սկանդալ չէ՞:
-Իրականում փաստաթղթերի տեսքով ստանում ենք այն, ինչ կատարվել է տարբեր երկրներում, և ինչի մասին այս կամ այն չափով գիտենք:
-Բայց այս դեպքում տեղեկությունը հաղորդվում է ոչ պրոֆեսիոնալներին, այլ բոլորին:
-Այո, բայց ի՞նչ է տալիս դա հասարակությանը, ոչ պրոֆեսիոնալներին:
-Այսինքն` տեղյակներին նոր ոչինչ WikiLeaks-ը չի տալիս, անտեղյակներն էլ գիտելիքի կիրառման դաշտ չունեն: Չե՞ք կարծում, որ այդ հրապարակումներն ունեն ավելի շատ հոգեբանական ներգործություն, քան տեղեկատվական:
-Քաղաքականությունը, ի վերջո, հրապարակային գործունեություն է, քաղաքական գործիչները պետք է իրենց դիրքորոշումները հստակ արտահայտեն: Համաշխարհային քաղաքականության մեջ հաջողության հասնում են նրանք, ովքեր իրենց խնդիրները կոնկրետ դնում են ու հետևողական քայլերով լուծման են գնում: Հին Հռոմի ժամանակներից սկսած ցանկացած երկիր գիտի` ում շահերն ինչ են պահանջում, ով ում հակառակորդն է, ով` ում բարեկամը, ով ում հետ է դավադրում մյուսի դեմ, ով ում հետ է բարեկամանում մյուսի դեմ: Մեր քաղաքականության մեջ սխալ ընկալում կա, թե դիվանագիտությունը լավ զիջելն է, եթե չես զիջում, լավ դիվանագետ չես: Կամ, ասենք, քաղաքականության մեջ կարևորը առևտուրն է, իրականում այդպես չէ, դիվանագիտությունը քո հստակ ամրագրված քաղաքական նպատակին հասնելու միջոց է, այլ ոչ թե դիրքերը զիջելու կամ փոխզիջելու:
-Ասում են նաև` դիվանագիտությունը մտքերը թաքցնելու միջոց է:
-Նաև ասում են` դիվանագետները փողկապներով, գեղեցիկ հագնված ջենթլմեններ են, որ սեղանի շուրջ նստած սիրալիր զրուցում են, իսկ սեղանի տակ ոտքով հարվածում են միմյանց:
-Գուցե այդ պատճառով հայերը մեծ դիվանագետներ չեն:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ