«ԱՄԵՐԻԿԱՑԻՆԵՐՆ ՈՒ ԲՐԻՏԱՆԱՑԻՆԵՐԸ ԱԴՐԲԵՋԱՆՈՒՄ ՆԱՎԹԱՅԻՆ ԼՈՒՐՋ ՇԱՀԵՐ ԵՆ ՀԵՏԱՊՆԴՈՒՄ»

Երբ 88-ին սկսվեց արցախյան շարժումը, խորհրդային հանրապետություններում ամբողջովին անտեղյակ էին, թե իրականում ինչ է կատարվում Արցախում: Նույնիսկ հնչում էին այսպիսի զավեշտալի մտքեր. «Ղարաբաղցիներն ինչո՞ւ են խանգարում հայերի ու ադրբեջանցիների լավ հարաբերություններին»: Հայաստանյան բուհերի, գիտական, մշակութային շրջանակների հիմնական խնդիրն էր դարձել արցախցու արդարացի բողոքի ձայնը «եղբայրական» հանրապետություններին հասցնելը: ՈՒ չնայած այդ ջանքերին` Մոսկվան համառորեն շարունակում էր խեղաթյուրել փաստերն ու Արցախի ժողովրդի ազատագրական պայքարը ներկայացնել իբրև մի խումբ «էքստրեմիստների» գործողություն:
Իսկ այսօր խնդիրը որքա՞ն է ընկալելի նախկին խորհրդային հանրապետություններում:
«Իրատես de facto»-ի հյուրն է քաղաքական գիտությունների դոկտոր, «Լիտվայի արտաքին քաղաքականության տեսություն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր ԹՈՄԱՍ ՅԱՆԵԼՅՈՒՆԱՍԸ:
-Լիտվայի քաղաքական, մտավորական շրջանակների համար որքա՞ն է այսօր ընկալելի արցախյան հիմնախնդիրը:
-Լիտվայի հասարակությունն այնքան է զբաղված իր ներքին խնդիրներով, որ գրեթե չի հետաքրքրվում, թե ինչ է տեղի ունենում իր երկրից դուրս, ո՛չ էլ ձգտում է իմանալ, թե ինչ է կատարվում աշխարհում: Դա թերևս ցավալի է: Բայց փորձագիտական, քաղաքական շրջանակները ևս առանձնապես հետաքրքրված չեն արցախյան հիմնախնդրով։
-Իսկ Դո՞ւք, երբևէ եղե՞լ եք Արցախում:
-Ո՛չ, սա իմ առաջին այցն է Հարավային Կովկաս, մասնավորապես, Հայաստան: Չնայած ինձ չեմ համարում Հարավկովկասյան տարածաշրջանի փորձագետ, բայց այս այցն ինձ հնարավորություն կտա համապարփակ տեղեկություն ստանալու տարածաշրջանի մասին, մի բան, որն ինձ չէր կարող հաջողվել Լիտվայում:
-Այսօր Ադրբեջանն ակտիվ հակահայկական քարոզչություն է իրականացնում, մասնավորապես, ապատեղեկություն տարածելով նախկին խորհրդային հանրապետություններում: Որպես լրագրող, վերլուծաբան, փորձո՞ւմ եք տարանջատել կեղծ ու իրական լրատվությունը կամ գոնե ապահովել անաչառ տեղեկություն:
-Իրոք, Ադրբեջանն ակտիվ քարոզչություն է իրականացնում: Օրինակ, վերջերս Լիտվայի ընդդիմությունը համացանցում պաշտպանեց Ադրբեջանի դիրքորոշումը, սակայն նույն ընթացքում հակառակ կողմը ներկայացրեց նաև հայկական դիրքորոշումը: Չնայած այն իրողությանը, որ լիտվական հասարակությունն առանձնապես հետաքրքրված չէ արցախյան հիմնախնդրով, այնուհանդերձ, ԶԼՄ-ները ձգտում են պահպանել այդ հավասարակշռությունը` չկենտրոնանալով միայն մեկ կողմի տարածած տեղեկության վրա: Մեր լրագրողները, գիտակցելով, որ բավարար չափով չեն տիրապետում հակամարտության մանրամասներին, խուսափում են կողմերից որևէ մեկի դիրքորոշման կրողը դառնալուց: Եվ ձգտում են հնարավորինս օբյեկտիվ լինել` անդրադառնալով և՛ հայկական, և՛ ադրբեջանական կողմերի տարածած տեղեկությանը: Կարծում եմ, որ դա ճիշտ մոտեցում է. ԶԼՄ-ները պետք է պահպանեն այդ հավասարակշռությունը:
-Արհեստածին Ադրբեջանում դեռևս չի ավարտվել ազգի ձևավորումը, ինչով պայմանավորված է այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանի պատմաբանները զբաղված են տարածաշրջանի բնիկ ժողովուրդների, մասնավորապես, հայերի, իրանցիների պատմությունը խեղաթյուրելով, մշակութային արժեքները սեփականելով: Հետաքրքիր է` մերձբալթյան հանրապետությունների հարաբերություններում կա՞ մեկմեկու պատմությունը սեփականելու, մշակութային արժեքները ոչնչացնելու միտում:
-Հարցը հասկանալի է. իհարկե, երբ պետությունները սահմանակից են, կարող են լինել և նման հակասություններ, վեճեր: Հաճախ նաև պատմաբաններն են խճճվում այդ վեճերում: Սակայն բալթյան երեք երկրների միջև պատմական հարցերում նման հակասություններ չկան, փոխարենն առկա են բավականին լուրջ ու բարդ պատմական վեճեր Լիտվա-Լեհաստան, Լիտվա-Ռուսաստան հարաբերություններում: Խնդիրը, իրոք, շատ զգայուն է: Օրինակ, լիտվացիներս այն համոզմանն ենք, որ Լեհաստանը 20-րդ դարի առաջին հատվածում օկուպացրել էր Վիլնոյի շրջանը: Պետք է ասեմ, որ դա լիտվացիների համար մինչև իսկ հիվանդագին խնդիր է: Մինչդեռ լեհերը հակառակ կարծիքի են: Նույն իրավիճակն է Ռուսաստան-Լիտվա հարաբերություններում. լիտվացիների տեսանկյունից Լիտվայի խորհրդայնացումը այլ բան չէր, քան բռնազավթում խորհրդային Ռուսաստանի կողմից: Մինչդեռ ռուսական կողմը հարցն այլ կերպ է մեկնաբանում` համարելով այն Լիտվայի ժողովրդի ազատագրում նացիստական բռնապետությունից: Սա խոսում է այն մասին, որ պատմական նման վեճեր կան գրեթե ամենուր, ցավալին այն է, որ դրանք հաճախ որպես քաղաքական զենք են օգտագործվում:
-Ջուղայի հայկական խաչքարերը, որոնք նաև համամարդկային արժեք էին, ջարդուփշուր արեց ադրբեջանական բանակը: Քրիստոնյա քաղաքակիրթ աշխարհը մինչ օրս չի դատապարտել հայ քրիստոնեական արժեքների դեմ իրականացված ադրբեջանական վանդալիզմը: Ինչպե՞ս հասկանալ այս հանդուրժողականությունը:
-Կարծում եմ` այս հարցում եվրոպացիները բավարար չափով տեղեկացված չեն: Ես ևս այդ մասին չեմ լսել, նույնիսկ Լիտվայի ԶԼՄ-ները երբևէ այդ մասին տեղեկություն չեն տարածել: Կարծում եմ, որ այս հարցում եվրոպական հանրության չեզոքությունը տեղեկատվության բացակայության հետևանք է: Ժամանակակից աշխարհում շատ կարևոր է տեղեկության տարածումը` օգտագործելով տեղեկատվական քարոզչության հնարավոր բոլոր միջոցները:
Իհարկե, փոքր պետությունների համար շատ ավելի դժվար է, քանի որ լրատվամիջոցներն այսօր իրենց հիմնական ժամանակը կենտրոնացնում են աշխարհի գերտերություններում տեղի ունեցող իրադարձությունների վրա: Հետևապես, արդյունք ունենալու համար ձեզնից մեծ աշխատանք է պահանջվում անհրաժեշտ տեղեկությունը ժամանակին տեղ հասցնելու առումով:
-Եվրոպան, որը շատ է խոսել մարդու իրավունքներից, ժողովրդավարությունից, փաստորեն, պատրաստ է անտեսելու այդ արժեքները, եթե կշեռքի մյուս նժարին հայտնվում են տնտեսական ինչ-ինչ շահեր: Ադրբեջանի նավթային ռեսուրսները, իրո՞ք, այնքան գայթակղիչ են, որ Եվրոպան պատրաստ է աչք փակելու այնպիսի արժեքների վրա, որոնք ընկած են սեփական արժեհամակարգի հիմքում:
-Քաղաքականությունը հաճախ նաև ցինիզմ է պարունակում: Երկակի ստանդարտների կիրառումը ևս այդ մասին է փաստում: Այն, որ Ադրբեջանն ունի նավթ, իր դերն անշուշտ խաղում է ու հաճախ ժողովրդավարական արժեքների վրա աչք փակելու պատճառ դառնում: Տնտեսական հետաքրքրությունները շատ հաճախ խոչընդոտում են իրական ժողովրդավարության արմատավորմանը: Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանն այս առումով միակ ու վերջին երկիրը չէ, որի հանդեպ, շնորհիվ իր նավթային ռեսուրսների, շատ հաճախ իրականացվում է մեղմ քաղաքականություն: Ամերիկացիներն ու բրիտանացիները, որոնք Ադրբեջանում նավթային լուրջ շահեր են հետապնդում, լինելով նավթային ինդուստրիայի մասնակիցներ, բնականաբար, առաջնորդվում են իրենց տնտեսական շահերով, ինչը, անշուշտ, անդրադառնում է տարածաշրջանային քաղաքականության վրա:
Զրույցը` Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ