«ՀՀ ՑԱՆԿԱՑԱԾ ՆԱԽԱԳԱՀ ԻՐ ՊԱՇՏՈՆԱՎԱՐՄԱՆ ՎԵՐՋԱԿԵՏԸ ԿԴՆԻ ԱՎԵԼԻ ՇՈՒՏ, ՔԱՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻՆ ՎՆԱՍԵԼՈՒ ՄԻ ՔԱՅԼ ԿԿԱՏԱՐԻ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրը հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ ԿԱՐԻՆԵ ՆԱԼՉԱՋՅԱՆՆ է
«ԵՐԲԵՄՆ ՆՈՒՅՆԻՍԿ ԲԱԽՏԱԳՈՒՇԱԿՆԵՐԻՆ ԵՆ ՀԱՄԱՐՈՒՄ ՀՈԳԵԲԱՆ»
-Տիկի՛ն Նալչաջյան, հոգեբանությունը գիտություն է հիվանդ մարդու, հիվանդ հասարակության, աշխարհում առկա հիվանդագին դրսևորումների մասի՞ն, թե՞ հոգեբանի տեսադաշտում նաև առողջներն են ներառվում:
-Շատ ակտուալ հարց եք տալիս, որովհետև պատկերացումները հոգեբանության մասին մեզանում հստակ չեն: Մարդիկ հոգեբանին սովորաբար բժիշկ են համարում, իսկ երբեմն նույնիսկ բախտագուշակներին են համարում հոգեբան: Պատկերացումը պետք է ճշգրիտ լինի. հոգեբանությունը գիտություն է մարդու, նրա հոգեկան աշխարհի մասին: Ըստ որում, նախ և առաջ` առողջ մարդու: Այն բոլոր հարցերը, որ կապված են մարդու ներաշխարհի հետ (էություն, խորքային առանձնահատկություններ, գիտակցություն, ենթագիտակցություն, հոգեկան այլևայլ պրոցեսներ), կազմում են հոգեբանություն գիտությունը: Հոգեբանությունը բազմաճյուղ գիտություն է: Օրինակ, կա սոցիալական հոգեբանություն, որն ուսումնասիրում է մարդկանց խմբերի միջև եղած հարաբերությունները: Կա ազգային հոգեբանություն, ռազմական հոգեբանություն: Այս բոլոր առանձին ոլորտներում մարդն է` իր օրինաչափություններով: Իհարկե, կա նաև կլինիկական հոգեբանության ոլորտը, որտեղ արդեն մարդն է` իր խնդիրներով, ախտաբանական երևույթներով: Այստեղ արդեն թերապիայի ոլորտն է ներառվում: Շատ բազմազան ու բազմադեմ է հոգեբանությունը:
-Ո՞րն է հոգեբանություն գիտության ամենասենսացիոն բացահայտումը վերջին ժամանակաշրջանում:
-Դժվար է խոսել կոնկրետ սենսացիոն հայտնագործության մասին: Բայց ընդհանուր առմամբ վերջին շրջանում հոգեբանությունը մեծ թափով զարգացավ: Ընդ որում, կան բազմաթիվ ինստիտուտներ, հոգեբանական լաբորատորիաներ, այլ հաստատություններ, որոնք հայտնագործություններ են անում մարդու մասին, միջանձնային հարաբերությունների մասին: Օրինակ` հոգեկանի շերտերի (գիտակցություն, ենթագիտակցություն, անգիտակցական, խորքային համակարգ) մասին օրինաչափությունների բացահայտումը սենսացիա չէ, ի՞նչ է: Այնպիսի խնդիրներ կան, որոնց պատասխանը հոգեբանությունն ունի, բայց քանի որ դրանք դեռ շատ հանրայնացված չեն, մարդիկ հակված են դրանց պատասխանները գտնելու միստիկ ոլորտներում, վերերկրային հասկացությունների դաշտում: Երբ մենք անդրադառնում ենք հոգեբանությանը, տեսնում ենք, որ այդ հարցերի ճշգրիտ պատասխաններն ունի այն: Իհարկե, կան նաև հարցեր, որոնց պատասխաններն առայժմ չունի հոգեբանությունը:
-Կարելի՞ է ասել, որ եթե շատ խորանաս հոգեբանության մեջ, կարող ես նաև հեռանալ Աստծու, աստվածայինի գաղափարից:
-Ընդհակառակը: Սկզբում հոգեբանությունը մի քիչ հեռանում է Աստծու, աստվածայինի գաղափարից` տալով ճշգրիտ լուծումներ, հայտնաբերելով օրինաչափություններ և մեզ կողմնորոշելով ոչ թե դեպի Աստծու հավատը, այլ ճշգրիտ դիրքորոշումները: Կանխատեսումներ ենք անում մարդկանց հնարավոր վարքի մասին, մատնանշում ինչ-ինչ գործոնների փոխազդեցությունը, որոնց արդյունքում մենք կարողանում ենք պրոգնոզներ տալ: Սա, իհարկե, բարդ գիտահետազոտական աշխատանք է պահանջում: Իսկ երբ շատ ես խորանում, հասնում ես այնպիսի գաղտնարանների, որտեղ գիտությունն իր միջոցներով կանգ է առնում, ու դու տեսնում ես, որ արդեն քո դեմ հառնում է հոգեկանի, հոգու գաղափարը` դառնալով շատ ռեալ և շոշափելի: Ալբերտ Նալչաջյանի վերջին աշխատանքները, օրինակ, ուղղորդված են հոգեկան էներգիայի բացահայտմանը: Կա հոգեկան էներգիա կոչվածը: Եվ ընդհանրապես, հոգեբանությունը կարծես թե գնում է դեպի հոգու ճանապարհը: Ինչքան էլ ճշգրիտ լինի, ինչքան էլ գիտական բացահայտումներ ունենա, այնուամենայնիվ, հոգու գաղափարի լիարժեք մերժմանը ժամանակակից հոգեբանությունը չի հանգում: Կտրուկ, կոպիտ մեկնաբանություններ չի տալիս այս առումով:
-Ինչո՞վ բացատրել, որ Արևմուտքում հոգեբանի ծառայություններից օգտվելն օրինաչափ է, իսկ Հայաստանում դա համարվում է, մեղմ ասած, արտառոց: Եթե չասենք, որ որոշակի միջավայրի համար հոգեբանին դիմողը համարվում է աննորմալ, լուրջ շեղումներ ունեցող մեկը:
-Իսկապես, մեղմ ասած, արտառոց է համարվում: Ես դա նախ կբացատրեի մշակույթի բացակայությամբ: Պետք է մեզանում ձևավորվի հոգեբանին դիմելու մշակույթը: Ըստ որում, վստահաբար կարող եմ ասել, այն արդեն ձևավորվում է: Հոգեբանի մոտ գնալը, որպես կանոն, գաղտնի է պահվում: Մարդը բարձրաձայն չի հայտարարում, որ ինքը գնում է հոգեբանի մոտ:
-Ինչպես, ասենք, վնասվածքաբանի մոտ գնալիս կաներ:
-Այո՛: Մենք ունենք հոգեբանական ծառայություն, որտեղ հաճախում են մարդիկ: Բայց այդ այցերը որևէ կերպ չեն հրապարակվում: Մարդը կարող է անգամ չասել, թե ինքը որտեղ է աշխատում, ապրում: Նա գալիս է իր խնդիրներով, իր մտահոգություններով, և այդ ամենը մնում է գաղտնի: Բայց կան նրբություններ` կապված ազգային մշակույթի, մարդկային փոխհարաբերությունների, մտածելակերպի հետ: Եվրոպան, ընդհանրապես Արևմուտքը, ինդիվիդուալիստական, անհատապաշտական մշակույթի կրող է: Մարդիկ մի քիչ ավելի են կտրված իրարից, քան Արևելքում: Այս իմաստով մենք ավելի շատ հակված ենք դեպի Արևելք: Մենք շատ կապված ենք իրար հետ:
-Եվ, փաստորեն, հոգեբանի գործառույթը մեզանում իրականացնում են հարևանը, ազգականը, գործընկերը, այո՞:
-Այո՜, այո: Այդ կերպ կարծես թե բավարարվում են մարդու պահանջմունքները, և նա այլևս չի գնում հոգեբանի մոտ: Բայց այստեղ թյուրըմբռնման հարց կարող է առաջանալ: Եթե մարդն ունի խնդիր, լարվածություն ու գնում, դրանց մասին պատմում է հարևանուհուն` սուրճ խմելու ընթացքում, ապա հարևանուհին, լավագույն դեպքում, կարող է ունկնդրի դեր կատարել: Որքան էլ կենցաղային զրույցներն օգտակար են, նույն հարևանուհին կարող է ինքն էլ իր խնդիրներին անդրադառնալ ու խոսակցությունը տեղափոխել բոլորովին այլ դաշտ: Այսինքն` հոգեբանական իմաստով միջամտություն չի կատարվի: Այդ զրույցներն ընդամենը կարող են ինչ-որ չափով փոխարինել հոգեբանական ծառայությանը, լուծել գոնե այն խնդիրը, որ մարդը կիսվի իր անհանգստություններով: Ո՛չ ավելին: Այնինչ դա դեռ շատ քիչ է, ինչ-որ մասնիկն է հոգեբանական ծառայության: Մասնագետը լսում է մարդուն, օրինաչափություններ է տեսնում, հասկանում է, թե որտեղ է տրավման, ինչ հոգեբանական նորմեր են խախտված, ինչն է իր հունից դուրս եկել, ինչը պետք է շտկել: Այսինքն` հոգեբանը ոչ թե խորհուրդ է տալիս (թեկուզ և կոչվում է հոգեբանական խորհրդատվություն), այլ նայում-վերլուծում է, փորձում շտկել վիճակը: Որովհետև խորհուրդ տալը մի քիչ անշնորհակալ բան է: Երբ մարդուն խորհուրդ ես տալիս, տպավորություն է, թե դու իրենից բարձր ես կանգնած և բարձր դիրքից իրեն խորհուրդ ես տալիս:
«ՆԱԽԱԳԱՀԻ ԵԼՈՒՅԹՆ ԱՎԵԼԻ ՇԱՏ ՀԱՍՑԵԱԳՐՎԱԾ ԷՐ ԴՐՍԻ ՈՒՆԿՆԴՐԻՆ»
-Վերջին շաբաթվա ընթացքում մենք ականատեսը և ազգովին մասնակիցը դարձանք աշխարհաքաղաքական նշանակալի իրադարձությունների: Ըստ Ձեզ` ինչպե՞ս ներկայացան Հայաստանը և ՀՀ նախագահը Ստրասբուրգում:
-Մենք նախագահի ելույթը դիտում էինք մեր տեսանկյունից: Բայց ես համամիտ եմ այն կարծիքներին, որ այդ ելույթն ավելի շատ ուղղորդված էր դեպի դուրս, հասցեագրված էր դրսի ունկնդրին: Նույնիսկ ելույթում կային բառեր, արտահայտություններ, հասկացություններ, որոնք ավելի շատ ընկալելի էին դրսի ականջի համար: Բառերը շատ կարևոր են: Հաճախ խոսում են մենթալիտետների, մտածողության տարբերությունների մասին: Այն, ինչը մեզ հասկանալի է, դրսի ականջին ուղղակի կարող է անըմբռնելի լինել: Օրինակ, երբ մենք խոսում ենք մեր հայրենիքի զգացողության, արմատների, պապենական հողերի մասին, դրսի մարդն ընդհանրապես կարող է չհասկանալ դրա բուն էությունը: Այն, ինչը մեր մեջ շատ խոր հույզեր է առաջացնում, դրսի համար ոչինչ չի նշանակում: Բայց երբ ասում ես «հանդուրժողականություն», «մարդու իրավունքներ» և այս կարգի այլ բառեր ու արտահայտություններ, արևմտյան լսարանը հասկանում է: Եվ Սերժ Սարգսյանն ավելի շատ խոսեց այդ լեքսիկոնով, որովհետև դա էր ընկալելի դրսի մարդկանց:
-Զարուհի Փոստանջյանի հարցադրումը` ուղղված Սերժ Սարգսյանին, պետք է դիտարկել սեփական երկրի նախագահին խոցելի դարձնելո՞ւ, թե՞ Հայաստանում դեմոկրատիայի բավարար հիմքեր արձանագրելու տեսանկյունից:
-Նախագահը լավ և արագ կարողացավ կողմնորոշվել իր պատասխանում: Իսկապես, ստեղծվեց այնպիսի կոնտեքստ, որ եթե մեր ընդդիմադիրը, նախագահին ամենասուր հարցը տվողը եկել-հասել է Եվրախորհրդարան, ուրեմն մեր երկիրն այնքան էլ ավտորիտար երկիր չէ: Չնայած այդ հարցի մեջ հենց մեր երկրի ավտորիտարությունն էր շեշտվում: Բայց դրսի հայացքի համար ստեղծվեց այն տպավորությունը, որ ընդդիմադիր գործիչն իր երկրի նախագահին նման հարց է տալիս Եվրոպայի կենտրոնում, հետևաբար, այդ երկիրը դեմոկրատիայի հարցում այնքան էլ հետ չի մնում: Այնպես որ, եթե Զարուհի Փոստանջյանին պետք էր ցույց տալ, որ ավտորիտար է Հայաստանը, ապա, իմ կարծիքով, նա իր բուն նպատակին չհասավ:
«ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՄԻԱՅՆ ՎԵՐԲԱԼ ՄԱԿԱՐԴԱԿՈՒՄ Է ՊԱՏԵՐԱԶՄՈՒՄ»
-Կազանյան հանդիպումը (9-րդն իր տեսակի մեջ) շոշափելի ոչինչ չտվեց, ինչպես նախորդները: Սա վկայո՞ւմ է արդյոք այն մասին, որ աշխարհի հզորներն ի վիճակի չեն ԼՂՀ ճակատագիրը տնօրինելու ըստ սեփական նպատակների:
-Ես նույնիսկ մտածում եմ, որ աշխարհի հզորները` մտածելակերպի տարբերության բերումով, մինչև վերջ չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչ է մեր ուզածը, թե ինչու մեզ համար այդքան թանկ է Ղարաբաղը, թե ինչու ՀՀ ցանկացած նախագահ իր պաշտոնավարման վերջակետը կդնի ավելի շուտ, քան Ղարաբաղին վնասելու մի քայլ կկատարի: Իրենք, իմ կարծիքով, չեն կարողանում այդքան խորքով պատկերացնել հարցը: Եվ եթե իրենց նպատակը խաղաղությունը պահպանելն է, ուրեմն այս պահին մեր շահերը համընկնում են: Այս պահին, կարծես թե, սուր, պատերազմային իրավիճակ ոչ ոքի պետք չէ:
-Նաև Ադրբեջանի՞ն:
-Եթե Ադրբեջանը վստահ լիներ, որ հաղթելու է, ոչ մի րոպե չէր հապաղի. ո՛չ Եվրոպային կնայեր, ո՛չ Ամերիկային, ո՛չ էլ այլ մեկի: Ադրբեջանը հաղթանակի հույս չունի: Եթե ունենար, ինչո՞ւ պիտի չպատերազմեր: Ադրբեջանը միայն վերբալ մակարդակում է պատերազմում: Բայց ես ուզում եմ ասել, որ իրենց մոտ քարոզչական աշխատանքը շատ ավելի լավ հիմքերի վրա է, քան մեզանում: Անընդհատ խոսակցություններ են լինում այս մասին: Եվ ավելորդ չէ ևս մեկ անգամ անդրադառնալ: Մեզ մոտ շատ հեղհեղուկ է վիճակը: Ամեն բան լինում է ինքնըստինքյան, ինչպես կստացվի: Գուցե որոշ մարդիկ, անկախ ամեն ինչից, լավ են աշխատում: Բայց պիտի լինի կազմակերպված քարոզչություն, մի բան, որ մեզ մոտ բացակայում է: Պատճառն այն է, որ չեն հասկանում քարոզչության բուն իմաստը: Կարելի է այնքա՜ն մտածված ձևով քարոզչություն իրականացնել` ուղղված թե՛ Ադրբեջանի, թե՛ Թուրքիայի, թե՛ Արևմուտքի հետ կապված անհամաձայնությունների դեմ: Մենք այս հարցերը համակարգելու շատ լուրջ խնդիր ունենք: Օրեր առաջ կարդում էի Արկադի Տեր-Թադևոսյանի ռեպլիկի մասին, որ քաղաքական գործիչներն անընդհատ խանգարել են ռազմական գործիչներին: Հիմա պետք է այնպես անել, որ չխանգարեն: Մեր նախագահի ելույթը Ստրասբուրգում լավ էր, կատարվում էին ճիշտ շեշտադրումներ: Թեև որքա՜ն մեծ էր տագնապը մեր մեջ: Բոլորս ուշի ուշով հետևում էինք նրա ելույթին, հետո Կազանի հանդիպմանը: ՈՒ բոլորս թեթևացած շունչ քաշեցինք, երբ պարզ դարձավ, որ ոչինչ չի ստորագրվել, ճակատագրական ոչինչ չի պատահել: Բայց ի՞նչ իմանաս, թե հետո ինչ կլինի, ինչպիսի փոփոխություններ կլինեն: Այսինքն` մենք պիտի մեր` և՛ դեպի ներս, և՛ դեպի դուրս ուղղված քաղաքականությունը շատ ճշգրիտ քարոզչությամբ զուգորդենք:
-Ինչպե՞ս կսահմանեք հաղթողի և պարտվողի հոգեբանությունը արցախյան պատերազմի համատեքստում:
-Այսօրվա իրավիճակն ակնառու կերպով ցույց է տալիս հաղթողի և պարտվողի հոգեբանությունը: Ադրբեջանն անընդհատ ատամներն է կրճտացնում, և ատելության էսկալացիան նրանց մոտ հենց պարտությունից է բխում: Իրենք կորցրել են, պարտվել են: Մինչդեռ այնքա՜ն վստահ են եղել իրենց հաղթանակի հարցում:
-Դե՜, բնական է, հայերին իբրև գենետիկորեն մորթվելու դատապարտված ազգ են ընկալել, չէ՞:
-Այո՜, այո: Նրանց թվում էր, թե հայերի հետ այնքա՜ն հեշտ է հարցեր լուծելը: Բայց բախվեցին իրականության հետ, տեսան, որ հայ մարդն ամեն ինչ մոռանում է, երբ հայրենիքի հարցն է կանգնում իր առաջ: Նույնիսկ այսօր` արժեզրկումների ու անկումների այս ժամանակում, ես հավատում եմ, որ եթե շատ կոնկրետ վտանգ սպառնա մեզ, մարդիկ նորից ամեն ինչ թողնելու են և նետվելու են հայրենիքը պաշտպանելու: ՈՒղղակի պետք չէ, որ մենք վիճակը հասցնենք այդպիսի ծայրահեղությունների: Ներսից առողջ պետք է լինել: Այսօր Հայաստանը կանգնած է ներքին առողջության պահպանման խնդրի առջև, սա է մեր ամենակարևոր հարցերից մեկը: Մենք պիտի կարողանանք կայուն լինել դրսի ազդեցությունների նկատմամբ: Իսկ ինչ վերաբերում է հաղթողի հոգեբանությանը, ասեմ, որ մենք ավելի հանգիստ ենք: Բոլոր տեսակի հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հայերն այնքան ուժեղ թշնամանք չեն տածում թուրքի, ադրբեջանցու նկատմամբ, ինչպես վերջիններս` մեր: Բայց բոլոր դեպքերում ես ուզում եմ, որ մենք ատելությունից առանձնապես չվախենանք: Եթե թշնամուդ նկատմամբ բացասական զգացումներ չունենաս, կկորցնես ռեալության զգացողությունը, ինքնապաշտպանական պոտենցիալը կթուլանա: Պետք է շատ զգոն գիտակցել, թե ով է թշնամիդ, ով` բարեկամդ, ով քեզնից ինչ է ուզում, ով է պատրաստ քեզ հարվածելու: Ես չեմ կարծում, որ այդքան թուլացած է մեզանում թշնամական զգացողությունը հարևանների նկատմամբ, բայց, այնուամենայնիվ, իրենց մոտ ատելությունը կենդանական մակարդակի վրա է: Թեև դա դեռ հաղթանակի գրավական չէ: Մենք շատ ակնառու կորուստներ ունենք` կրթական մակարդակի անկումը, արդարության, օրենքի գերակայության հետ կապված բացթողումները: Եթե այս ներքին հարցերը լուծվեն, ու մենք առողջ լինենք, կարծում եմ, կդիմանանք: Իսկ եթե ոչ, շատ վտանգավոր կլինի վիճակը:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ