«Թող ապրի մեր Հայաստանը, թող մնա մայիսի 28-ի խորհուրդը որպես անոր ապագայի աստղը»

Ընտրություններից հետո վերադարձանք Ռումինիա:
Անցան տարիներ, ես մի քանի անգամ այցելեցի Հայաստան` հրավերովը Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի, և ես հոգեպես կապվեցի Հայաստանի հետ` հակառակ այդ ճնշված ռեժիմի ճնշումի տակ: Ես զգացի, որ մենք բոլորս, ես էլ մեկտեղ, ինչ-որ պարտականություն ունենք՝ ինչ-որ մի ձևով, մի բանով օժանդակելու մեր հայրենիքի առաջընթացին և ավելի լավ ապագային:
Անցան տարիներ: Վախճանվեց Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը: Թաղումին ես ներկա եղա (1954 թ. մայիսի 9-ին վախճանվում է Գևորգ Զ կաթողիկոսը: Հուղարկավորությունը՝ մայիսի 23-ին):
1955 թվականի սեպտեմբերի համար նշանակվեց նոր կաթողիկոսի ընտրության թվականը: Ամբողջ աշխարհում հայ եկեղեցական կենտրոնները հրավեր ստացան մասնակցելու, մենք էլ ստացանք: Պատրաստվում էինք, որ գանք Հայաստան, Էջմիածին և ընտրենք նոր կաթողիկոսին:
Օգոստոսի սկզբին էր` 1955-ի օգոստոսի սկզբին, սովետական դեսպանատնից մի հայ պաշտոնյա կար, ինձ զանգ տվեց, թե.
-Հայաստանից երկու հյուրեր պիտի գան Ձեզ մոտ, բարի եղեք ընդունելու:
Եկան ինձ մոտ, ես ընդունեցի սիրով, աշխարհիկ ձևով: Մեկը հայ էր, մի երիտասարդ տղամարդ, ինձ անծանոթ, մյուսը՝ ռուս, ավելի տարիքով: Եվ պարզվեց ինձ համար անսպասելի մի բան. եկել էին պաշտոնական հանգամանքով, Հայաստանի կառավարության անունով, հայը մանավանդ: Որ ես ընդունեմ իմ թեկնածությունը դնել Ամենայն Հայոց կաթողիկոս դառնալու համար: Ես գիտեի Հայաստանի կացությունը, որ ծանր է, և եկեղեցու կյանքն է դժվար՝ հազար տեսակ սահմանափակումների մեջ: Եվ վատ է Էջմիածնի վիճակը, ընդհանրապես հայ եկեղեցիների վիճակը: Ես տեղյակ էի, գիտեի և ասացի.
-Ես չեմ կարող ընդունել այդ առաջարկը. շատ երիտասարդ եմ, ռումինահայ եմ, ես այստեղ իմ պարտականությունները լավ կատարում եմ, այստեղ ժողովուրդն ինձ սիրում է, և ես սիրում եմ իմ գործը և չեմ ուզում Ռումինիայից բաժանվել:
Իրենք պնդեցին, մի խոսքով, երկար խոսակցություն տևեց: Վերջ ի վերջո ես մի քիչ վրդովվեցի:
-Գիտեք,- ասացի,- այնպիսի վիճակի մեջ է եկեղեցին, Էջմիածինը այնտեղ, որ լավ կլինի դուք ընտրեք այնտեղի մարդ, որ ձեզ հարմարվի, մենք չենք հարմարվում ձեզ մոտ: Ես չեմ կարող հանդուրժել այն վիճակը, որ կա: Հետևաբար դուք դժգոհ պիտի լինեք ինձանից, ես էլ ձեզանից:
Բայց էլի նրանք պնդում էին, իմ հայրենասիրական զգացմունքներին էին դիմում: Եվ ես ավելի բորբոքվեցի և մտածեցի այնպիսի մի խոսք ասեմ, որ այդ մարդիկը հուսահատվեն ինձանից: Եվ ասացի.
-Ի՞նչ եք թողել Էջմիածնում, որ մենք գանք՝ ի՞նչ անենք այնտեղ:
Եվ հայը, զարմանալի ձևով, ինձ համար անսպասելի մի պատասխան տվեց.
-Սրբազան,- ասաց,- մենք գիտենք, Դուք իրավացի եք, թե Էջմիածինն ինչ վիճակում է գտնվում:
Եվ ավելացրեց.
-Հայաստանի կառավարության երեսը կարմրում է այսօրվա Էջմիածնի վիճակի պատճառով:
Տեսնո՞ւմ եք, ինչ համարձակ խոսք ասաց: Բառացի եմ ասում:
Ես այնպես... լռեցի, չկարողացա պատասխան մը տալ: Հիշում եմ ես այդ պահը, նայեցի օրացույցին՝ օգոստոսի 4-ն էր: Եվ երևի, մտածեցի, այդ աթեիստի բերանով Աստված է ինձ հետ խոսում:
-Լա՛վ,- ասացի՝ վստահ լինելով, որ ես այստեղ, հավանաբար, պիտի, ինչ գիտնամ, զոհվեմ: Այդ զգացումը ունեի: Բայց բարոյական այդ ներքին զգացմունքը ունեցա, որ այլևս պետք չէ հրաժարվել, մի տեսակ խոնարհվեցի ճակատագրի առաջ՝ հանձն առնելով ապագա ամեն դժվարություն:
Այդպես է, որ ես հետո եկա Էջմիածին, մասնակցեցի ընտրություններին, և Ազգային Եկեղեցական ժողովը ինձ ընտրեց Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:
Այդ ընտրությամբ փակվեց իմ, ուրեմն, պատանեկության, երիտասարդության շրջանը, և սկսվեց իմ նոր կյանքը 1955 թվականի սեպտեմբերից սկսյալ՝ իբրև կաթողիկոս Ամենայն Հայոց:
Վերջացնելե առաջ, ես ուզում եմ նաև հիշել, որ համալսարանը ավարտելուց հետո ես մի ամսագիր հրատարակեցի Բուխարեստ՝ «Հերկ» անունով: Խմբագիրը ես եմ եղած և այստեղ մի խմբագրական եմ գրած՝ նվիրված Հայաստանի՝ 1918-ի անկախությանը: Վերնագիրն է՝ «Քսան տարի հետո»: Հոդվածը գրած եմ 1938-ին:
Առաջին նախադասությունն ուզում եմ կարդալ և վերջինը: ՈՒրեմն սկսում եմ այսպես. «Հայաստանի պարտված Հանրապետության ու կորցված անկախության 20-ամյակը կլրանա այս տարի...»:
Եվ վերջին մասը ուզում եմ կարդալ, որովհետև բավական այժմեական է այս օրերին, երբ մեր ազգը անկախության հռչակման սեմին է գտնվում:
«...Պայման է, ուրեմն, որ մեր վիճակի մեջ գտնվող ժողովուրդը իր պատմության ոգիով ու խորհուրդովը զգաստ հպարտ մնա, քաղաքական ինչ պայմաններում էլ թող գտնվի: Այսօր մեր հայրենիքը ծանր օրեր կապրի և գուցե թե երկար ատեն ան չպիտի կարողանա հասնել մայիսի 28-ի խորհուրդի իրականացմանը: Բայց այնքան ժամանակ, որ այնտեղ կա ու կաճի մեր ժողովուրդը, ինչքան ատեն կշինե, կկառուցե, կստեղծագործե և կպահե իր պատմության գիտակցությունը, մենք չենք կըրնար չհավատալ, թե ներկան մեծագույն գրավականը պիտի դառնա ապագային: Ահա ինչու համար այսօր, երբ կվերհիշենք կորցված անկախության պատմությունը, լեցուն հավատքով ու լավատեսությամբ մեր ազգի ներկայի և ապագայի նկատմամբ, կուզենք անգամ մը ևս խոսել՝ թող ապրի մեր Հայաստանը, թող մնա մայիսի 28-ի խորհուրդը որպես անոր ապագայի աստղը»:

Հրապարակման պատրաստեց
Հովհաննես ՊԱՊԻԿՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ