«Խաչը կենաց ծառն է և անմահության պտուղը» Սբ. Գրիգոր ՏԱԹԵՎԱՑԻ

Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից վերջինը Խաչվերացն է: Այն հիշատակությունն է Սբ. Խաչի գերությունից վերադարձի և փառաբանության: Հայ Եկեղեցում Խաչվերացը տոնում են սեպտեմբերի 11-17-ն ընկած ժամանակահատվածում հանդիպող կիրակի օրը: Այս տարի այն նշվում է սեպտեմբերի 13-ին:

7-րդ դարասկզբին Պարսկաստանի Խոսրով թագավորի զորքը ներխուժում է Բյուզանդական կայսրության սահմանները և ասպատակում հատկապես Պաղեստինը: 614-ին պարսից Խոռեմ զորավարը գրավում է Երուսաղեմ քաղաքը: Պարսիկները մտնում են Սուրբ Հարության տաճարը, բռնագրավում են սուրբ Խաչափայտը, եկեղեցական ոսկյա ու արծաթյա սպասքները, իսկ քաղաքը սրի ու կրակի մատնում: Սուրբ Խաչն իբրև ավար տարվում է Պարսկաստան և պահվում թագավորական գանձարանում: Այս ամենը մեծ հարված էր քրիստոնեական Բյուզանդիային, որն Արևելքում դարձել էր քրիստոնեական քաղաքակրթության կարևորագույն կենտրոններից մեկը: Բյուզանդիայի Հերակլ կայսրը որոշում է արշավանք կազմակերպել դեպի Պարսկաստան և վերադարձնել Սուրբ Խաչը: Նա օգնության է կանչում ճենաց Խական թագավորին: Բյուզանդացիներին իր ռազմական օժանդակությունն է բերում նաև հայկական կողմը՝ զորավար Մժեժ Գնունու գլխավորությամբ, ում միանում են նաև պարսկահպատակ հայերը: Սակայն Խոսրով թագավորի հզոր բանակի ճնշման տակ ճենաց թագավորն անցնում է Խոսրովի կողմը, և Հերակլ կայսրը մեծ պարտություն է կրում: Այդ պարտությունից հետո նա քուրձ է հագնում, հանում իր թագն ու թագավորական ծիրանին և մոխրի վրա ընկնելով՝ երեք օր շարունակ աղոթում` բարեխոս ունենալով սբ. Մարիամ Աստվածածնին: Չորրորդ օրը նրան տեսիլք է հայտնվում, որ պետք է հաղթի այդ պատերազմում: Եվ վճռական ճակատամարտում Հերակլը հաղթում է, իսկ պարսից թագավորը սպանվում է: Հերակլ կայսրը մեծ զորքով գալիս է արևելք և պահանջում Սուրբ Խաչը, որն անմիջապես տրվում է: Այնուհետև Հերակլ կայսրն սկզբում Խաչը Պարսկաստանից հանդիսավոր թափորով փոխադրում է հայոց Կարին քաղաքը, ապա այնտեղից՝ Կոստանդնուպոլիս և հետո՝ Երուսաղեմ: Խաչափայտն աննկարագրելիորեն մխիթարում ու ոգևորում է բարեպաշտ հավատացյալներին: Գերեդարձության ճանապարհին Խաչը գրեթե ամեն տեղ բարձրացվում է և ամենուր ցնծություն առաջացնում, որը կարծես վերապրումն էր Քրիստոսի հարության: Այդ դեպքերն էլ պատճառ են դառնում «Խաչվերացի» տոնի հաստատման համար: Այդ առիթով է Կարնո դաշտի հարավարևելյան կողմում բարձրացող լեռների մեծ գագաթը Խաչափայտ կոչվում: Այդ լեռան սարահարթի վրա բխում է սառնորակ ջրի աղբյուր, որը ուխտատեղի է դարձել: Տեղական ավանդությունը պատմում է, որ խաչը հանձնելուց հետո պարսիկները կրկին փորձում են այն հետ վերցնել: Հայերը, խաչափայտն այնտեղ թողնելով, հետ են մղում պարսկական կողմի հարձակումը և երբ վերադառնում են խաչափայտը վերցնելու, տեսնում են, որ Խաչի դրված տեղից վճիտ աղբյուր է բխում: Նույնանուն լեռների ստորոտում կա Խաչկա վանքը, ուր Խաչվերացի սքանչելի տոնի առիթով ժամանակին բազում ուխտավորներ էին այցելում: ՈՒստի Սուրբ Խաչը տոնվում է ի հիշատակ Տիրոջ խաչափայտի` պարսկական գերությունից Երուսաղեմ վերադարձի և Գողգոթայում կանգնեցման: Խաչվերաց բառը նշանակում է Խաչի բարձրացում: Այստեղից էլ տոնը կոչվում է Խաչվերաց: Այս տոնն ունի Քրիստոսի Եկեղեցու անպարտելիության խորհուրդը: Այս խորհրդով էլ, երբ մենք խաչակնքում ենք, զորանում ենք Քրիստոսով և նրա զորության կարողությամբ, որպեսզի Աստծու սպառազինությամբ զինվելով կարողանանք ընդդիմանալ սատանայի հարձակումներին: Խաչը հնում եղել է չարչարանքի գործիք: Երբ Հիսուս խաչվեց, այդ նույն խաչափայտը դադարեց չարչարանքի գործիք լինելուց: Խաչը դարձավ փրկության միջոց, Աստծո սիրո արտահայտությունը, քանզի սիրել նշանակում է նաև զոհաբերություն, զրկանք հանձն առնել: Սերը միայն զգացում չէ, սերը կյանք է և գործ: Եվ Քրիստոսի խաչելությունը հենց այդ սիրո արտահայտությունն է: Խաչն այսօր մեզ համար դարձել է փրկության միջոց, հարության խորհուրդ, պահպանիչ զորություն, քավության զոհասեղան, բժկության աղբյուր: Խաչվերացի տոնը մեզ համար նախ և առաջ հարությամբ նորոգվելու խորհուրդն ունի: Հիսուս խաչի վրա մեռնելով հաղթեց մահվանը և ջախջախեց սատանայի գլուխը: Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին ասում է, որ Խաչը դարձավ երկնքի և երկրի միջև եղած վիհը միացնող կամուրջը. «Դրախտի դռները բացողն ու երկնային արքայությունը որպես ժառանգություն տվողը»: Ժողովուրդը Խաչվերացին կատարում է ուխտագնացություններ: Որոշ բնակավայրերում մարդիկ խաչեր են պատրաստում և զարդարում գույնզգույն ծաղիկներով, հատկապես ռեհանով: Ժողովուրդը ռեհանը համարում է խաչի ծաղիկ:
Սուրբ Խաչի տոները հայոց աշխարհում մշտապես նշվել են մեծ շուքով և պատկառանքով: Կյանքի հաղթության այս նշանի դերն ու նշանակությունը այնքան կարևոր է եղել մեզանում, որ այն խաչքարերի տեսքով դարձել է հայ ժողովրդի յուրօրինակ դրսևորումներից մեկը համաշխարհային մշակույթում: Քարակերտ արվեստի անանց այդ խաչքարերը խորհրդանշում են նաև մեր ժողովրդի հարատևության խորհրդանիշը Հիսուս Քրիստոսի հարութենական հաղթության նշանով, հարատևության խորհրդանիշ, որով ավետվում է հայ ազգի հավերժության գաղափարը:

Տպագրության պատրաստեց
Հովհաննես ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ