Ծագումով հույն էր, մասնագիտությամբ` բժիշկ, նաև` պատմաբան և «Գործք առաքելոց» գրքի հեղինակը

Աստվածային նախախնամության ընտրությամբ Նոր կտակարանի ավետարաններից մեկի հեղինակը դարձավ Քրիստոսի հետևորդներից Ղուկաս անունով մի բարեպաշտ անձնավորություն: Ավետարանի ներածության համաձայն` հեղինակը` Ղուկասը, չի եղել այն իրադարձությունների ականատեսը, որոնց մասին պատմում է իր գրվածքներում: Ի՞նչ գիտենք նրա մասին: Ահա վստահելի մի քանի տեղեկություն: Ծագումով հույն էր, մասնագիտությամբ` բժիշկ, ինչպես վկայում է սբ. Պողոսը (Կող. 4.14), նաև` պատմաբան և «Գործք առաքելոց» գրքի հեղինակը: Նա Պողոսի ուղեկիցն է հեթանոսների մեծ առաքյալի քարոզչական ճանապարհորդությունների ժամանակ: Անվանապես հիշատակված է Նոր կտակարանի որոշ հատվածներում (Կողոս. 4.3, Փիլիմոն 24, Բ Տիմոթեոս 4.11), որտեղ հանդես է գալիս իբրև Պողոս առաքյալի մոտ ընկեր: Ըստ ավանդության` եղել է Հիսուսի յոթանասուներկու աշակերտներից մեկը: Որոշ եկեղեցական հայրեր և մեկնիչներ Ղուկասին նույնացնում են Էմմավուսի երկու ճամփորդներից մեկի հետ, որոնց անունները Ղուկասը չի պահպանել: Հավատափոխությունից առաջ նրա վարած կյանքի մասին ճշգրտորեն ոչինչ չգիտենք: Գուցե թե ծագումով Փոքր Ասիայից էր` Լիկայոնիայից, եթե ոչ (մեկ ուրիշ ենթադրություն)` հարավային Իտալիայից: Վաղ շրջանի եկեղեցու պատմաբան Եվսեբիոսի և հռոմեացի աստվածաբան Հերոնիմոսի կարծիքով, Ղուկասը, թերևս, ծագումով Սիրիայից էր` Անտիոքից: Գալով այն կարծիքին, որ նա անտիոքցի կամ փիլիպպեցի է, վստահելի չէ։ Եվս մեկ տեսակետ կա, որ նա տարսոնցի է: Այս կարծիքը հիմնված է Ղուկասի և Պողոսի երկարամյա սերտ բարեկամության ենթադրության վրա: Եթե նրանց բարեկամությունը սկսված լիներ կանուխ, որի մասին սակայն պատմական ապացույցներ չկան, պետք է լիներ Տարսոն քաղաքից: Ըստ մի ավանդության` նա համարվում է առաջին սրբապատկերի հեղինակը՝ մի քանի սրբանկարներ նկարելով սբ. Աստվածածնին նվիրված: «Գործք առաքելոց»-ում կարդում ենք, որ նախաբանում դիմում է Թեոփիլոս անվամբ մի մարդու: Ըստ մի վարկածի` նա չափազանց հարուստ անձնավորություն է եղել և Ղուկասին ընդունել է իբրև ստրուկ, և որ վերջինս նրան է նվիրել Թեոփիլոսի անունը կրող ավետարանն ու «Գործք առաքելոց»-ը: Հնարավոր է, որ այս ազդեցիկ մարդը նկատել է Ղուկասի մտավոր ընդունակությունները և ազատ արձակել նրան, որ կարողանար շարունակել ուսումը: Չէ՞ որ այդ դարաշրջանում, ընդհանուր առմամբ, բժիշկները պատկանում էին ազատագրված ստրուկների դասին: Հավանական է, որ քրիստոնեական հավատն ընդունել է Անտիոքի եկեղեցու հիմնադրման ժամանակ՝ 36 թ. մոտ` Ստեփանոսի մահվան տարում, կամ էլ 44 թ.` Հերովդես Ագրիպպասի մահվան տարում: Այնուհետև նրան հանդիպում ենք Պողոսի քարոզչական երկրորդ ուղևորության ժամանակ (Գործք 16.10): Առաքյալը պետք է որ նրան ճանաչեր Անտիոքից, սակայն այդ մասին տեղեկություններ չկան պահպանված: Մեր տրամադրության տակ եղած միակ տեղեկությունը «Գործք»-ի հատվածներն են, որոնցում ասված է` «Մենք»: Արդ, հոգնակի թվի առաջին դեմքի այս դերանունը կանհետանա քարոզչական խմբի` Փիլիպպեից Մակեդոնիա մեկնելուց անմիջապես հետո: Ղուկասը մնում է քաղաքում երիտասարդ եկեղեցին ամրապնդելու նպատակով և այդ ժամանակից սկսած, անկասկած, փայլում է շրջապատում: Մեծ առաքյալին նա միանում է միայն քարոզչական երրորդ ճանապարհորդության ժամանակ (Գործք 20.6), քանի որ ճանապարհորդության նկարագրությունն այնքան մանրամասն է, որ կարող է դիտվել միայն որպես հատված հեղինակի օրագրից: «Մենք»-ը վերանում է սկսած «Գործք»-ի 21.27 հատվածից, Երուսաղեմում` Հակոբոսի հետ զրույցից հետո: Պողոսի` երկու տարի բանտում մնալուց հետո, Ղուկասը հավաքում է իր ավետարանը գրելու անհրաժեշտ նյութերը: Նա կապի մեջ է մտնում առաքյալի հետ, քանի որ երբ վերջինս մեկնում է Հռոմ, Ղուկասը ուղեկցում է նրան (Գործք 27.1): Սա ականատեսի պատմած պատմություն է: Ղուկասը գնում է մինչև Հռոմ և Պողոսի հետ է նրա բանտարկության սկզբնական շրջանում: Պողոսը նրա անունը հիշում է Կողոսիայի եկեղեցիներին և Փիլիմոնին ուղղված ողջույններում, հետո լքում նրան: Նրա հետ կապված այլևս ոչ մի ողջույն չենք տեսնում փիլիպպեցիներին ուղղված թղթում, որը, հավանաբար, վերջինն է, որ Պողոսը գրել է առաջին բանտարկության ընթացքում: Ղուկասը վերադառնում է Հռոմ Պողոսի երկրորդ բանտարկության ժամանակ (Բ Տիմոթեոս 4.11): Հավանաբար, նահատակվել է Բյութանիայում` խաչվելով ծառի բնին, կամ էլ Հունաստանում` 80 տարեկան հասակում: Ըստ հին ավանդության` նահատակվել է Թեբայում:
Պատմում են, որ նրա աճյունը Անդրեաս առաքյալի աճյունի հետ տեղափոխվել է Կոստանդնուպոլիս` Կոստանդին կայսեր օրոք: Լիովին ակնհայտ է այն մեծ հարգանքը, որ Պողոսը տածում էր իր ուղեկցի հանդեպ: Նրա գրչի տակ ծնված երկու գրքերը վկայում են մտավոր բարձր ունակությունների տեր, բարձր մշակույթ ունեցող, ինչպես նաև թշվառների ու աղքատների հանդեպ սիրով լի, եկեղեցու ծառայությանն ամբողջապես նվիրված մարդու մասին:

Հովհաննես ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ