Երկօթյակ Քոչարյանը վերադարձավ

Բեմ է դուրս եկել մարտերում կոփված, փորձառու առաջնորդ, որ բնորոշվում է զսպվածությամբ և սառը դատողությամբ: Նա սովետական ժամանակների մարդ է՝ լիակատար իմաստով և համոզված հայ ազգայնական: Իր կառավարման տարիներին (1998-2008) Ռոբերտ Քոչարյանը իրեն դրսևորել է հուսալի ու Ռուսաստանի ղեկավարությանը մենթալ մերձ գործընկեր, սակայն հենց նա կանխեց իր նախորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության հասնելու փորձը՝ զգալի տարածքային զիջումներով, և հենց նա նպաստեց Հայաստանում շովինիստական ալիքի հորձանքին: Նրա կառավարման տարիները լավագույնն էին Հայաստանի պատմության մեջ տնտեսական ցուցանիշներով: 2005-ին ՀՆԱ-ն 14% էր: Դա նաև Ադրբեջանի հետ պատերազմում հաղթողի համոզիչ հզորության հռչակման և միջազգային ասպարեզում դրական միտումների ժամանակն էր: Մյուս կողմից՝ Քոչարյանը քաղաքականություն բերեց արմատական ազգայնական ՀՅԴ-ին և ազգային ինքնագիտակցության գլխավոր գործոն դարձրեց 1915-ի ցեղասանության հիշողությունը:

Քոչարյանի հակառակորդները մեղադրում են նրան ընտրություններում վարչական ռեսուրսի լայնորեն օգտագործման և կոռուպցիայի մեջ: Նրա կառավարման տարիներն անամպ չէին՝ չնայած տնտեսական բուռն աճին: Նրա օրոք տեղի ունեցավ սպանդը խորհրդարանում, որի ժամանակ սպանվեցին վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը, ԱԺ նախագահ Կարեն Դեմիրճյանը և 6 պատգամավորներ: 2008-ի փետրվարին զանգվածային բողոքներ սկսվեցին ընտրությունների կեղծման դեմ, որ մարտի 1-ին ցույցը ցրելիս ավարտվեցին 10 մարդու սպանությամբ: 2019-ին Gallup-ի գլոբալ հարցումը պարզեց, որ չարացածության գծով Հայաստանի բնակչությունն առաջինն է՝ առաջ անցնելով Իրաքից ու Իրանից: Հիմա դրսևորվող բացասական միտումներից շատերը սկսվել են Քոչարյանի ժամանակներից: Չնայած նրա տնտեսական հաջողություններին ու խելամիտ արտաքին քաղաքականությանը: 1998 -2008-ին Հայաստանը հաղթող երկիր էր՝ աճող տնտեսությամբ, բայց բնակչության արտագաղթը այդ տարիներին կայուն ապշեցուցիչ էր:

Քոչարյանի ստեղծած համայնապատկերի այդ երկպլանայնությունը լիովին տեղավորվում է նրա անձնական կերպարի մեջ:
Սիստեմային սովետական մարդ՝ նա ազգայնական «Կռունկ» կոմիտեի ստեղծողներից էր Ղարաբաղում արմատական Իգոր Մուրադյանի և այլոց հետ: Նրանք առաջիններից էին, որ գործադուլ կազմակերպեցին ԽՍՀՄ-ում, երբ միությունը փլուզվում էր: Այսօր նրա այն ժամանակվա գործողություններ կգնահատեին գունավոր հեղափոխություն:
Ուժեղ բնավորությամբ և վախ չիմացող՝ նա կարողանում է ցուցադրել իր գիտակցական պրագմատիզմը: Հաջողությամբ ամրապնդելով Ռուսաստանի ու այլ երկրների հետ կապերը՝ նա նպաստեց կործանարար շովինիզմի տարածմանը իր տանը: Քոչարյանը բաց ասում է, որ Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի միջև ընտրում է Ռուսաստանը: Երբ նրանից հարցազրույց վերցնող Sputnik Հայաստանի թղթակից Արմեն Գասպարյանը հարգանքով մեջբերում է «Հայաստանում մեծ հարգանք վայելող Գարեգին Նժդեհին», Քոչարյանը չի առարկում: Հետաքրքիր է՝ ի՞նչն է դրդել ռուսական հեռուստամենամարտերի մշտական անդամ լրագրողին այդպես գովաբանել հիտլերյան կոլաբորացիոնիզմով հայտնի հեթանոսին ու ուլտրաազգայնականին: Քոչարյանը նրան իր տեղը չի դնում և չի փորձում պատվանդանից վար բերել Մոսկվայի ոխերիմ թշնամու կերպարը՝ մոսկովյան ընկալմամբ:

Այս ամենը ուղիղ կապ ունի Քոչարյանի ներկա վերադարձին իշխանության համար պայքար: Նրա վերջին ելույթներում ու քայլերում մենք տեսնում ենք հոզոր բիոէներգետիկ լիցք, բայց և ոչ պակաս աքիլեսյան գարշապարներ: Մոսկվան ստիպված է լինելու լրջորեն կշռել բոլոր ածանցյալները Քոչարյանին ակտիվ աջակցության որոշումն ընդունելուց առաջ (չշփոթել նախագահ Պուտինի՝ բարեկամությանը հավատարիմ՝ անձնական աջակցության հետ, որ կօգնի նրան դուրս գալ դատավարությունների սարդոստայնից):

Պետք է ուշադրություն դարձնել Քոչարյանի լիակատար լռությանը պատերազմի ընթացքում: Կարո՞ղ էր առաջնորդության հավակնող մարդը աջակցության ու մխիթարանքի ոչ մի խոսքով չդիմել իր կռվող ժողովրդին: Պողպատի նյարդերը և արհամարհանքը վարչապետ Փաշինյանի հիստերիկության նկատմամբ՝ լռությունը չեն բացատրում: Մանավանդ՝ նա խիզախության խնդիր չունի, որ հաստատվել է երկու այցերով Ղարաբաղ պատերազմի սկզբում:
Հայաստանի ջախջախիչ ռազմական պարտությունից հետո Քոչարյանը մի քանի հարցազրույց տվեց և դիպուկ ու արդարացի քննադատեց իշխանությունների կոնկրետ գործողությունները: Սակայն նրա խոսքում կան և կիսաճշմարտություններ: Դրանով նա շահեկանորեն տարբերվում է կառավարամետ մունետիկներից, որ ազդարարում են բացառապես ու ամբողջապես ոչճշմարտություններ: Քոչարյանը դիվանագետ է ու սառը, բայց հաճախ է սայթաքում իր ելույթներում: Հատված sputnik Հայաստանին հարցազրույցից. «Մինչև պատերազմը դա տնտեսության կառավարումն է, ամբողջ շարք այլ գործընթացների կառավարումը: Նրանք ցույց են տվել ինչպես փորձի, այնպես էլ պարզապես ուշադրության բացակայությունը՝ ինչպես է գործում պետական իշխանությունը: Այսինքն՝ չկարողանալն ու չիմանալը պատճառներից մեկն է: Երկրորդ պատճառը, կարծում եմ, այլ է և այնուամենայնիվ, գերակայում է այսօր հայ հասարակության մեջ՝ իսկ ծրագրված չէ՞ր պարտությունը: Ես կարծում եմ՝ բավականին հիմքներ կան կարծելու, որ ինչ-որ բան եղել է, մանրակրկիտ հետաքննությաև անհրաժեշտությունը այօրվա օրակարգի հարց է; Եղել են խոսակցություններ, որոնց մասին Դուք հաստատ գիտեք, Ադրբեջանի կողմից 5 միլիարդ դոլարի առաջարկի մասին՝ տարածքների դիմաց»: Առաջին գնահտականը դիպուկ է ու անվիճելի: Արժեր հավելել, որ Փաշինյանի կառավարման շրջանում Երևանը կորցրել է իր ռազմավարական հաղթաթուղթը՝ առանձնահատուկ հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ:

Կարելի է հավելել, որ 2016-ին ռազմական գործողությունների ընթացքը նույնպես բարենպաստ չէր հայերի համար, բայց ռուսական միջամտությունը հանգեցրեց կրակի դադարեցման վաղ փուլում: Սակայն երկրորդ մեղադրանքը հնչում է իբրև տուրք հայկական պլեբսի պոպուլիստական միտումներին: Գործող նախագահ Փաշինյանը բազմիցս է ստահոդ մեղադրանքներ ներկայացրել Քոչարյանի դեմ; Ավելին՝ ներկա իշխանությունը սոցիալական ցանցերում ստեղծել է ինտերնետ-ամազոնուհիների հզոր ցանց, որ անխնա հաշվեհարդար են տեսնում Նիկոլ Վովաևիչի ցանկացած քննադատի հետ; Օգտագործելով կեղտոտ բառապաշարի ամբողջ զինանոցը: Պատերազմի սկզբից նրանք գրում էին, որ թուրքերը պայմանավորվել են Քոչարյանի հետ և հարձակվել Ղարաբաղի վրա: Ստահոդության տեսակետից հայկական ԶԼՄ-ները և սոցցանցերը վերջին ժամանակներս առաջ են անցել ադրբեջանական ԶԼՄ-ներից: Իսկ ատելության եռքով ոչ այնքան հարևանների, որքան ներքին հակառակորդների նկատմամբ առաջինն են ամբողջ մոլորակում:

Տոտալ սուտը ռազմական աղետի հասցրած գործոններից էր: Հայկական ռազմական աղբյուրների համաձայն՝ արձանագրվել է 10000 դասալիք: Այս ցնցող թիվը (հնարավոր է՝ նվազեցված) ուղղակի արդյունքն է հայկական ԶԼՄ-ների տոտալ խաբեության և ազգը տրոհող թունավոր ազգայնականության: Անուղեղության բարձր մակարդակ է պետք զինվորներին դնելու այն վիճակի մեջ, երբ իրենց ԶԼՄ-ները հաղորդում են մի բան, իսկ ճակատում իրենք տեսնում են բոլորովին այլ բան: Ստեղծվում է անվստահության այն մակարդակը, որ հանգեցնում է բանակի կազմաքանդման: Իսկ ճահճային ազգայնականությունը ինքնավիկտիմիզացիայի հետ ճանապարհն է իրականության զգացումի լիակատար կորստի: Հայ հրապարակախոսների մեծ մասն առայսօր համոզված է, որ ինչ-որ դավաճանություն է եղել վերևներում կամ Ռուսաստանի կողմից, բայց ոչ մի դեպքում ռազմական պարտություն: Քոչարյանը տուրք է տալիս իր ընտրողներին, երբ կրկնում է ինքն իր դեմ շրջված ձևով ոչճշմարտությունը: Ներքևները ուզում են լսել, որ չի եղել ռազմական ջախջախում, այլ եղել է խորհրդավոր դավադրություն 5 միլիարդ դոլարի դիմաց, բայց դրանով նա գարշահոտ վառելիք է հավելում կեղծիքի ինքնաոչնչացնող ընդհանուր կրակին:

Հետաքրքիր է, որ Հայաստանի երկրորդ նախագահը հարցազրույցներում երկար խոսում է տոտալ ստի և ստի վրա վատնվող ռեսուրսների մասին: Թվում է՝՝ նա ճիշտ է: Սակայն ստիպված ենք հիշել նրա լռությունը և նրան հավատարիմ ԶԼՄ-ների սրտխառնող սուտը, որ մինչև վերջ շեփորում էին հաղթանակի մասին: Ամենավերջում նրան մերձ «գրոտողները» պատմում էին սպարտացիների բանակի մասին, որ հաղթական մարտնչում է՝ չնայած Փաշինյանի դավաճանական դավաադրությանը թուրքերի հետ, ում անվանում էին «սոցիալական ցածր պատասխանատվությամբ կին» (դա մեղմասացություն է): Քոչարյանի քննադատական պասաժները հիմնականում համոզիչ ու պրոֆեսիոնալ հիմնավորված են, բայց ոչ միշտ են ամբողջական: Փաշինյանը չկարողացավ բանակը պատերազմի պատրաստել, բայց մի՞թե պատասխանատվության իր բաժինը չունի Սերժ Սարգսյանը, և հենց ինքը: Բանակը պատրաստում են ոչ թե մեկ կամ երկու տարում: Բանակի թուլությունը արդեն երևաց 2016-ին, բայց չցանկացան ճշմարտության աչքերին նայել:

Իրականության զգացումի կորուստը ժամանակակից Հայաստանի վտանգավոր հիվանդությունն է, որ սպառնալիք է նրա գոյությանը: Հոտային ազգայնականության խեղդող մոլուցքը, ամեն վայրկյան ցեղասպանությանը դիմելը հանգեցրին ինքնաքննադատության լիակատար անկարողության: Հայ հասարակական գործիչները բարձրաձայն մեղադրում են իրենց ընդդիմախոսներին ու ամբողջ աշխարհին, բայց երբեք չեն ընդունում իրենց սխալները, իսկ դա բացառում է ջերմացումն ու առաջ գնալը: Այդ մթնոլորտին քիչ չի նպաստել Քոչարյանը: Նրա ազգայնականությունը հագեցած չէ ոչ մի հոգևոր կամ դրական բովանդակությամբ: Դրանով նա տարբերվում է գործող վարչապետից: Հայկական աղետը վայրի ազգայնականությունն է, որ ամրապնդված չէ ոչ մի ազգային ագաղափարով: Մի կողմից՝ մենթալ անընդունելի և անհավանական Փաշինյանը, սական հենց նա է Ռուսաստանի նախաձեռնած համաձայնագրի կատարման երաշխավորը: Հայաստանում «միլիոնների աջակցությունն ու եռանդը» նրա կողմն են: Նա էականորեն պոպուլյար է Ռոբերտ Քոչարյանից անգամ պատերազմից հետո: Մյուս կողմից՝ Քոչարյանը մոտ ու հարգարժան: Բայց ու՞ր կտանի նա Հայաստանը: Հասկանալի է, որ Մոսկվային նա խոստանում է չփոխել համաձայնագիրը իր իշխանության գալու դեպքում: Բայց նրան աջակցող զանգվածը Փաշինյանի հակառակորդներն են, և՝ հրադադարի համաձայնագրի: Քոչարյանը քաղաքական պայքարում ներկայացնում է հիպերազգայնականներին և ճահճի սիրահարներին: Այլ կողմնակիցներ նա չունի:
Ստեղծվել է առեղծվածային իրավիճակ՝ պայմանական արևմտամետ մեծամասնությունը Հայաստանում Փաշինյանի գլխավորությամբ ընդունել է Մոսկվայից եկած համաձայնագիրը, իսկ պայմանականորեն ռուսամետ փոքրամասնությունը անվանում է դավաճանական դավադրություն թուրքերի հետ: Կովկասը շատ նուրբ գործ է: Ու ի՞նչ անի Ռուսաստանը: Ուրիշ պարագլուխներ նա չունի:
Ավիգդոր Էսկին, REGNUM

Հ.Գ. Տարօրինակ է, որ այս ամենը հրեայի գրչի տակից է դուրս եկել: Որքան էլ, որ այդ հրեան ծնվել ու մեծացել է սովետական Ռուսաստանում: Բայց բացարձակապես տարօրինակ չէ, որ վերլուծելով վերջին պատերազմը՝ ոչ մի խոսք չկա Թուրքիայի ու Ադրբեջանի մասին: Եթե հայերն անվանվում են ազգայնական ու անգամ հիպերազգայնական, ովքե՞ր են ադրբեջանցիները, թուրքերը ու հրեաները: Թե՞ նրանց ազգայնականությունը հայրենասիրություն է: Կովկասը, իրոք, նուրդ գործ է, բայց ոչ՝ կույր գործիք: Ռոբերտ Քոչարյանին կարելի է մեղադրել ամեն ինչում, բայց ոչ ազգայնականության մեջ: Ոչ էլ՝ վերադարձի: Փաստացի՝ նա միշտ էլ եղել է քաղաքականության մեջ, և միայն պատերազմում պարտությունն է հնարավորություն ստեղծել վերադառնալ իշխանության՝ իր և իր կողմնակիցների գնահատականով: Փաստացի՝ այս ամբողջ ընթացքում 17-1-ի բոլոր գործողությունների հետևում եղել է Ռոբերտ Քոչարյանը՝ չցանկանալով շարժման առաջին դեմք դառնալ, քանի դեռ շարժումը հաջողության չի հասել: Այսինքն՝ Վազգեն Մանուկյանը Ռոբերտ Քոչարյանի ֆեյքն է, որ կարող է մարմնավորվել միայն հաղթանակի դեպքում: Ռոբերտ Քոչարյանի շանսերը մեծացնում է, որքան էլ տարօրինակ է, Նիկոլ Փաշինյանը իր անհասկանալի-անհոդաբաշխ ՔՊ-ով: Նոյեմբերին սկսած իր պայքարում 17-ը արդեն սպառվել ու փոշիանում էր, բայց արտահերթ ընտրություններից հրաժարվելու իր հայտարարությամբ ՔՊ-ն երկրորդ շնչառություն տվեց շարժմանը՝ համախմբելով կազմալուծված շարժումը: Դե ֆակտո՝ արտահերթ ընտրություններն առաջին հերթին պետք են Նիկոլ Փաշինյանին ու իր ՔՊ-ին, որովհետև նրանք կամ հերթական ընտրությունների չեն հասնի, կամ հերթական ընտրություններում այս ընթացքով կհավաքեն առավելագույնը 10-15 տոկոս, բայց ոչ մեծամասնություն: Իսկ եթե նրանց՝ արտահերթ ընտրություններից հրաժարվելու հայտարարությունը պարզ շանտաժ էր ԲՀԿ-ին ու ԼՀԿ-ին, վաղուց ժամանակն է ոչ թե հայտարարություններով ու մամուլով իրար հետ խոսելու, այլ՝ տետ ա տետ: Ու համաձայնության գալու, որովհետև խնդրո առարկան ոչ իրենք են, ոչ էլ իրենց հաղթանակ-պարտություններն ու կուսակցական-անձնական հավակնությունները, այլ՝ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ: Իսկ նրանց տարաձայնությունների հետևանքն է դառնում տարատեսակ հրեաների, ռուսների, թուրքերի, ադրբեջանցիների ու այլոց նման խայտառակ մեկնաբանությունները Հայաստանի ու հայերիս մասին:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ