«Քանի կ՛ապրեմ կը կատարեմ պարտականութիւնս»
20.03.2020 | 04:15
«Գյուլբենկյան» ֆիրման, որի գրասենյակի պատերը զարդարում էին Հովհ. Այվազովսկու երկու կտավներ, գտնվում էր 5-րդ ավենյուի մի վիթխարի, կարմիր կղմինդրով կառուցված շենքում: 1924 թ. ԱՄՆ 91 քաղաքներում 332 հայ ու 29 ընկերություն զբաղվում էին գորգավաճառությամբ, և դրանց բացարձակ մեծամասնությունը տեղավորված էր այդ շենքում: Դա, ըստ էության, ամերիկահայ բիզնեսի առաջատար գորգավաճառների յուրատեսակ հավաքատեղի էր, գորգակենտրոն ու բացառիկ երևույթ: Դեռևս 1915 թ. խոշոր ֆիրմաները խորհրդակցություններ անցկացրին՝ միանալու, օտարազգիների մրցակցությանը դիմագրավելու և գորգի բիզնեսն իրենց ձեռքում պահելու համար, բայց չհաջողեցին (այդպիսի միություն ստեղծվեց 1946 թ., բայց դա արդեն ուրիշ պատմություն է):
Գորգավաճառության «կաղնի», բիզնեսի վետերան Պ. Գյուլբենկյանն ասում էր. «Մենք ազգովին աշխատասէր ցեղ մ՛ենք, ու այս յատկութիւնը մեր չարքաշութեան միացած՝ մեծապէս նպաստած է հայ ժողովուրդի վերապրումին»:
Նա դժգոհում էր, որ գորգավաճառ հայերը մեկմեկու հետ են մրցակցում, այնինչ կարող էին այլ բանով զբաղվել, ասենք՝ հույների ձեռքում գտնվող հյուրանոցային կամ ռեստորանային բիզնեսով, բայց իր ցանկությունը բավական չէր, թելադրողը շուկան էր, պահանջարկը:
Պ. Գյուլբենկյանն ուներ բիզնես վարելու իր կանոնները, որոնք նրան հաջողություն էին բերում. դրանք էին՝ ազնվությունը, մարդասիրությունը, խստագույն հաշվապահությունը, խնայողությունը և բարձրակարգ սպասարկումը:
1918 թ. Պ. Գյուլբենկյանն ապրեց անձնական անամոք ողբերգություն:
Հուլիսի 22-ին, թևատակին մի մաշված տաբատ, գորգակենտրոնի «Գյուլբենկյան» ֆիրմայի գրասենյակ մտավ ոմն Մկրտիչ Մխիթարյան: Նա կովկասցի էր և 23 տարի աշխատել էր որպես բանվոր: Դա անկարգ, կամակոր, քմահաճ մարդ էր, որը մշտապես դժգոհ էր կապիտալիստ Գյուլբենկյաններից ու մյուս բանվորներին էլ դրդում էր ընդվզել, չկատարել հանձնարարությունները, պահանջել աշխատավարձի բարձրացում: Բանը հասավ այնտեղ, որ նրան ստիպված ազատեցին աշխատանքից, սակայն շարունակելով վճարել շաբաթավարձը՝ 25 դոլար, մինչև նոր աշխատանք կգտներ:
Գրասենյակում Պ. Գյուլբենկյանի 54-ամյա եղբայր Գյուլաբին էր ու 31-ամյա որդի Սերովբեն: Մ. Մխիթարյանը նրանցից պահանջեց երաշխավորագիր տալ, որպես բարեխիղճ ու պարտաճանաչ աշխատողի, որը նրան կօգներ այլ աշխատանք գտնելու: Գյուլբենկյանները երբեք ու ոչ մի անգամ որևէ մեկի նման երաշխավորագիր չէին տվել, բայց ճանաչելով այդ անտանելի մարդուն ու տեսնելով նրա այլայլված դեմքը, գրգռված վիճակը, համաձայնեցին:
Սակայն դա չբավարարեց Մխիթարյանին. նա թևատակի տաբատից հանեց ատրճանակը ու կրակեց Գյուլաբիին: Տեսնելով անշունչ ընկած հորեղբորը, Սերովբեն նետվեց դեպի Մխիթարյանն ու փորձեց խլել ատրճանակը: Հնչեց երկրորդ կրակոցը:
Կրակոցների ձայնի վրա ֆիրմայի աշխատողները ներս թափվեցին, բռնեցին ոճրագործին, որը շատ հանգիստ ու սառնասրտորեն ասաց. «Գնացեք ոստիկան կանչեք»: Գյուլաբին մեռած էր, իսկ Սերովբեն դեռևս կենդանության նշույլներ էր ցուցաբերում, և մինչ կզբաղվեին նրանով, հանցագործը հեշտ ու հանգիստ փախուստի դիմեց: Սերովբեն մահացավ հիվանդանոցի ճանապարհին:
(Ես փորձեցի Մ. Մխիթարյանի հետքը գտնել, բայց չհաջողվեց՝ ժամանակի հայ մամուլում այլևս ոչ մի հիշատակման չհանդիպեցի: Ենթադրում եմ, որ նրան բռնել են ու մահապատժի ենթարկել: Միլիոնատեր սպանած ազգությամբ հայ բանվորն ու՞ր պիտի փախչեր Ամերիկայից):
Գյուլաբի ու Սերովբե Գյուլբենկյաններին մեծ շուքով հողին հանձնեցին Վուդլոն գերեզմանատանը:
Դրանից հետո բացեցին 1916 թ. մայիսի 29-ին գրած Գյուլաբիի կտակը: Պարզվեց, որ բարեգործական նպատակների համար թողել էր 300 հազար դոլար կամ 1,5 միլիոն ֆրանկ: 25 հազար դոլար էլ հատկացրել էր Պոլսի Գատը գյուղի Արամյան վարժարանին, ուր ստացել էր նախնական կրթությունը, և Սբ Փրկչյան ազգային հիվանդանոցին:
Կտակը պիտի կատարեին այրին՝ Մարին, եղբայր Հարությունը ու… եղբորորդի Սերովբեն:
Հիմա անդրադառնամ Պատրիկ Գյուլբենկյանի բարերարություններին: Ինչու՞, որովհետև բարեգործությունն անմահության հասնելու ամենադյուրին ճանապարհն է:
Նա շատ լավ գիտակցում էր, որ դրամն առանց բարերարության առ ոչինչ է: Ավելին, բարեգործությունը նրա տոհմի հյուսվածքի, գենետիկայի մեջ էր, որ փոխանցվել էր իրեն և իրենից պիտի անցներ ժառանգներին:
Պարզապես թվարկեմ:
1886-1894 թթ. եղել է Սբ Փրկչյան հիվանդանոցի հոգաբարձու, հետագայում կառուցել բուժհաստատության «Գյուլբենկյան» մասնաշենքը:
Եղել է Զեյթունի հրկիզյալների օգնության հանձնախմբի ատենապետ, ինչպես նաև Արմաշի դպրեվանքի և Սանասարյան վարժարանի խնամակալության անդամ:
1924 թ. ԱՄՆ-ից ժամանել է Հունաստան և 200 որբերի խնամքը հոգալու նպատակով, սպանված եղբոր կտակը կատարելով՝ Սալոնիկում հիմնել «Գյուլաբի Գյուլբենկյան» վարժարանը:
1925-1930 թթ. 25000 դոլար է տրամադրել Երուսաղեմի Սբ Հակոբ վանքի եկեղեցականության համար:
1928-1934 թթ. Հարություն եղբոր հետ տարեկան 2000 դոլար է հատկացրել Քելեկյան-Սիսվան որբանոցի 161 երեխաներին պահելու համար:
Նրա ֆինանսավորմամբ Հայ կրթական հիմնադրամը հրատարակել է Մկրտիչ Խրիմյանի երկերի ժողովածուն:
Ի հիշատակ վաղամեռիկ տիկնոջ, Հալեպում կառուցել է «Վերժին Գյուլբենկյան» ծննդատունը, որի ավարտը, ավաղ, չի տեսել:
Ի վերջո, նա հանդիսանում էր Նյու Յորքի Կեսարիո վերաշինաց միության պատվավոր ու ցկյանս նախագահը և կրում «Կեսարացիների պապա» կոչումը:
Պատրիկ Գյուլբենկյանը հաճախ տրտնջում էր և մեծավ մասամբ՝ իրավացի: Այսպես, գումար էր տրամադրում Երուսաղեմի քահանացուների պատրաստման համար ու միաժամանակ ասում. «Եթէ տասը մատդ ալ վառես մոմի պէս՝ արժէք չունի յաչս ժողովրդեան»:
Հետո այլ առիթով շարունակում. «Քանի կ՛ապրեմ կը կատարեմ պարտականութիւնս. հոգ չէ թէ վաղը մեռնիմ՝ ամէն բան մոռցուի: Այս ազգը շուտ մոռցող է»:
Ո՞րն էր այս դժգոհությունների պատճառը: Կարծում եմ այն, որ հայոց աշխարհը, երբեմն՝ ծածուկ, երբեմն էլ՝ հրապարակայնորեն, մեծարում էր հորեղբորորդի Գալուստ Գյուլբենկյանին, անտեսելով իրեն ու եղբայրներին (ես այստեղ չեմ խոսի Հարություն Գյուլբենկյանի ազգանվեր գործունեության մասին. դա առանձին թեմա է):
Երբ Պատրիկ Գյուլբենկյանը 1930 թ. հունիսի 12-ին վախճանվեց Նյու Յորքում, «Հայաստանի կոչնակ» պարբերականը գրեց. «ՈՒնինք սակաւաթիւվ հարուստներ և անոնցմէ շատ աւելի սակաւաթիւ մեծահարուստներ, որոնցմէ ոմանք հարուստներ են պարզապէս, ոմանք հարուստ մարդեր են, իսկ մատի վրայ համրուելու չափ փոքրաթիւվ են անոնք, զորս կրնանք կոչել հարուստ հայ մարդ:
Հին ազնուական գերդաստանի շառաւիղ, ջերմեռանդ ազգասիրութեան մը բարեպաշտիկ աւանդութեանց շարունակող հանգուցեալը հարուստ ըլլալէ առաջ հայ մարդ էր, իր ազգին յոյսերուն և յուսավրիպումներուն, բաղձանքներուն և ձախողութեանց բաժնեկից: Չէր այն հարուստներէն կամ մեծահարուստներէն, որոնք եկեղեցիով ու ազգով զբաղելու համար շատ ծանրազբաղ են ու զայն ձգած են վարժապետներու, վարդապետներու և ազգային գործիչներու և կը խորհին, թէ իրենց օգնութեան յաճախ դժկամակ պարբերական բաժինը շատ բան է:
Այո՛, հանգուցեալ Պատրիկ Կիւլպէնկեան այդ տեսակ հարուստներէն չէր: Իր դրամին հետ սիրտն ալ կը դնէր այն բարեգործութեանց մէջ, որոնց օգտակարութեան կը հաւատար անկեղծօրէն»:
Ես ավելի լավ չէի ասի…
Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
