«Հայրենիքը իմ հոգու»

«Ո՛վ Աստված, Դու ես իմ Աստվածը, առավոտից Քեզ եմ փնտրում: Հոգիս ծարավ է Քեզ, անձս Քեզ է փափագում ցամաք ու ծարավ երկրում, որպեսզի տեսնեմ զորությունը Քո, ինչպես Քեզ տեսա Սրբարանի մեջ» (Սաղմ. 63):
Դավիթը հռչակում է, որ իր անձը փափագում է Աստծուն, և հոգին ծարավի է նրան: Իսկ Եսայի մարգարեն ասում է, որ իր հոգին «փնտրում» է Աստծուն (Ես. 26.9): ՈՒրեմն, այստեղ առկա է Աստծուն փափագող, ծարավող ու փնտրող հոգի: Այդպիսին են մարգարե բանաստեղծների հոգիները, այդպիսին են սաղմոսերգու Դավթի և Հովհաննես Թումանյանի հոգիները:

Աղբյուրները հնչում են ու անց կենում,
Ծարավները տենչում են ու անց կենում,
ՈՒ երջանիկ ակունքներին երազուն`
Պոետները կանչում են ու անց կենում:

Թումանյանի անձը նույնպես փափագում, տենչում է Աստծուն, և հոգին ծարավի է Նրան: Այս քառատողից վեր է հառնում Աստծուն փափագող, ծարավող ու փնտրող Թումանյանը: Չմոռանանք, որ Վկայության Խորանը նույնպես կազմված էր երեք մասից` մարմինը խորհրդանշող արտաքին գավթից, շունչը կամ անձը խորհրդանշող Սրբությունից և հոգին խորհրդանշող Սրբությունների Սրբությունից: Փափագը Թումանյանին բերել է արտաքին գավիթ, ծարավը` Սրբություն, փնտրելը (կանչելը)` Սրբությունների Սրբություն:
Դավիթը տեսավ Աստծո փառքի զորության փայլը, Թումանյանի քառատողից երևում է, որ նա տեսնելու ճանապարհին է: Եվ այդ ճանապարհն անցնում է աղոթավայրով: Աստծուն ձգտող-փափագողը գնում է դեպի աղոթավայր: Աղոթքի ցանկությունը նրա անձի մեջ ծագող զգացում չէ, այն ծնունդ է առնում Սուրբ Հոգու զորությամբ: Այդ աստվածային ցանկությունը Աստծո Հոգով է սերմանվում նրա սրտում: Նա լսում է Տիրոջ Խոսքը, նա զգում է իրեն աղոթքի կանչող Տիրոջ ձայնը:
Մարդիկ հաճախ են հարցնում. «Որտե՞ղ գտնենք Հիսուսին»: Պատասխանը մեկն է. «Հիսուսին կարող եք գտնել ձեր աղոթքի վայրում»: Երբ դու գնում ես այդ վայրը, հոգիդ լցվում է Աստծո ներկայությամբ, և Թումանյանի նման, դու էլ ես գոչում. «Աղբյուրները հնչում են ու անց կենում, Ծարավները տենչում են ու անց կենում»: Տևական աղոթակյանքի ընթացքում, երբ վրա է հասնում «ճեղքումը», պարզ է դառնում, որ դու գտել ես Նրան, ՈՒմ փնտրում էիր: Հենց այդ գտնելու պահից կգա «ծարավը Աստծո հանդեպ»:
Ոչ ոք չի կարող հենց այնպես ծարավել Աստծուն, և ոչ ոք չի կարող գրել «երջանիկ, երազուն ակունքների» մոտ կանգնած պոետների, կամ, որ նույնն է, բանաստեղծ մարգարեների վերերկրային կացության մասին, եթե ինքը տեսած չլինի այդ ակունքները:
«Ինչպես եղջերուն է փափագում ջրերի առուներին, այնպես էլ իմ անձն է փափագում Քեզ, ո՛վ Աստված: Իմ անձը ծարավ է Աստծուն, կենդանի Աստծուն: Ե՞րբ պիտի գամ, ու երևամ Քո երեսի առաջ» (Սաղմ. 42): Դավիթ մարգարեի այս սաղմոսն այն է ասում, ինչ Թումանյանը.

Աստեղային երազների աշխարհքներում լուսակաթ,
Մեծ խոհերի խոյանքների հեռուներում անարատ,
Անհիշելի վերհուշերի մշուշներում նրբաղոտ`
Երբեմն, ասես, զգում եմ ես, թե կհասնեմ Նրա մոտ…

Թումանյանի անձը ծարավ է «Աստծո երեսի առաջ երևալուն», ծարավ է Նրա ներկայությանը:
Դավթի ընտրած համեմատությունը միանգամայն ճիշտ է: Եղջերուին դեպի ջրերը ձգող պատճառները երկուսն են. կա՛մ ծարավն է տանջում, կա՛մ գիշատիչ գազանն է հետապնդում նրան: Ջրերի առուներին փափագող եղջերուն, երբ հասնի այդ առուներին, ոչ միայն ծարավը կհագեցնի, այլև կկորցնի իր հետքը և կազատվի իրեն հետապնդող գիշատչի ձեռքից:
Թումանյանը խոսում է վերին ոլորտների, հոգիների գերբնական աշխարհների մասին: Նա խոսում է ապագա աշխարհի և մարդկանց ապագա կյանքի մասին: Խոսում է երկրի վրա և իր մեջ հաստատված Աստծո Թագավորության թելադրանքով, նրա էության, նրա պատմության «անհիշելի վերհուշերի» խորքից խոսում է բարձր բարոյական ճշմարտությունների, մարդու «մեծ խոհերի խոյանքների» խորքերից: Եվ այդ բոլոր հարցերի ու խնդիրների մասին խոսում է պարզ ու հասկանալի` առանց գիտելիքների տարփողման: Հեշտ է եզրակացնել, որ այդ բարձրագույն ճշմարտությունները համապատասխանում են նրա բնույթին, քանի որ այդ բնույթը Հիսուս Քրիստոսի բնույթն է, Ով ոչ միայն ճշմարտության ՈՒսուցիչն է, այլև Ինքն է հենց այդ Ճշմարտությունը, այդ ճշմարտության Աղբյուրը:
Ահա թե ինչու ճշմարտության մեջ գտնվող և ճշմարտությունն իր մեջ առած բանաստեղծը, երկրի վրա լինելով հանդերձ, հոգով կարող է սլանալ դեպի «աստեղային երազների աշխարհները լուսակաթ, մեծ խոհերի խոյանքների հեռուները անարատ»: Այն ձայնը, որ մենք լսում ենք «անհիշելի վերհուշերի մշուշներից», ճշմարտության ձայնը չէ, դա ճշմարտության ձայնի արձագանքն է: Եվ եթե արձագանքն այդքան մեծ տպավորություն է թողնում, ապա ինչ տեղի կունենա մարդու ներաշխարհում, երբ լսի սկզբնաղբյուրից դուրս եկող ձայնը` ճշմարտության ձայնը. «Ես եմ Ճանապարհը, Ճշմարտությունը, Կյանքը» (Հովհ. 14.6):

Արյունալի աղետներով, աղմուկներով ահարկու,
Արևմուտքի ստրուկները մեքենայի ու ոսկու`
Իրենց հոգու անապատից խուսափում են խուռներամ
Դեպ Արևելքն աստվածային-Հայրենիքը իմ հոգու…

Հենց սա նկատի ունի նաև Դավիթը, որ ասում է. «Դու, Ծածկո՛ց իմ, Դու ես իմ Ապաստանը» (Սաղմ. 32.7): Երբ «մեքենայի և ոսկու ստրուկը» կգտնի այն ջուրը, որին ծարավի է, նրա հոգին փառաբանություն կժայթքի, և նա կհասկանա, որ գտնվում է սուրբ վայրում՝ «աստվածային Արևելքում»` մարգարե բանաստեղծի հոգու Հայրենիքում: 63-րդ սաղմոսում, երբ Դավիթը խոսում էր «զորությունն ու փառքը» տեսնելու մասին, նա գիտեր, որ դա իրականանում է միայն հոգու որոնումով և ինքդ քո եսի համար մեռնելով: Այդ սուրբ վայրը գտնվում է հոգին խորհրդանշող Սրբությունների Սրբությունում:
Թումանյանը հենց այս վայրն է, որ կոչում է «հոգու Հայրենիք»: Այս վայրում` բանաստեղծի հոգու Հայրենիքում, խոսում է միայն հոգին, այն էլ միայն Աստծո Սուրբ Հոգու հետ: Մի՞թե սաղմոսերգուի խոսքը այդ վայրի մասին չէ, երբ ասում է. «Անդունդն անդունդին է կանչում Քո ջրվեժների ձայնով, Քո բոլոր ջրերն ու ալիքներն անցնում են իմ վրայով» (Սաղմ. 42): Ասել է թե՝ Սրբությունների Սրբությունում հոգին է խոսում, կանչում է Սուրբ Հոգուն, կամ, որ նույնն է, «անդունդն Անդունդին է կանչում»: Այս վայրում ծնված աղոթքն անհնար է կասեցնել, քանի որ աղոթքի ցանկություն սերմանողը Սուրբ Հոգին է, և այդ ցանկությունը գնալով աճում է, մեծանում և հասնում Աստծո դռներին ու փոխարկվում բերկրանքի: Այդ վայրում դու այնքան ես լցված լինում, որ չես կարողանում նույնիսկ խոսել. հարմար բառեր չկան, կա միայն ներկայություն` Աստծո ներկայություն: Այդ ներկայության մեջ խտանում է ասելիքը, պոեմների տարողությունը սեղմվում, դառնում է քառատող, իսկ ընդարձակ, զանգվածեղ մարմինը` գերխիտ երկնային մարմին:
Թերևս սա է պատճառը, որ իր կյանքի վերջին տարիներին Թումանյանը քառյակներով սկսեց խոսել, գերխիտ վիճակում հանդես եկող հոգևոր ժայթքումներով:
Աստծո ներկայության մեջ, ինչպես վկայում է Եսայի 6.3-ը, ամբողջ երկիրը լի է Աստծո փառքով: Այս վկայությունն անող սերովբեները նույնպես Աստծո փառքով էին լցված, քանի որ Աստծո ներկայության մեջ էին: Աստծո ներկայության մեջ գտնվողը ոչինչ չի կարող տեսնել, բացի Աստծո փառքից: Դա չի նշանակում, որ անտեղյակ կլինես աշխարհում եղած հակամարտություններին, խռովությանը, խավարին, խաբեությանը: Այդ ամենին տեղյակ լինելով՝ տեղյակ կլինես նաև այդ ամենին տրվող Աստծո պատասխանին: Աստծո մեջ գտնվողը միշտ կտեսնի, թե ինչպես է ճշմարտությունը հաղթահարում խաբեությանը, խավարին, խռովությանն ու հակասություններին, և կտեսնի այն ճանապարհը, որով կգա Երկնային Արքայությունը:
Երբ Հիսուսին ձերբակալելու նպատակով ուղարկված զինվորները ձեռնունայն վերադարձան, քահանայապետերն ու փարիսեցիները նրանց ասացին. «Ինչո՞ւ Նրան այստեղ չբերեցիք»: Զինվորները պատասխանեցին. «Ոչ մի մարդ երբեք այդպես չի խոսել, ինչպես այն Մարդը» (Հովհ. 7.46): Երկու հազար տարի շարունակ այդ նույն բանն են ասում բոլոր նրանք, ովքեր լսում են Նրան, կարդում Նրա Խոսքը: Այդ Խոսքը հասկանալու, նրա ազդեցությունը զգալու համար պետք չէ որևէ ուսումնական պատրաստություն, որևէ կրթական աստիճան: Բոլորի համար հասկանալի է այն և զորավոր: Ի՞նչն է այդ պարզ և յուրահատուկ զորության գաղտնիքը: Մի՞թե ճարտասանական խոսելաձևը, խոսքի բանաստեղծական զարդարանքը կամ գերբնական դարձվածքները: Ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը, Նրա Խոսքի մեջ նման բաներ չկան: Չկա ավելի պարզ ու անպաճույճ մեկ այլ բան, քան Նրա Խոսքը: «Երանի հոգով աղքատներին, նրանցն է Երկնքի Արքայությունը: Երանի սգավորներին, նրանք պիտի մխիթարվեն» (Մատթ. 5), և Լեռան քարոզի մյուս երանիներից ավելի պարզ ու անպաճույճ խոսք ասելն անհնար է: Նույնն են վկայում նաև Աստծո Արքայության մասին ասված առակները, ինչպես նաև Նրա քահանայապետական աղոթքը (Հովհ. 17): Նրա Խոսքի անսովոր ազդեցությունն այն է, որ Նա մեծագույն ճշմարտությունները կարող է արտաբերել ամենահասարակ բառերով: Այդ մեծագույն ճշմարտությունները հավիտենական ճշմարտություններ են, և դրանց բնակատեղին Թումանյանի հոգու Հայրենիքն է: Ահա թե ինչու Աստծո, Սուրբ Հոգու թելադրանքով գրող բանաստեղծը աստվածային Արևելքը համարում է իր հոգու հայրենիքը: Դեպի ճշմարտություն գնացող Թումանյանը գիտի իր հասցեն, որովհետև Աստված խոստացել է հավիտենապես գոյատևող Նոր Երկինք ու Նոր Երկիր: Պետրոս առաքյալի նման Թումանյանն էլ սպասել է և հիմա էլ դրախտում սպասում է Նոր Երկնքին ու Նոր Երկրին, որոնց մեջ արդարություն է բնակվելու (Բ Պետր. 3.12-13):

Արտակ ՈՍԿԱՆՅԱՆ
Գրող, հրատարակիչ

Մեկնաբանություններ