Քայ­լում եմ ու հա­յաց­քով ե­կե­ղե­ցի փնտ­րում. բնա­կա­նա­բար՝ ոչ մե­կը գո­յու­թյուն չու­նի, թուր­քե­րը բո­լո­րը քան­դել-ա­վե­րել են: Ա­վե­րել կամ բռ­նա­զավ­թել են նաև դրանց կից դպ­րոց­նե­րը, ո­րոնք լա­վա­գույնն էին որ­պես շի­նու­թյուն:

Ըն­թեր­ցող ջան, այդ­պես` «հայ գրա­կա­նու­թյան ձա­խոր­դը», ան­վա­նում եմ բա­նաս­տեղծ ԱԼԵՔ­ՍԱՆԴՐ ԾԱ­ՏՈՒ­ՐՅԱ­ՆԻՆ (1865, Զա­քա­թա­լա-1917, Թիֆ­լիս) և գի­տե՞ս ին­չու: Ինքդ դա­տիր:

Մոտ կես դար բա­նա­սի­րու­թյան դոկ­տոր, պրո­ֆե­սոր ԿԻՄ Ա­ՂԱ­ԲԵ­ԿՅԱ­ՆԸ նվի­րյա­լի ջեր­մե­ռան­դու­թյամբ և ազն­վո­րեն ծա­ռա­յեց հայ գրա­կա­նու­թյա­նը։ ԵՊՀ բա­նա­սի­րա­կա­նի մի քա­նի սե­րունդ հի­շում է նրա ան­բռ­նազ­բոս, փո­թոր­կուն, հա­րուստ գի­տե­լիք­նե­րով ամ­փոփ դա­սա­խո­սու­թյուն­նե­րը, ո­րոն­ցով կրթ­վել են ի­րենք և ի­րենց հեր­թին կր­թել դպ­րո­ցա­հա­սակ նո­րա­հաս­նե­րին, իսկ գրա­կա­նա­գե­տի մե­նագ­րու­թյուն­նե­րը, ո­րոնց թե­մա­տիկ ընդ­գր­կու­մը ար­դի հայ գրա­կա­նու­թյան զար­գաց­ման մի­տում­ներն են և Հ. Օ­շա­կա­նի, Գ. Մա­հա­րու, Մ. Սարգ­սյա­նի, Բ. Հով­սե­փյա­նի, Հ. Մաթևո­սյա­նի և այ­լոց գրա­կան դի­ման­կար­նե­րի ստեղ­ծու­մը, ընդ­միշտ կու­ղեկ­ցեն ու­սում­նա­կան­նե­րին որ­պես դա­սագր­քեր և կյան­քի դա­սեր։

Քենեդիի պարտությունը Մասաչուսետս նահանգի ընտրություններում հաստատել է ամերիկյան քաղաքականության մեջ կատարվող խոր փոփոխությունները: 39-ամյա Ջոն Քենեդի III, Դեմոկրատական կուսակցության թեկնածուն Սենատում, Ջոն Ֆիցջերալդ Քենեդիի եղբորորդին և Ռոբերտ Քենեդիի որդին պարտվեց գործող սենատոր Էդ Մարկիից այն նահանգում, որ իր ընտանիքի քաղաքական օրրանն է՝ գրում է Ադրիան Ժոլմեսը Le Figaro-ում:

Մենք և՛ հու­նի­սին, և՛ հու­լի­սին շատ ենք գրել Թուր­քիա­յի «ա­նա­ռողջ» քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մա­սին, ընդ ո­րում՝ ոչ միայն հայ-թուր­քա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի կամ էլ կով­կա­սյան թա­թար­նե­րի խա­մա­ճի­կա­յին հան­րա­պե­տու­թյան հետ հա­յե­րի ռազ­մա­կան հա­կա­մար­տու­թյան հետ կապ­ված հար­ցե­րով։

Երբ գնաց­քը շարժ­վում է, նա­յում եմ պա­տու­հա­նից դուրս ու կր­կին մտա­բե­րում 1915-ի ապ­րի­լը: Նրանց գնաց­քը ու­րիշ էր: Վա­գո­նի դռ­նե­րը փակ էին, պա­տու­հան­նե­րը՝ ան­թա­փանց, և հս­կում էին սվի­նա­վոր­նե­րը:

Հա­վա­նա­կան ընդ­դի­մա­խոս­նե­րիս նախ ցան­կա­նում եմ կան­խել, որ ո՛չ արևմտա­մետ եմ, ո՛չ ռու­սա­մետ:

Մար­դիկ ու քա­ղաք­նե­րը զար­մա­նա­լիո­րեն հար ու նման են: Նրանք ծն­վում, գո­յատևում ու մեռ­նում են: Ես գի­տեի այդ քա­ղա­քի` հա­յի հիմ­նած բնա­կա­վայ­րի, կյան­քի ու մահ­վան պատ­մու­թյու­նը, բայց նո­րին մե­ծու­թյուն Ժա­մա­նա­կը և նրա ար­գա­սիք Covid-19-ը ստի­պե­ցին ու­սում­նա­սի­րել նաև ծնուն­դը: Իսկ դա գտն­վում էր… միջ­նա­դա­րում:

Տա­վու­շի դեպ­քե­րը, Թուր­քիա­յի չու­շա­ցած հո­խոր­տանք­նե­րը և հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան հե­տա­գա բա­խում­նե­րի աշ­խար­հագ­րու­թյու­նը բե­րում են մի պարզ եզ­րա­հանգ­ման. թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան թշ­նա­մա­կան եր­կյա­կին հա­ջո­ղու­թյամբ դի­մա­կա­յե­լու և մշ­տա­պես հաղ­թած դուրս գա­լու հա­մար պետք է զար­գաց­նել մեր ար­դյու­նա­բե­րու­թյունն ու տն­տե­սու­թյունն այն­պես, որ կա­րո­ղա­նանք մի քա­նի քայ­լով ա­ռաջ անց­նել, մի քա­նի գլ­խով բարձր լի­նել թշ­նա­մի­նե­րից, որ­պես­զի հայ ազ­գը կա­րո­ղա­նա ինք­նու­րույ­նա­բար ու վս­տա­հո­րեն պաշտ­պա­նել պատ­մա­կան հայ­րե­նի­քում ապ­րե­լու ու զար­գա­նա­լու իր ի­րա­վուն­քը:

Հա­յոց նո­րա­գույն պատ­մու­թյան պայ­քա­րի ա­ներկ­րորդ հե­րոս զո­րա­վար Անդ­րա­նի­կին ար­դեն մեկ դա­րից ա­վե­լի, փա­ռա­բա­նե­լով ու նսե­մաց­նե­լով, նրան վկա­յա­կո­չե­լով ու խոս­քը մեջ­բե­րե­լով, դի­մում են տար­բեր զբաղ­մուն­քի տեր ստեղ­ծա­գոր­ծող­ներ ու քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ: