1945 թ. հու­լի­սի 23-ին Փա­րի­զում դա­տա­կան գոր­ծըն­թաց սկս­վեց կո­լա­բո­րա­ցիո­նիս­տա­կան (թշ­նա­մու հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցող) «Ֆրան­սիա­կան պետու­թյան» ղե­կա­վար Ֆի­լիպ Պե­տե­նի նկատ­մամբ։ Զա­ռա­մյալ մար­շա­լին մե­ղա­վոր ճա­նա­չե­ցին պե­տա­կան դա­վա­ճա­նու­թյան մեջ և դա­տա­պար­տե­ցին գն­դա­կա­հա­րու­թյան։ Սա­կայն ֆրան­սիա­կան Դի­մադ­րու­թյան ղե­կա­վար և Պե­տե­նի նախ­կին են­թա­կա, գե­նե­րալ Շառլ դը Գո­լը մա­հա­պա­տի­ժը փո­խա­րի­նեց ցմահ բան­տար­կու­թյամբ։

Հա­յոց կր­թա­կան գոր­ծը սկ­սել էր ծաղ­կում ապ­րել դեռևս 1850-ա­կան թվա­կան­նե­րից: Այն նոր թափ ա­ռավ 1860-ից հե­տո, երբ ըն­դուն­վեց Ազ­գա­յին սահ­մա­նադ­րու­թյու­նը, իսկ 1880-ա­կան­նե­րին, պատ­րիարք­ներ Խրի­մյան Հայ­րի­կի և Ներ­սես Վար­ժա­պե­տյա­նի շնոր­հիվ, կր­թա­կան շար­ժու­մը նոր վե­րելք ար­ձա­նագ­րեց, հիմն­վե­ցին բազ­մա­թիվ վար­ժա­րան­ներ, ո­րոնք կենտ­րո­նա­ցան մի քա­նի ըն­կե­րու­թյուն­նե­րում՝ Միա­ցյալ, Ազ­գան­վեր, Հա­յու­հյաց և այլն:

Մա­յի­սի 9-ն էր։ Ա­ռա­վո­տյան արևը պայ­ծառ լույ­սով էր օ­ծել Շու­շին, թա­փան­ցել ան­գամ կի­սա­վեր շի­նու­թյուն­նե­րի խո­ռոչ­նե­րը։ Կր­կին տա­րեց ու մա­նուկ դուրս էին ե­լել՝ մաս­նակ­ցե­լու հաղ­թա­նա­կի օր­վա տո­նա­կա­տա­րու­թյա­նը։

Պա­տե­րազմ է հա­յի հո­գում, սր­տում, մտ­քում: Ես այս տո­ղե­րը գրում եմ, երբ հի­մա, հենց այ­սօր Ար­ցա­խում վճռ­վում են ճա­կա­տագ­րա­կան խն­դիր­ներ:

ԱՄՆ նորընտիր նախագահ Ջո Բայդենը կճանաչի Հայոց Ցեղասպանությունն ու կմիջամտի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմանը՝ գրված է նրա գրասենյակի տարածած պաշտոնական փաստաթղթում:

Մար­տին Լյու­թե­րը (1483-1546 թթ.) միջ­նա­դա­րյան Եվ­րո­պա­յի ա­մե­նա­պայ­ծառ մտա­ծող­նե­րից էր, գեր­մա­նա­կան ռե­ֆոր­մա­ցիա­յի ա­ռաջ­նորդն ու լյու­թե­րա­կա­նու­թյան հիմ­նա­դի­րը։ Ապ­րել է 16-րդ դա­րում, ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ ա­ռե­րես­վել է թուր­քե­րի հետ, չէ՞ որ Եվ­րո­պան կքել էր օս­ման­ցի­նե­րի լծի տակ։

Սուրբ Ա­մե­նափր­կիչ մայր տա­ճա­րը կա­ռուց­վել է Շու­շիի բար­ձուն­քին՝ հզոր, ամ­րա­կուռ, հո­յա­կերտ։ Թշ­նա­մի­ներն այն քան­դե­լու բա­զում փոր­ձեր են ա­րել, բայց ա­պար­դյուն։ Տա­ճա­րի հիմ­նա­կան պաշտ­պա­նիչ ու­ժը մե­տա­ղա­կուռ գա­մերն են, ո­րոն­ցով մար­մա­րյա քա­րերն ա­գուց­ված են ի­րար, նույն կերպ՝ նաև աս­տի­ճան­նե­րը։

Հա­րյուր եր­կու տա­րի ա­ռաջ, ճիշտ հոկ­տեմ­բե­րյան այս օ­րե­րին, զեն­քի ձայ­նե­րից դղր­դում ու դո­ղում էին Սյու­նյաց սա­րերն ու ձո­րե­րը: Ա­րյու­նա­լի կռիվ­նե­րի աս­պա­րեզ էր դար­ձել լեռ­նաշ­խար­հը:

Մին­չե­ղեռ­նյան ի­րա­կա­նու­թյու­նը կամ արևմտա­հա­յոց կյան­քի հա­մի­դյան «սու­րի և սո­վի» ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը 20-րդ դա­րաս­կզ­բի պատ­մա­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րի ոճ­րա­գոր­ծու­թյան, ին­չու չէ, նաև ոճ­րա­բա­նու­թյան այլ մե­թո­դա­բա­նու­թյուն էր ա­ռա­ջադ­րե­լու:

Մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան հա­մար պարզ է, որ 2020 թվի սեպ­տեմ­բե­րի 27-ի վաղ ա­ռա­վո­տյան Ար­ցա­խի դեմ Թուր­քիա­յի և Ադր­բե­ջա­նի սան­ձա­զեր­ծած պա­տե­րազ­մը ռե­սուրս­նե­րի կամ տա­րածք­նե­րի հա­մար մղ­վող սո­վո­րա­կան պա­տե­րազմ չէ: