ՖՐԱՆՍԻԱՑՈՒ ՀԱՅԱՑՈՒՄԸ
Տիար Խզմալյան, եկեք ծուռ նստենք, շիտակ մտորենք։ Առիթը «Հրապարակ» օրաթերթի մշակութային հավելվածում աչքս շոյած Ձեր խոստովանությունն էր, որից էլ ծաղկաքաղել եմ բնաբանը։
Անցնենք գործի։ «Իրատեսի» թիվ 25-ում «Կերպարվեստի կեռմաններ» խորագրի «Հայաստանը «Կերպարվեստի Երուսաղեմ» երկիր» նյութում (ինչպես և նշյալ խորագրի նախորդ հրապարակումներում, նաև նորաստեղծ «Կերպարվեստ կենտրոն» ամսագրում) ի լուր հայ արվեստասեր հանրության և ԿԳՄՍ-ի նշել եմ հայ կերպարվեստի զարգացման քաղաքական ուղերձներն ու գերակայությունները։
Ծանոթացեք վերոնշյալ ուղերձներին։ Փորձեք դրանք կենսագործել։ Եվ կշահեք, չկասկածեք։
Ի խորոց սրտի պատրաստ եմ աջակցելու Ձեր (իմա` ՀՀ ԿԳՄՍ-ի) կերպարվեստաշահ նախաձեռնություններին։ (Սա պատրա՞նք է, կարծես թե)։ Կասկած չունեմ, որ զարմանքով եք նշում, թե` «...ունենալով հսկայական ռեսուրս, ինքնատիպ մտածող նկարիչներ, որոնց աշխատանքները հազարավոր եվրոներով վաճառվում են տարբեր երկրներում, մեր ազգը չի ճանաչում նրանց։ Դարձնենք ճանաչելի` հայկական կերպարվեստը հռչակելով համաշխարհային կերպարվեստի արևելա-արևմտյան զարկերակ»։
Սա պատրա՞նք է, բնա՛վ։ Չէ՞ որ մեկուկես դար առաջ Արևմտյան Հայաստանից արտագաղթած և Փարիզում հաստատված հայ նկարիչները անվարան շրջում էին համաշխարհային կերպարվեստի օրենսդիր մայրաքաղաքի մայրուղիներում։ «1920-1930-ականներին ծովանկարչությունը Ֆրանսիայում առաջ է բերում լայն հետաքրքրություն և հանձինս Մախոխյանի, Շաբանյանի, Ադամյանի, ինչպես նաև հրապարակի վրա գտնվող Այվազովսկու նկարների, այդ ժանրը, ասես դառնում է հայերի մենաշնորհը։ ՈՒշագրավ է, որ Ֆրանսիացի ծովանկարիչ Ժան Լաֆոնը, ճանաչման արժանանալու նպատակով, Շաբանյանի բնանկարները հիշեցնող իր կտավների տակ ստորագրում է` Քյոլեյան»։
Շահեն ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
«Ֆրանսահայ կերպարվեստ»
ՀՅՈՒՍԻՍԱՅԻՆ ԴՐԿԻՑԻ ԴԱՍԸ
Վրաստանի կառավարությունը 7 մլն եվրո գումար է հատկացրել Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիայի հիմնանորոգման գործին։ Նկատենք, որ պետության կողմից խիստ մասնակիորեն սատարվող Հայաստանի (նախկինում Երևանի) գեղարվեստի պետական ակադեմիայի անվան մեջ հպարտ արձանագրված է «պետական» բառը։ ՀՀ ԿԳՄՍ-ն ի զորու՞ է հայոց ակադեմիան առնելու պետական լիարժեք սատարման մեջ, այսինքն հիմնանորոգման համար հատկացնելու, թեկուզ 5 մլն եվրո գումար։ Սա դիտարկեք Ձեր նշած ԿԳՄՍ-ի «խոշոր քաղաքական ուղերձների» տիրույթում։ Եվ հատկացրեք նշված գումարը։
Մի խոսքով, մեր հյուսիսային դրկիցն ազգային կերպարվեստի ավանդույթների նորովի պահպանման (վրացական ակադեմիայում գործում է Մեծ ցուցասրահ, ուր ի մի են բերված 600-ից ավելի գեղանկարներ և դիպլոմային աշխատանքներ, Գիգո Գաբաշվիլու, Լյուդվիգ Լոնգոյիի և մյուսների գործերը։ Թբիլիսիի Շարդենի փողոցում է գտնվում Ակադեմիայի գոբելենի թանգարանը և այլն), և ժամանակի ոգուն հարիր ապրելու-արարելու (ոչ թե գոյատևելու) դաս է տալիս կերպարվեստի ներուժով, շատ կներեք, բայց ավելի հարուստ հարավային դրկից երկրին։ Այն է` Հայաստանին։ Ողջ լերուք։
«ՆԿԱՐԻՉՆԵՐԻ ԱՐՏԱԳԱՂԹԸ»
Հարգարժան Արա Խզմալյան, վերոնշյալ վերնագրով նյութը հրապարակվել է «Իրատեսի» սույն տարվա մարտի 13-ին։ Գրեթե կասկած չունեմ, որ այն չի արժանացել Ձեր մշակութասեր ուշադրությանը։ Արժանացնում եմ, մի քիչ անհամեստաբար հղում կատարելով սեփական հրապարակմանս. «Անկախության սերնդի նկարիչներն ու քանդակագործներն այժմ չունեն տանիք գլխների վերևում, նրանք զրկված են ստեղծագործական տարածքներից, նրանք կամա-ակամա հույսեր են տածում, թե մի հրաշքով արվեստանոց ձեռք կբերեն և լիարյուն կնվիրվեն իրենց գործին, կապրեն և կարարեն։ Տոտալիտար համակարգն ապահովում էր նկարչին և քանդակագործին անվճար ստեղծագործական արվեստանոցներով։ Էլիտար կախյալությունը 1991-ից ի վեր սկզբունքորեն չեղարկել է խորհրդային հակամարդկային մոտեցումը` նվիրաբերել ստեղծագործողին արվեստանոց։ Բայց չէ՞ որ 1991-ից ի վեր երկրի ողջ տնտեսական համակարգը ջրի գնով վաճառվեց իշխանական հրամկազմին և վերջինիս տարբեր տրամաչափի սինլքոր սպասավորներին»։ Սույն մեջբերումը մի՞թե չի հաստատում Ձեր խոստովանանքը` «Անտեսված ոլորտներից մեկը կերպարվեստն է...»։
«ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ` ԿԵՐՊԱՐՎԵՍՏԻ «ՈՍԿԵԲԵՐ ԵՐԱԿ»
Սույն «ինքնահավան» վերնագրով նյութը հրապարակվել է 2020-ի փետրվարի 14-ին։ Դրվագեմ այն. «Առհասարակ քաղաքակրթման հակում ունեցող և նոր զարգացող յուրաքանչյուր երկիր նախ ապավինում է սեփական ներուժին։ Որոշ երկրներում ազգային ներուժը բնաշխարհի բարիքներն են, օրինակ նավթը, բանանն ու կոկոսը, ալմաստի հանքերն ու հնագույն հուշարձանները։ Մեր բարիքը մտավոր և արարչական ներուժն է և, կարծես սույն հանրահայտ սահմանման հետ որևէ կառավարություն և խորհրդարան երբևէ չի տարաձայնվել։ Սակայն թե՛ մտավոր (գիտություն և մշակույթ), թե՛ արարչական (արվեստ, գեղարվեստ, կերպարվեստ) ներուժը մղվել է փակուղի, տրոհվել և իմաստազրկվել է տարաբնույթ հանդիսախաղերի հեղեղատներում։
Հայաստանի կերպարվեստն այսօր ունի հսկա ներուժ, որը վարակված չէ վարկային բացիլներով, այսինքն ազգային և պետական երևույթ է, մի ոսկեբեր երակ է, որը բազմապատիկ վարձահատույց կլինի իր հունը մաքրողին, այն է` ներդրումներ կատարողին»։
Ենթավերնագրերից մեկը բավականին հանդուգն է։ Ահա այն. «Կերպարվեստի նախարարությունը` փրկօղակ»։ Ահա նաև ոչ պակաս տպավորիչ պարզաբանումը. «ՀՀ կառավարությունում ստեղծել ազգային կերպարվեսստի նախարարություն, որի ուղեղային կենտրոնը կերպարվեստի զարգացման և միջազգայնացման վարչությունն է, օժտված անսահմանափակ լիազորություններով և համալրված գիտակ գործիչներով»։
Ի ԽՈՐՈՑ ՍՐՏԻ
Տիար փոխնախարար, իմ հրապարակագրական գործունեությունը վերջին տասը տարիներին շաղկապված էր հանրային, երբեմն էլ քաղաքական հակազգային և հակապետական խնդիրների բացահայտմամբ և դրանց հակազդմամբ։ Նկատի ունեմ «Իրատեսի» ոչ անհայտ «Լճից լիճ Հայաստան» և «ՈՒրբաթօրյա հողմաղաց» պամֆլետաշարերը։ Բացահայտելով և հակազդելով` պարբերաբար ելքեր եմ առաջարկել և մատնանշել եմ վարակի աղբյուրը։ Այժմ նույնը շարունակում եմ «Կերպարվեստի կեռմաններում»։
Տիար փոխնախարար, Ձեզ հրավիրում եմ հանդիպման «Հաղթանակ» կամրջի աջ հատվածի ճիշտ կենտրոնում։ Կամրջից վար չեմ նետվելու, վստահեցնում եմ։ Եկեք նայենք ձախ դարավանդին։ Բազալտե պարսպով շրջափակված այս գեղատեսիլ տարածքում տարիներ շարունակ շինարարություն չի ընթացել։ Սեփականատերը վաղուց պարսպին հայտարարություն է փակցրել, որը տեղեկացնում է, որ 9 հազար քմ մակերես ունեցող տարածքը վաճառվում է։ Եվ առաջարկս։ Պետական բյուջեում եղած պահուստային ահռելի գումարներից հատկացում կատարել, գնել տարածքը և այնտեղ կառուցել արվեստանոցային համալիր։ Կառուցել և հանձնել ի տնօրինում երկրի կերպարվեստային գլխավոր դարբնոցին` Հայաստանի գեղարվեստի պետական ակադեմիային։ Վերոնշյալ հաստատությունն արվեստանոցներն անվճար (կամ խորհրդանշական գումարով) երկարաժամկետ (ասենք մի տասը տարով) կտրամադրի հաստատությունն ավարտած նկարիչներին, քանդակագործներին և արվեստաբաններին։ Վերջիններս այնտեղ կարարեն, գլխների վրա ապահով տանիք կունենան և անամպ երկինք։ Այլ կերպ ասած` չեն անտեսվի։
ՎԵՐՋՆԱԳԻՐ
Հայ նկարիչները (նաև քանդակագործներն ու արվեստաբանները), միանգամայն ճիշտ եք` ինքնատիպ են, և նրանց աշխատանքները հազարավոր եվրոներով, այո՛, վաճառվում են տարբեր երկրներում։ Բայց մեր ազգը, ցավոք, նրանց չի ճանաչում։ Կառուցենք կերպարվեստային համալիրը, որի մի պատուհանից երևում է Սուրբ Սարգիս եկեղեցին, մյուսից էլ` լյառն Արարատ։ Իսկ ներքևում հոսում է Հրազդանը, շրջապատված դալար բարդիներով։
Առաջարկներս մի՞թե խոշոր քաղաքական ուղերձ և գերակայություն չեն։
Այսպիսով կա՛մ իրագործեք վերոնշյալը, կա՛մ էլ, շատ կներեք, Ձեր հրապարակած հայտարարություններն ընդամենը թնդանոթաձգություն են ճնճղուկների երամի վրա։
Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ