ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ՕԳՆՈՒՄ Է ՄԻԱՅՆ ՆՐԱՆՑ, ՈՎՔԵՐ ԻՐԱԿԱՆՈՒՄ Ի ՎԻՃԱԿԻ ՉԵՆ ԱՇԽԱՏԵԼՈՒ

Չնայած համաշխարհային տնտեսության մեջ քիչ չեն այն օրինակները, երբ պետությունն իր առջև դնում է հավակնոտ նպատակներ, սակայն քիչ չեն նաև ձախողումները: Ոմանք ջանում են նմանակել զարգացած երկրների նվաճումներն ու հաջողությունները, մյուսները փորձում են օգտագործել միջազգային կազմակերպությունների մշակած մոդելները, երրորդները կառուցում են իրենց հնարավորություններին չհամընկնող նախագծեր: Ակնհայտ է , որ դատապարտված են ոչ միայն վերը թվարկված փորձերը, ինչը բազմիցս ապացուցվել է պատմությամբ, այլև նրանք, որոնք տնտեսական զարգացման մեջ հասնում են հաջողության` զոհաբերելով փաստացի քաղաքական անկախությունը: Այդպիսի օրինակները, ցավոք, նույնպես քիչ չեն:
Մեր համոզմամբ` հետխորհրդային տարածքի երկրները ոչ թե նախանձով պետք է վերաբերվեն զարգացած երկրներին, այլ կոորդինացնեն իրենց փորձերը, համատեղ մշակեն և իրականացնեն ծրագրեր ընդունելի սկզբունքներով և, որ ոչ պակաս կարևոր է, սովորեն միմյանցից:
Այն ժամանակ, երբ անցումային տնտեսություն ունեցող շատ երկրներ փրկություն են փնտրում Արևմուտքում, Ղազախստանը, Ճապոնիայի, Չինաստանի և Թաիլանդի օրինակով, ջարդում է հին կարծրատիպերը և սովորեցնում իր մրցակիցներին ու գործընկերներին, որ միշտ չէ, երբ «գաղափարները ծնվում են Արևելքում, բայց իրականացվում են Արևմուտքում»: Շատ գաղափարներ, պլաններ և նախագծեր այստեղ վաղուց դարձել են իրականություն:
Վերլուծելով վերջին երկու տասնամյակների հաջողությունները, ակամայից հարց ես տալիս` ո՞րն է նրանց գաղտնիքը, և արդյո՞ք դա օրինաչափություն է:
Եվ այսպես, որո՞նք են Ղազախստանի դասերը:
Դաս առաջին. ներտնտեսական արդյունավետ ինտեգրում: Քաղաքական և ֆինանսական վերնախավի կոնվերգենցիայի փոխարեն, ինչը հանգեցրեց քաղաքական և տնտեսական խոր ճգնաժամի, օրինակ, 1988-ին Արգենտինայում, Ղազախստանում նկատվում են տնտեսական և ֆինանսական կապիտալի միաձուլման միտումներ, ինչը խթանում է տնտեսության դինամիկ զարգացումը: Տնտեսական բարեփոխումների առաջին տարիների (1992-95 թթ.) դժվարություններից և փորձություններից հետո երկիրը հասավ տնտեսության զարգացման հաստատուն ցուցանիշների: Աճեց ոչ միայն ՀՆԱ-ի ծավալը (միջին տարեկան ցուցանիշը մոտ 10 տոկոս), այլև նկատելիորեն բարելավվեց որակական ցուցանիշը` բնակչության մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն, որը 1994-ին կազմել է 7 հարյուր ԱՄՆ դոլարից քիչ ավելի, 2011-ի հունվարի 1-ի դրությամբ աճել է ավելի քան 12 անգամ և գերազանցել 9 հազար ԱՄՆ դոլարը:
Դաս երկրորդ. ազգային ինքնատիպության պահպանում և զարգացում: Տնտեսության կառավարումը կախված չէ ներքին «դեղատոմսերից» և մոդելներից: Կառուցվում է իրական ազգային տնտեսություն` հաշվի առնելով երկրի մրցունակ նախապատվությունները և առանձնահատկությունները: Եթե բազմաթիվ հետխորհրդային երկրներում, մի շարք միջազգային կառույցների երաշխավորությամբ անտեսված են տեղական սովորույթներն ու պայմանները, ապա Ղազախստանում հատկապես ժողովրդի ինքնատիպությունը և պետությունը դրականորեն են ազդում երկրի քաղաքական և տնտեսական կուրսի մշակման և իրականացման վրա:
Դաս երրորդ. ժառանգած արժեքներ: Չի կարելի չխոսել հաստատուն զարգացման այնպիսի կարևոր ինստիտուտի և երաշխավորի մասին, ինչպիսին սերունդների թողած արժեքների, ղեկավարության և տնտեսագիտական ծրագրերի ժառանգումն է: Այն ժամանակ, երբ Համագործակցության շատ երկրներում ստիպողական արագացված բարեփոխումների արդյունքում կասեցվեց տասնամյակներով կուտակված արդյունաբերական և գիտա-տեխնիկական առաջընթացը, Ղազախստանում, բոլոր օրինաչափ դժվարություններից և անկումային միտումներից հետո, երկրի ղեկավարի իրազեկությունը և փորձը որոշիչ դեր կատարեցին ազգային հարստության պահպանման և բազմացման գործում: Դրա հետ մեկտեղ պահպանվեցին ղազախստանցիների ոչ միայն տնտեսական, այլև բարոյական արժեքները` սովորույթներն ու ավանդույթները:
Դաս չորրորդ. սոցիալական գործոնի կարևորումը: Դաս, որի արմատները վերադառնում են դեպի պատմական անցյալ: Խոսքը մարդու (սոցիումի) կարևոր դերի մասին է, հանուն որի կատարվում են բոլոր բարեփոխումները: Հատկապես մարդու բարեկեցության համար են իրականացվել հավակնոտ բարեփոխումներ Գերմանիայում` «գերմանական հրաշք» անվամբ: Հատկապես տնտեսությունը` ուղղված ի շահ մարդու, սոցիալական շուկայական տնտեսությունը, ինչպես ցույց է տալիս փորձը, այսօր կարող է և պետք է դառնա վառվող ջահ համաշխարհային տնտեսության մեջ: Նայելով Ղազախստանի տնտեսական բարեփոխումներին, չի կարելի չտեսնել էական աճ այդ ուղղությամբ: Տարվում է նոր սոցիալական քաղաքականություն, մասնավորապես, սոցիալական մոդեռնիզացման ուղղությամբ, հասնելով դրանով նոր կյանքի որակի` եկամուտների փուլային ավելացման ճանապարհով: 2010-ին, օրինակ, կենսաթոշակների, կրթաթոշակների և բյուջետային ոլորտի աշխատողների աշխատավարձերն աճել են 25 տոկոսով, 2011-ին` ևս 30 տոկոսով: 2012-ին կենսաթոշակների, կրթաթոշակների և բյուջետային ոլորտի աշխատողների աշխատավարձերի միջին չափերը կավելանան երկու անգամ` 2008-ի համեմատ: Սակայն ակնհայտ է, որ միայն կենսաթոշակների, կրթաթոշակների և բյուջետային ոլորտի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացումն արմատապես չի լուծի սոցիալական խնդիրները: Կյանքի որակի անշեղ բարելավման համար առողջ միջավայր ձևավորվում է մրցունակ և ռիթմիկ տնտեսության մեջ զբաղվածության ավելացման հաշվին: Ղազախստանն ունի տնտեսության ինդուստրացման և տեխնոլոգիական զարգացման համար հստակ մշակված ռազմավարություն, որը հնարավորություն է տալիս իրականացնելու նաև զբաղվածության նոր ստրատեգիա: Նույնիսկ ճգնաժամի պայմաններում հնարավոր եղավ ապահովել բնակչության զբաղվածությունը, ինչպես նաև բարելավել ենթակառուցվածքը մի շարք քաղաքներում և գյուղերում: Նշանակալի է այն հանգամանքը, որ կառավարությունը բնակչության զբաղվածության ապահովման նոր ծրագիրը կյանքի է կոչում բիզնես միությունների հետ` արդյունաբերական կառույցներում աշխատել ցանկացողներին առաջարկելով մասնագիտական անվճար կրթություն: Դրանով փորձ է արվում յուրաքանչյուր ղազախստանցու հնարավորություն տալ մասնակցելու երկրի մեծածավալ ինդուստրացմանը: Սակայն սոցիալական խնդիրների լուծումը սրանով ևս չի սահմանափակվում, դրվում է խնամակալության հաղթահարման հարցը: ՈՒսանելի է, որ գործազուրկը ստանում է շնորհ ոչ թե նրա համար, որ ինքը գործազուրկ է, այլ նոր մասնագիտություն ստանալու համար: Ղազախստանում աղքատության խնդիրը փորձում են լուծել, ոչ թե մեղմացնել պետական նպաստների միջոցով: Պետությունն օգնում է միայն նրանց, ովքեր իրականում ի վիճակի չեն աշխատելու և չեն կարող ինքնուրույն ապահովել իրենց գոյությունը:
(շարունակելի)
Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ
Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ