Շանս կա՞ լուծել Կիպրոսի հարցը

Եվրոպայում կա մի անկյուն, որտեղ ժամանակը կանգ է առել 1974-ին: Անմարդ փողոցներում դանդաղ քանդվում են լքված տները, փոշոտ ավտոսրահներում ժանգոտում են ավտոմեքենաները՝ ժամանակին նոր ու փայլփլուն, իսկ հիմա եզակի, որ այդպես էլ ոչ մի անգամ ավտոմայրուղի դուրս չեկան: Լքված միջազգային օդանավակայանում կանգնած է քանդվող ուղևորատարը, որ ինչ-որ ժամանակ զբոսաշրջիկներ էր բերում, բայց այլևս երբեք երկինք չի բարձրանա:
Բարի գալուստ Կիպրոսի բուֆերային գոտի:
40 տարի առաջ, երբ երկրում Աթենքի նախաձեռնած հեղաշրջման փորձ եղավ, որից հետո կղզի ներխուժեցին թուրքական զորքերը, այստեղ արագ անցկացվեց Կանաչ գիծ՝ մոտ 160 կիլոմետր:

Այդ ժամանակից սա բաժանարար գիծ է, որ տեղ-տեղ անցնում է քաղաքի թաղամասերով՝ բաժանելով բրիտանական նախկին գաղութը հարավային՝ հունական և հյուսիսային՝ թուրքական մասերի: Սահմանին ՄԱԿ-ի խաղաղապահներն են, նրանցից բացի ոչ ոք այստեղ մուտք չունի: Կոնֆլիկտին վերջ դնելու ու բաժանված կղզու երկու մասերը միավորելու լուրջ փորձեր չեն եղել և ահա 40 տարուց ավելի Կիպրոսում պահպանվում է ստատուս քվոն: Բայց ամեն ինչ կարող է փոխվել: Քաղաքագետներն ու դիվանագետները հավաքվում են Ժնևում՝ հույս ունենալով Կիպրոսի խնդրին լուծում գտնել: Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի փոխնախարար սըր Ալան Դունկանը, որ անցյալ շաբաթ Աթենքում ու Անկարայում էր, Թվիթերում հույս է հայտնել, որ շուտով հնարավոր կդառնա կոնֆլիկտն ավարտել: Տարբերակը, որ քննարկվում է, միասնական, բայց դաշնային Կիպրոսի ստեղծումն է, որտեղ իշխանությունը կբաժանեն հունական ու թուրքական համայնքների ներկայացուցիչները: Նախորդ դիվանագիտական փորձերը կենսունակ դաշնության ստեղծման չեն բերել:

Ռեալ հնարավորություն
Եկող շաբաթ կոնֆլիկտի երկու կողմերը բանակցությունների նոր ռաունդ կսկսեն: Եթե որոշակի առաջընթաց ձեռք բերվի, բանակցային գործընթացին կմիանան Մեծ Բրիտանիայի, Հունաստանի ու Թուրքիայի՝ երեք երկրների, որ հիմա ապահովում են Կիպրոսի անվտանգությունը, արտաքին գործերի նախարարությունների ներկայացուցիչները: Կղզում գտնվող բրիտանական երկու ռազմաբազաների ապագան բանակցություններից կախված չէ: Բանակցություններում Մեծ Բրիտանիան ներկայացնելու է ԱԳ նախարար Բորիս Ջոնսոնը, ներկա կլինի և ՄԱԿ-ի նոր գլխավոր քարտուղար Անտոնիու Գուտերեշը: Եթե խաղաղություն կնքելու ռեալ շանս լինի, բանակցություններին կմիանան Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը և Հունաստանի վարչապետ Ալեքսիս Ցիպրասը, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը:

Հանգստյան օրերին Մեյն արդեն այդ թեմայով զրուցել է Էրդողանի հետ, և նրանք միակարծիք էին, որ ներկա բանակցությունները «ռեալ շանս են տալիս լավագույն ապագա ապահովելու համար Կիպրոսին ու երաշխավորել կայունությունը տարածաշրջանում»՝ ինչպես տեղեկացրել է Բրիտանիայի վարչապետի մամլո ծառայությունը: Բայց, և դա շատ մեծ «բայց» է, այդ ամենը մենք լսել ենք բազմիցս: Պայմանավորվածության հանգելու նախորդ փորձերը բախվել են տեղական քաղաքականության թնջուկին և Հունաստանի ու Թուրքիայի լարված հարաբերություններին: Ներկա փորձի հաջողությունը ոչ ոք չի երաշխավորում: Այնուամենայնիվ, որոշ տվյալներ կան, որ այս անգամ ամեն ինչ կարող է ստացվել: Դիվանագետների խոսքով և հույների ղեկավար Նիկոս Անաստասիադիսը, և թուրքերի ղեկավար Մուստաֆա Ակինջին իրոք ուզում են պայմանագիր կնքել: Բանակցությունների ձախողումը ձեռնտու չէ կողմերից ոչ մեկին: Թուրքիան ևս շահագրգիռ է հաջողության՝ Հյուսիսային Կիպրոսը պահելը էժան չէ, իսկ նախագահ Էրդողանը այս հարցում մանևրի ավելի շատ տեղ ունի իր նախորդներից: Բանակցություններում, որ շարունակվում են 19 ամիս, արդեն որոշակի հաջողություններ կան, բայց մնում են և էական տարաձայնություններ:

*Ինչպե՞ս ապահովել թուրք կիպրացիների անվտանգությունը կղզուց 30- հազարանոց թուրքական բանակի դուրսբերումից հետո:
*Պե՞տք է թուրքական բանակի մի մասը թողնել, թե՞ Թուրքիային իրավունք տալ անհրաժեշտության դեպքում միջամտել:
*Եթե ոչ, ո՞վ կարող է դառնալ երաշխավոր՝ Մեծ Բրիտանիա՞ն, թե՞ Եվրամիությունը, որի անդամ է Կիպրոսը:
*Դեռ ինչքա՞ն տարածք է պետք հույներին, որ երկու մասերի հարաբերակցությունն արտահայտի փաստը, որ հույները կղզու բնակչության մեծամասնությունն են:
*Որտեղո՞վ պիտի անցնի սահմանը:
*Ինչպե՞ս վարվել հույների անշարժ գույքի հետ, որ ստիպված էին լքել 1974-ին:
*Պե՞տք է նրանց սեփականությունը վերադարձնելու իրավունք տալ, թե՞ փոխհատուցում վճարել: Եթե փոխհատուցում, ինչքա՞ն:
*Ինչպե՞ս պետք է իշխանությունը բաժանեն երկու համայնքները:
*Հերթագայող նախագահության դեպքում ինչպե՞ս պետք է մեխանիզմն աշխատի, կարո՞ղ է թուրք կիպրացիների նախագահը ժամանակ առ ժամանակ Կիպրոսը ներկայացնել ԵՄ սամմիթներում:

Եվ, իհարկե, ամենադժվար հարցը՝ Կիպրոսի երկու համայնքների համար ի՞նչ պայմանագիր է ընդունելի: Ժնևում ձեռք բերված ցանկացած պայմանավորվածություն պետք է ընդունեն բանակցող երկու կողմերը, Հունաստանի ու Թուրքիայի իշխանությունները: Պետք է ընդունեն նաև Հարավային ու Հյուսիսային Կիպրոսի բնակիչները երկու հանրաքվեներով, որ ծրագրվում են այս տարի: 2004-ին ձեռք բերված պայմանավորվածությունը հույն կիպրացիները ձայների ճնշող մեծամասնությամբ մերժեցին: Բանակցողները բազում խոչընդոտներ ունեն և հաջողության ոչ մի երաշխիք: Դիվանագետները հույսերը չեն կորցնում, իսկ խաղաղություն կնքելու միտքն արդեն ստիպում է արագ բաբախել Մեծ Բրիտանիայի ներկայացուցիչների սրտերը: Միջազգային քաղաքական ասպարեզում լավ լուրերը այսօր մեծ դեֆիցիտ են և կիպրական խնդրի լուծումը հույսի իսկական շող է, որ կարող է հաստատել՝ բանակցություններն ու համագործակցությունը կարող են շոշափելի արդյունքներ տալ, մինչդեռ շատ երկրներ նախընտրում են ուժային տարբերակը: Բացի այդ՝ դա թույլ կտա Թերեզա Մեյին աշխարհին ապացուցել, որ չնայած Բրեկզիտին, Բրիտանիան միջազգային ասպարեզում դեռ մեծ կշիռ ունի: Եվ ամենագլխավորը, դա կլուծի պրոբլեմը, որ այսքան երկար փչացրել է հարաբերությունները Հունաստանի հետ ու գլխացավանք է ԵՄ-ի ու ՆԱՏՕ-ի համար:
Ջեյմս ԼԱՆԴԵՅԼ, BBC

Հ.Գ. Կիպրոսի հարցի լուծումը չափազանց շահեկան է ոչ միայն Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյի համար՝ Բրեկզիտի պայմաններում, ոչ միայն Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանի համար՝ Արևմուտքի հետ տարաձայնությունների (ԵՄ անդամակցության բանակցությունների կետերից մեկն էլ Կիպրոսի հարցն է) և ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պարագայում, այլև ՄԱԿ-ի նորընտիր նախագահ Անտոնիու Գուտերեշի, Հունաստանի վարչապետ Ալեքսիս Ցիպրասի համար: Կիպրոսի Կանաչ գիծը կանաչ կղզում անապատի գիծ է, որ կասեցնում է պատերազմը հույների ու կղզու մի մասը գրաված թուրքերի միջև: Կիպրոսի հարցի լուծումը փայլուն նախադեպ կլինի միջազգային բոլոր կոնֆլիկտները խաղաղ ճանապարհով լուծելու համար:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ