Լեռնային Ղարաբաղն այսօր կարելի է համեմատել Կովկասի Սպարտայի հետ

Լեռնային Ղարաբաղի պատմության թանգարանի տնօրենի խոսքով՝ իրենք հույս ունեին, որ 1994-ի պատերազմից հետո խաղաղությունը հավերժ է լինելու, բայց սխալվեցին՝ գրում է Le Monde-ի հատուկ թղթակից Բենուա Վիտկինը Ղարաբաղից:
2016-ի ապրիլի 5-ին չորս օրվա համառ կռիվներից հետո Ադրբեջանի ու Լեռնային Ղարաբաղի միջև կրակի դադարեցման համաձայնություն ձեռք բերվեց: Երբ ապրիլի 2-ին գիշերվա ժամը 3-ին ադրբեջանական կողմը սկսեց գնդակոծել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը, Վալերի Բաբայանը զարմուհիների հետ փախավ Թալիշից: Մեքենան արկակոծվեց, երկու րոպեից ավերվեց տունը, 12-ամյա Անահիտը վիրավորվեց արկի բեկորից: Երեք օրից, երբ ադրբեջանցիները իրենց գրաված դիրքերից հետ էին շպրտվել, Բաբայանը վերադարձավ Թալիշ՝ արդեն զինվորական համազգեստով ու Կալաշնիկովը ձեռքին: Նրա հետ էին երեք տասնյակ կամավորներ՝ հիմնականում գյուղի ու հարևան Հայաստանի տարիքով բնակիչները: Կամավորների պատմածներով՝ շաբաթ առավոտյան սպանվել է գյուղի երեք բնակիչ: Նրանց՝ կտրված ականջներով դիակների լուսանկարները հիշեցնում են 1988-1994 թթ. պատերազմի դաժանությունները: Հայ լրագրողը Le Monde-ի թղթակցին պատմել է, որ ամեն ինչ իր աչքով է տեսել:
Բնակավայրի պաշտպանությունն ապահովում են ինքնահռչակ հանրապետության կանոնավոր զորքերը, հարևան բարձունքներում տեղակայված Հայաստանի հատուկ ջոկատայինները: Խաղաղ բնակիչներ չեն երևում: Հրադադարը ուժի մեջ մտավ ապրիլի 6-ին, բայց արդեն 7-ին պարբերաբար լսվում են ինքնաձիգների կրակահերթեր: Լեռնային Ղարաբաղի զինված ուժերն ապրիլի 8-ին հաղորդեցին երկու զոհվածների մասին:
Թալիշը միշտ առաջնագիծ է եղել: 1994-ի զինադադարից սկսած այստեղ միշտ կրակում են: Այս պատմությունը սկսվել է 1923-ին, երբ Ստալինը հայերով բնակեցված շրջանը փոխանցեց Ադբեջանին: Այդ ժամանակներից ադրբեջանցիներին այստեղ անվանում են թուրքեր: 1915-ի ցեղասպանությունից հետո Ղարաբաղի դիմադրությունը և ռազմական հաղթանակը 1994-ին ավելի մեծաթիվ ու լավ զինված բանակի նկատմամբ այս լեռնային շրջանը դարձրին հայկական ազգային վերածնունդի խորհրդանիշ: Այդ ժամանակից ադրբեջանական ռևանշիզմը բախվում է հայկական անհաշտվողականությանը: Մինսկի խումբը, ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի ու Ֆրանսիայի գլխավորությամբ, այդպես էլ չկարողացավ դիվանագիտական լուծում գտնել: Ադրբեջանի հարձակումը, որի նպատակը պարզ չէ՝ շոշափել Ղարաբաղի պաշտպանունակությո՞ւնը, աշխարհին հիշեցնել մոռացվող կոնֆլիկտի մասի՞ն կամ Թուրքիայի աջակցությամբ փոխել տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռությո՞ւնը, ընկալվում է իբրև դաժան հիշեցում:
Լեռնային Ղարաբաղն այսօր կարելի է համեմատել Կովկասի Սպարտայի հետ: Ադրբեջանական հարձակման սկզբից հանրապետություն հարյուրներով սկսեցին գալ կամավորները՝ Ղարաբաղից ու Հայաստանից՝ հայրեր ու որդիներ միասին: Բայց այդքան պաշտպանների անհրաժեշտություն չկար՝ Ադրբեջանը երկու օրվա հարձակումից հետո հայտարարեց, որ երեք «բարձունք» է գրավել հյուսիսում ու տարածքներ հարավ-արևելքում: Երկու կողմերի տվյալներով՝ մարտերում զոհվել են 31 ադրբեջանցի զինվոր, 44 ղարաբաղցի զինծառայող, 10 խաղաղ բնակիչ:
Լեռնային Ղարաբաղի բանակի թիվը «ռազմական գաղտնիք է»: 150 հազար մարդ՝ կատակում են այստեղ, այլ խոսքով՝ հանրապետության ողջ բնակչությունը: Իրականում պաշտպանական ուժերը 25 հազար մարդ են՝ ներառալ Հայաստանի քաղաքացիներին, որ կարող են ծառայել կամ Հայաստանում, կամ Լեռնային Ղարաբաղում: Լեռնային Ղարաբաղի արտաքին գործերի նախարար Կարեն Միրզոյանն ասում է. «Մենք պատերազմական վիճակում ենք մեր անկախության հայտարարման պահից: Բայց մենք սովորական երկիր ենք»: Դա միաժամանակ և ճիշտ է, և ճիշտ չէ: Հայաստանին միանալու անհնարինության առաջ, որ միջազգային հանրության ճնշման տակ բավարարվում է իր հովանավորյալի դեֆակտո անկախության ընդունումով, Ղարաբաղը սկսեց կառուցել իր պետությունը ինստիտուտներով, դրոշով, արտասահմանում դիվանագիտական ներկայացուցչություններով ու նույնիսկ օդանավակայանով, որ չի օգտագործվում ինքնաթիռները խփելու Ադրբեջանի սպառնալիքի պատճառով: Հայաստանը ֆինանսավորում է Լեռնային Ղարաբաղի կարիքների 50 %-ը և ամբողջ ռազմական բյուջեն: Հիմնականում տնտեսությունը դիմանում է, տարածքի մեկուսացածությունը կտրուկ սահմանափակում է նրա ժլատ հեռանկարները:
Լեռնային Ղարաբաղը ձգտում է ճանաչման: 2003-ից հանրապետությունում վերացված է մահապատիժը: Կոռուպցիոներներն այստեղ ավելի քիչ են, քան հարևան Հայաստանում: Պատերազմի հերոսները դարձան քաղաքական գործիչներ, իսկ քաղաքական գործիչներն արագ վերաորակավորվեցին ձեռներեցների: Լեռնային Ղարաբաղում չհայտնվեցին ռեալ ընդդիմադիր ուժեր՝ ասում է Ալբերտ Ոսկանյանը՝ սակավաթիվ ՀԿ-ներից մեկի ղեկավարը: «Չի կարելի խոսել պետության ռազմականացվածության մասին,- նկատում է նա:- Վերջերս հնարավոր է դարձել քաղաքական կարիերա անել՝ չունենալով ռազմական անցյալ»: Ադրբեջանական հարձակումից հետո, այնուամենայնիվ, քննադատություն կա՝ Ադրբեջանի ակտիվ սպառազինության դեմ հանդիման Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը լրջորեն հետ են մնում: Կասկածի տակ է առնվում և Երևանի ու Մոսկվայի դաշինքը, որ զենք է մատակարարում Ադրբեջանին և մտադիր է պաշտպանել իր ածխաջրածիններով հարուստ գործընկերոջը: Քննադատությունը վերաբերում է և հասարակությանը՝ «Մենք հաղթեցինք 1994-ի պատերազմը, կորցնելով 5000 մարդ, իսկ ադրբեջանցիները 25 հազար կորցրին,-ասում է Սարո Սարյանը՝ մարտական գործողությունների մասնակից, Ղարաբաղի պատմական կենտրոն Շուշիի պատմության թանգարանի տնօրենը:- Մենք ուզում էինք մտածել, որ իրավիճակը հավերժ այսպես է մնալու, ու մենք թուլացանք»:
Բենուա Վիտկին, Le Monde

Հ.Գ. Այս օրերին Լեռնային Ղարաբաղի մասին արտասահմանյան մամուլի հրապարակումները կարելի է բաժանել մի քանի խմբի. նախ՝ վերլուծություններ՝ հիմնված տեղեկությունների ու տրամաբանական եզրակացությունների վրա, որոնք հիմնականում չեն համապատասխանում իրականությանը, որովհետև տեղեկություններն են հնացած և իզուր է տրամաբանությանն ապավինելը, ապա՝ պատվիրված հրապարակումներ, որտեղ հստակ երևում է Բաքվի ստվերը, երրորդ՝ հուզական գնահատականներ, որոնք արտացոլում, բայց չեն վերլուծում պատճառահետևանքային կապերը, չորրորդ՝ միայն տեղեկություններ՝ որտեղ, ով, ինչ ասաց, արեց ու չարեց, և վերջապես՝ հինգերորդ, որոնց հեղինակները լրագրողներ են, ովքեր եղել են Ղարաբաղում ու գրում են ականատեսի իրավունքով: Դժվար է նախապատվությունը որևէ մեկին տալ, գուցե ընդհանրության մեջ է ամբողջական պատկերը ձևավորվում, իսկ գուցե պարզապես պետք է կարդալ սրտով:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ