«Հնա­րա­վոր է, որ այն ժա­մա­նակ ինձ օգ­նեց Աստ­ված»

Ժա­մա­նա­կա­կից սու­սե­րա­մար­տում վնաս­վածք­նե­րը խիստ հազ­վա­դեպ են՝ նախ­կի­նի հա­մե­մատ մար­զա­հա­գուս­տը, սա­ղա­վար­տը չորս ան­գամ ա­վե­լի ուժգ­նու­թյան հար­վա­ծի են դի­մա­նում, սու­սեր­նե­րի կոտր­վե­լը գործ­նա­կա­նում դար­ձել է բա­ցա­ռե­լի։ Սա­կայն այս փո­փո­խու­թյուն­նե­րը մար­զաձևում պի­տի հաս­տատ­վեին ճա­կա­տագ­րա­կան մի դեպ­քից հե­տո, որն ար­ժե­ցավ մար­զի­կի կյանք։
Սու­սե­րա­մար­տիկ­նե­րի կյան­քի անվ­տան­գու­թյան հարցն օ­րա­կար­գա­յին դար­ձավ այն բա­նից հե­տո, երբ ե­ղավ աշ­խար­հի 1982 թվի ա­ռաջ­նու­թյա­նը պա­տա­հած ող­բեր­գա­կան մի­ջա­դե­պը, ո­րին զոհ գնաց խոր­հր­դա­յին մար­զիկ Վլա­դի­միր Սմիռ­նո­վը։
Քսա­նու­թա­մյա Սմիռ­նո­վը մար­զաշ­խար­հին հայտ­նի դեմք էր՝ ան­հա­տա­կան հաշ­վար­կում մոս­կո­վյան օ­լիմ­պիա­կան խա­ղե­րի չեմ­պիոն (1980 թ.), հա­ջորդ տա­րի անց­կաց­ված աշ­խար­հի ա­ռաջ­նու­թյան կրկ­նա­կի ոս­կե մե­դա­լա­կիր, նույն տա­րում՝ աշ­խար­հի կրկ­նա­կի գա­վա­թա­կիր։ Նրա բարձր կար­գա­վի­ճակն այն­պի­սին էր, որ ցան­կու­թյան դեպ­քում ան­գամ շր­ջա­պա­տին հնա­րա­վո­րու­թյուն չէր տա ե­ղած ող­բեր­գու­թյու­նը կոծ­կել, ան­գո­յու­թյան մատ­նել, այն էլ այն պա­րա­գա­յում, երբ դեպ­քը ե­ղել էր Խոր­հր­դա­յին Միու­թյան սահ­ման­նե­րից դուրս։
Հենց նրա հետ ե­ղա­ծի ռե­զո­նանսն էլ ընդ­միշտ հե­ղաշր­ջեց սու­սե­րա­մար­տի աշ­խար­հը։

«ՎԱ­ՀԱ­ՆՈՎ ԿԱՄ ՎԱ­ՀԱ­ՆԻՆ»
Աշ­խար­հի ա­ռաջ­նու­թյան նա­խա­պատ­րաս­տու­թյանն ըն­դա­ռաջ մար­զի­կը կարճ ժա­մա­նա­կով ե­ղել էր տա­նը։ Պատ­մում է կի­նը՝ Էմ­մա Սմիռ­նո­վան. «Բա­ժա­նու­մից ա­ռաջ ես նրան ա­սա­ցի, որ սպա­սում եմ հաղ­թա­կան վե­րա­դարձ Հռո­մից։ Նաև՝ չհաղ­թե­լու դեպ­քում»։ «Չէ,- անս­պա­սե­լի պա­տաս­խա­նեց Վո­լո­դյան։- Կամ՝ վա­հա­նով, կամ՝ վա­հա­նին»։ Ով ի­մա­նար, որ նրա խոս­քե­րը լի­նե­լու էին մար­գա­րեա­կան։ Իսկ մի քա­նի օր անց ես վե­րա­դառ­նում էի շու­կա­յից։ Հան­կարծ մեխ­ված կանգ­նե­ցի ու մտա­ծե­ցի. «Իսկ քա­նի՞ տա­րե­կան էր մայրս այ­րիա­նա­լիս»։ Նույն պա­հին կծե­ցի լե­զուս ու ինձ­նից հե­ռու վա­նե­ցի հի­մար մտ­քերս»։
Ա­ռաջ­նու­թյան նա­խա­շե­մին հայտ­նի դար­ձավ, որ Վլա­դի­մի­րի անձ­նա­կան մար­զիչ Բի­կո­վը մր­ցա­շա­րին չի կա­րող նրա կող­քին լի­նել, քա­նի որ մի մութ պատ­մու­թյան առն­չու­թյամբ դար­ձել էր ար­տա­սա­հա­ման գնա­լու ա­նե­րաշ­խա­վո­րե­լի։ Ե­կեք այդ ո­րոշ­ման պատ­ճա­ռը չբարձ­րա­ձայ­նենք, միայն ա­սենք, որ դա խո­շոր հար­ված էր Սմիռ­նո­վի հա­մար, ո­րը վարժ­ված չէր հան­դես գա­լու ա­ռանց մարզ­չի, ում հա­րա­զատ մարդ էր հա­մա­րում։
1982-ի հու­նի­սի 20-ին Հռո­մում մեկ­նար­կեց մր­ցա­շա­րը։ Վի­ճա­կա­հա­նու­թյամբ հենց ա­ռա­ջին իսկ մար­տում նրան բա­ժին հա­սավ Մոն­րեա­լի 1976 թ. օ­լիմ­պիա­կան խա­ղե­րի չեմ­պիոն Մա­տիաս Բե­րը՝ Գեր­մա­նիա­յի Դաշ­նա­յին Հան­րա­պե­տու­թյու­նից։
Մար­տը շատ կտ­րուկ սկիզբ ու­նե­ցավ։ «Եր­կուսս էլ շատ էինք ու­զում ա­ռա­ջին միա­վո­րը վաս­տա­կել։ Ա­մեն ինչ ա­րագ էր ըն­թա­նում, բա­ռա­ցիո­րեն վայր­կյա­նի հա­րյու­րե­րոր­դա­կան մա­սում։ Ես հի­շում եմ, թե ինչ­պես գրո­հե­ցի, իսկ թե ինչ ե­ղավ հե­տո... Ես այդ մա­սին գի­տեմ ա­կա­նա­տես­նե­րի պատ­մա­ծով», -հի­շում է Բե­րը։

Գեր­մա­նա­ցին իս­կա­պես մի քա­նի հար­ված հասց­րեց, սա­կայն խոր­հր­դա­յին մար­զի­կը կա­րո­ղա­ցավ գրո­հը հետ մղել։ Հար­ձա­կում­նե­րից մե­կի ժա­մա­նակ, բախ­վե­լով Սմիռ­նո­վի սու­սե­րին, Բե­րի սու­սե­րը բա­ժան­վեց մա­սե­րի։ Մա­տիա­սը չհասց­րեց էլ նկա­տել, որ սու­սե­րը կոտր­վել է, ի­ներ­ցիա­յով շա­րու­նա­կեց հար­վա­ծել։
Ինչ է ե­ղել սու­սե­րի կոտր­վե­լու ար­դյուն­քում։ Կոտր­ված սուր ծայ­րը հեշ­տու­թյամբ խո­ցել է Սմիռ­նո­վի սա­ղա­վար­տը։ Բերն ա­վե­լի շուտ բնազ­դա­բար մի կողմ է ցատ­կել ու հետ քա­շել սա­ղա­վար­տի մեջ խր­ված սու­սե­րը։ Սու­սե­րի ծայ­րին ե­ղել են ա­րյան կա­թիլ­ներ։
Սմիռ­նո­վի գո­ռա­ցել է ու ըն­կել մար­տու­ղու վրա։ Նրան ան­մի­ջա­պես շր­ջա­պա­տել են մար­զիչ­նե­րը, մար­զիկ­նե­րը, հա­վա­քա­կա­նի անձ­նա­կազ­մը։ Երբ շտա­պօգ­նու­թյու­նը խոր­հր­դա­յին մար­զի­կին կլի­նի­կա տե­ղա­փո­խե­լիս է ե­ղել, Մա­տիաս Բե­րին կի­նոխ­ցի­կը որ­սա­ցել է տրի­բու­նա­յում լաց լի­նե­լիս։ Նա այլևս մր­ցա­շա­րը շա­րու­նա­կե­լու ուժ չի ու­նե­ցել. ԳՖՀ-ի հա­վա­քա­կանն աշ­խար­հի ա­ռաջ­նու­թյու­նը շա­րու­նա­կել է ա­ռանց նրա։
Հի­վան­դա­նո­ցում ար­դեն կո­մա­յի մեջ հայ­տն­ված Սմիռ­նո­վին ռենտ­գեն են ա­րել։ Պարզ­վել է, որ կոտր­ված սու­սե­րի ծայ­րը 14 սան­տի­մետր թա­փան­ցել է աչ­քի խն­ձո­րա­կի խո­ռոչ, դեմ ա­ռել ծոծ­րա­կի ոս­կո­րին։ Մար­զի­կին միաց­րել են վե­րա­կեն­դա­նաց­ման սար­քա­վոր­մա­նը. նրա օր­գա­նիզ­մը դեռևս ար­ձա­գան­քե­լիս է ե­ղել, սա­կայն ու­ղե­ղը գործ­նա­կա­նում չի գոր­ծել։

ԲԺԻՇԿ­ՆԵՐՆ Ա­ՌԱ­ՋԱՐ­ԿԵԼ ԵՆ...
Էմ­մա Սմիռ­նո­վա­յին միան­գա­մից չեն հայտ­նել ա­մուս­նու վի­ճա­կի մա­սին, սա­կայն նա ա­ռանց դրա էլ հաս­կա­ցել է՝ ինչն ին­չոց է. «Ես ինքս զգա­ցի։ Ե­րե­կո­յան նո­րու­թյուն­նե­րում հայտ­նե­ցին Հռո­մի ա­ռաջ­նու­թյան մա­սին ու, թվար­կե­լով ԽՍՀՄ հա­վա­քա­կա­նի ան­դամ­նե­րին, հա­ղոր­դա­վա­րը չտ­վեց իմ ա­մուս­նու ազ­գա­նու­նը, իսկ նա ա­ռա­ջին հա­մա­րի տակ էր նշ­վում։ Իմ ներ­սում ա­մեն ինչ դա­տարկ­վեց. չէ՞ որ ես հրա­շա­լի էի ճա­նա­չում Վո­լո­դյա­յին։ Նա այն­պի­սի պա­տաս­խա­նա­տու մարդ էր. բարձր ջեր­մաս­տի­ճա­նով էլ է մր­ցե­լույթ­ներ ու­նե­ցել, ծանր վնաս­վածք­նե­րով էլ։ Ինչ-որ սար­սա­փե­լի բան պի­տի կա­տար­ված լի­ներ, որ նա մար­տու­ղյակ չել­ներ։
Ես նույն պա­հին զան­գե­ցի նրա մար­զիչ Բի­կո­վին։ Նա սկ­սեց ինձ հան­գս­տաց­նել, որ ա­մեն ինչ կճշ­տի ու կհա­ղոր­դի։ Կար­ծում եմ, որ նա ողջ սա­ր­սա­փե­լի ճշ­մար­տու­թյունն ար­դեն գի­տեր, իսկ ինձ տե­ղե­կու­թյու­նը փո­խան­ցում էր կա­թիլ առ կա­թիլ։ Բի­կովն ա­սաց, որ Վո­լո­դյան վնաս­վածք է ստա­ցել ու գտն­վում է հի­վան­դա­նո­ցում։ Հան­գս­տաց­րեց, թե ա­մեն ինչ լավ կլի­նի։ Վո­լո­դյան ինձ միշտ ա­սում էր. «Ինձ հետ եր­բեք ո­չինչ չի կա­րող պա­տա­հել։ Գի­տե՞ք, նա այն­տեղ, լի­նե­լով կո­մա­յի մեջ, ինձ ամ­բողջ ութ օր սպա­սել է։ Ա­մեն գի­շեր ե­րա­զիս գա­լիս էր ու կան­չում. «Էմ­մա, ա­ռանց քեզ ես վատ եմ։ Ես ա­ռանց քեզ չեմ կա­րող»։

Ի­տա­լա­կան կլի­նի­կա­յում կոն­սի­լիում են ա­րել. 13 բժշ­կով ո­րո­շել են, թե ար­դյո՞ք հնա­րա­վոր է օգ­նել սու­սե­րա­մար­տի­կին։ Եզ­րա­կա­ցու­թյուն­նե­րը ծան­րա­գույն են ե­ղել՝ ապ­րե­լու շանս չկա։ Այդ մա­սին ա­սել են սու­սե­րա­մար­տի ԽՍՀՄ ֆե­դե­րա­ցիա­յի նա­խա­գահ Գե­նա­դի Շի­բաևին, ո­րը թի­մի հետ Ի­տա­լիա­յում է ե­ղել։ Շի­բաևին է մո­տե­ցել բժշ­կա­կան հանձ­նա­ժո­ղո­վի գլ­խա­վորն ու խնդ­րել մար­զի­կի ա­ռողջ օր­գան­նե­րը թույլ տալ վերց­նել դո­նո­րու­թյան, քա­նի որ, միևնույն է, նրա ճա­կա­տա­գի­րը նա­խա­սահ­ման­ված է, փո­խա­րե­նը կա­րող է ու­րիշ­նե­րի կյանք փր­կե­լու հա­մար օգ­տա­կար լի­նել։ Ա­ռա­ջար­կու­թյու­նը շո­կի մեջ է գցել Շի­բաևին, ու նա կտ­րա­կա­նա­պես հրա­ժար­վել է։

«ԻՆՁ ԱՄ­ԲՈՂ­ՋՈ­ՎԻՆ ԿՏՐ­ՏԵԼ ԵՆ»
Էմ­մա Սմիռ­նո­վա­յին այդ­պես էլ չի հա­ջող­վել մեկ­նել Ի­տա­լիա. շատ եր­կար են պատ­րաս­տել նրա ել­քի փաս­տաթղ­թե­րը, իսկ երբ ա­վար­տել են գոր­ծըն­թա­ցը, Հռո­մից ար­դեն ե­կել է սար­սա­փե­լի լու­րը՝ վե­րա­կեն­դա­նաց­ման սար­քա­վո­րում­ներն ան­ջա­տել են, մար­զի­կը մա­հա­ցել է։
Դեպ­քի պա­հից ար­դեն ութ օր էր ան­ցել։
Սմիռ­նո­վին ԽՍՀՄ են բե­րել եր­կու դա­գա­ղով. սո­վո­րա­կան փայ­տյա­յի մեջ ե­ղել է ցին­կե դա­գա­ղը։ ՈՒ թե­պետ Շի­բաևը չի տվել դո­նո­րու­թյան հա­մա­ձայ­նու­թյուն, հա­րա­զատ­նե­րի ու մար­զի­կի ծա­նոթ­նե­րի մոտ ե­ղել է զգա­ցում, որ ի­տա­լա­ցի­նե­րը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, նրա ա­ռողջ օր­գան­նե­րը վերց­րել են։
«Թա­ղումն ար­վեց մի տե­սակ փութ­կոտ, ինձ նույ­նիսկ չթո­ղե­ցին ա­մուս­նուս մար­դա­վա­րի հրա­ժեշտ տալ, չթո­ղե­ցին տուն բե­րենք, հա­գուստ­նե­րը փո­խենք։ Այդ­պես էլ կեղ­տոտ սա­վա­նով, ո­րով փա­թա­թել են Հռո­մի դիա­րա­նում, հանձ­նե­ցինք հո­ղին։ Դա­գա­ղի պա­տու­հա­նից ես նրա կրծ­քի մա­սում տե­սա ա­րյու­նոտ հետք։

Որ­տե­ղի՞ց։ Ախր նրա վնաս­ված­քը ե­ղել է գլ­խի հատ­վա­ծում՝ ու­ղեղն է թափ­վել։
Այն­պես որ, դիա­հեր­ձում պի­տի որ ա­րած չլի­նեին։ Ա­մուս­նուս սիր­տը, թո­քե­րը, լյար­դը, ե­րի­կամ­ներն ա­ռողջ էին։ Մար­զիչ­նե­րից մե­կը պատ­մում էր, որ խոր­հր­դա­յին պատ­վի­րա­կու­թյան ան­դամ­նե­րին մո­տե­նում էին ի­տա­լա­ցի բժիշկ­ներն ու օր­գան­նե­րը դո­նո­րու­թյան հա­մար վերց­նե­լու թույ­լտ­վու­թյուն խնդ­րում։ Սա­կայն նման հար­ցե­րը ո­րո­շում են միայն մեր­ձա­վոր հա­րա­զատ­նե­րը։ Իսկ ես նրա կող­քին չեմ ե­ղել։ Իմ հա­րա­զատ քույրն այդ օ­րե­րին ե­րազ է տե­սել, նրան այ­ցի է ե­կել Վո­լո­դյան ու ա­սել. «Ես այն­պե՜ս հոգ­նած եմ, ինձ ամ­բող­ջո­վին կտր­տել են»,- պատ­մել է Էմ­մա Սմիռ­նո­վան։
ԽՍՀՄ-ում Վլա­դի­միր Սմիռ­նո­վի մա­սին հա­մա­րյա թե ո­չինչ չաս­վեց, պար­զա­պես ե­ղավ մի փոք­րիկ մա­հա­խո­սա­կան ու վերջ։ Որ­պես փոխ­հա­տու­ցում խոր­հր­դա­յին իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը կնո­ջը վճա­րել են 300 ռուբ­լի ու նշա­նա­կել 137 ռուբ­լի թո­շակ, ո­րից 130-ը սահ­ման­ված էր կե­րակ­րո­ղին կորց­նե­լու հա­մար։ Յոթ ռուբ­լին ե­ղել է հա­վե­լավ­ճար։
Օ­տա­րերկ­րյա մար­զիկ­նե­րը (նրանց թվում և Մա­տիաս Բե­րը) կազ­մել են Սմիռ­նո­վի ըն­տա­նի­քի օգ­նու­թյան հիմ­նադ­րամ։ Ա­սում են, թե հա­վաք­վել է մեծ գու­մար, սա­կայն այն մա­հա­ցա­ծի ըն­տա­նի­քին չի հա­սել։ Սմիռ­նո­վի ըն­կեր­նե­րը տա­րի­ներ շա­րու­նակ օգ­նել են այ­րուն ի­րենց կա­րո­ղա­ցա­ծի չա­փով։ Այս­քա­նը։

Ա­ՄԵՆ ԻՆՉ ՎՃՌ­ՎՈՒՄ Է ՎԵ­ՐԵՎ­ՆԵ­ՐՈՒՄ
Սմիռ­նո­վի մի­ջա­դե­պից հե­տո սու­սե­րա­մար­տի մի­ջազ­գա­յին ֆե­դե­րա­ցիան լր­ջա­գույնս վե­րա­նա­յեց մար­զիկ­նե­րի հան­դեր­ձի հար­ցը։ Սու­սեր­նե­րը սկ­սե­ցին պատ­րաս­տել մե­տա­ղից, ո­րը գործ­նա­կա­նում չի կոտր­վում, մնա­ցած հան­դերձն ու դի­մակ­նե­րը չորս ան­գամ ա­վե­լի հզո­րու­թյան հար­ված են հետ մղում՝ ա­ռանց վնաս­վե­լու։
Ա­մուս­նու մահ­վա­նից չորս տա­րի անց Էմ­մա Սմիռ­նո­վան ա­մուս­նա­ցավ, ու նրա ընտ­րյա­լի ա­նու­նը դար­ձյալ Վլա­դի­միր էր։ Նա ներ­կա­յումս բնակ­վում է Կիևում։
Սմիռ­նո­վի մահ­վան ա­ռի­թով Ի­տա­լիա­յում քր­գործ հա­րու­ցե­ցին, սա­կայն ոչ մե­կին չպատ­ժե­ցին։
Գեր­մա­նա­ցի Մա­տիաս Բերն ըն­կավ դեպ­րե­սիա­յի մեջ ու առ­ժա­մա­նակ թո­ղեց սպոր­տը։ Սկզ­բում նա ԽՍՀՄ գա­լու, թաղ­մա­նը մաս­նակ­ցե­լու ցան­կու­թյուն է ու­նե­ցել, սա­կայն հե­տո մտա­ծել է, որ թաղ­ման տե­ղում մար­դաս­պա­նի հայ­տն­վե­լը լա­վա­գույն ո­րո­շու­մը չէ։ Կես տա­րի անց նա վե­րա­դար­ձավ սպորտ ու աշ­խար­հի ե­րեք ար­ծա­թե մե­դա­լի տեր դար­ձավ, սա­կայն այդ ողջ ըն­թաց­քում ապ­րեց մե­ղա­վո­րու­թյան զգաց­մամբ։ Տա­րի­նե­րով բուժ­վել է դեպ­րե­սիա­յից, իսկ 2002 թվին հա­մա­րյա ինք­նաս­պա­նու­թյան փորձ ա­րել։
«Ես կանգ­նած էի կամր­ջին։ Դա գար­նա­նա­յին հրա­շա­լի օր էր, սա­կայն ես շր­ջա­պա­տի գե­ղեց­կու­թյու­նը չէի տես­նում (հե­տո հետևում է մա­հա­փոր­ձի սահ­մռ­կե­ցու­ցիչ նկա­րա­գիր, որ հանձ­նա­րա­րե­լի չէ ան­գամ պինդ նյար­դեր ու­նե­ցող ան­ձանց, ուս­տի շր­ջան­ցում ենք): Ես այլևս չէի կա­րող այդ տա­ռա­պանք­նե­րին դի­մա­նալ։ Սա­կայն ինչ-որ պա­հից ես հաս­կա­ցա. «Իսկ ինչ, ե­թե ես ընկ­նեմ ինչ-որ մե­կի մե­քե­նա­յի վրա, ու տու­ժեն ու­րիշ մար­դիկ»։ Այս միտքն ինձ ստի­պեց հե­ռա­նալ կամր­ջից։ Հնա­րա­վոր է, որ այն ժա­մա­նակ ինձ օգ­նեց Աստ­ված»,- իր հու­շե­րում գրել է Բե­րը։

35 տա­րի անց
Մա­տիա­սը շատ ան­գամ է փոր­ձել կապ­վել Էմ­մա Սմիռ­նո­վա­յի հետ, սա­կայն պա­տաս­խան չի ստա­ցել։ «Ես շատ նա­մակ­ներ եմ գրել, ո­րոն­ցում պատ­մել եմ իմ ապ­րում­նե­րի մա­սին։ Սա­կայն ինձ ոչ մի ան­գամ չեն պա­տաս­խա­նել։ Մյուս կող­մից էլ ինչ կա­րող էր նա պա­տաս­խա­նել։ Սա­կայն, բո­լոր դեպ­քե­րում, ես հու­սով եմ, որ նրա­նից մի օր ինչ-որ պա­տաս­խա­նի նշան կս­տա­նամ»,- գրել է Բե­րը։
Պատ­կե­րաց­րեք, որ ի վեր­ջո այդ հան­դի­պու­մը կա­յա­ցել է։ Բե­րի մա­սին վա­վե­րագ­րա­կան կի­նոն­կար պատ­րաս­տող գեր­մա­նա­ցի լրագ­րող­նե­րը 2017 թվին կա­րո­ղա­ցել են հա­ջո­ղեց­նել այդ հան­դի­պու­մը։ Ող­բեր­գու­թյու­նից 35 տա­րի անց նրանք հան­դի­պել են։ Մի քա­նի ժամ խո­սել են Վլա­դի­մի­րի մա­սին։ Էմ­ման խոս­տո­վա­նել է, որ եր­բեք էլ չի մե­ղադ­րել Մա­տիա­սին։ Եր­կար տա­րի­ներ անց Բե­րը հո­գու թեթևու­թյուն է ապ­րել։
Ա­վե­լի ուշ նրանք այ­ցե­լել են Վլա­դի­մի­րի գե­րեզ­ման։ Մա­տիա­սը նրա շիր­մին դե­ղին վար­դեր է դրել (Սմիռ­նո­վի սի­րած ծա­ղիկ­նե­րը) ու եր­կա՜ր, եր­կա՜ր ար­տաս­վել։

Մար­տին ՀՈՒ­ՐԻ­ԽԱ­ՆՅԱՆ