«Նիկոլ Փաշինյանը զարմանալի տաղանդ ունի դաշնակիցներին դարձնել ընդդիմադիր, ընդդիմադիրներին՝ թշնամի»
21.02.2020 | 00:35
«Իրատեսի» հարցերին պատասխանում է քաղտեխնոլոգ և վերլուծաբան ՎԻԳԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ։
-Ձեր կարծիքով՝ այս պահին ՀՀ քաղաքական, տնտեսական օրակարգի ամենակարևոր հարցը ո՞րն է:
-Հայաստանի ամենակարևոր հարցն է, որ օրվա իշխանությունը շարունակում է սևերի ու սպիտակների հակադրումը: Ես կարծում էի՝ դա կավարտվի 2018-ի Աժ արտահերթ ընտրություններից հետո, և Նիկոլ Փաշինյանը կփոխի քաղաքականությունը՝ սկսելով կառուցողական բարեփոխումներ:
Փաստ է, որ մենք պատերազմող երկիր ենք, բայց հաճախ ենք մոռանում՝ պերմանենտ պատերազմի մեջ գտնվող երկրներում միշտ պետք է կոնսոլիդացիա լինի: Սովորաբար դրան հասնում են արտաքին ուժերն օգտագործելով: Որոշ երկրների համար ՆԱՏՕ-ն է ամեն ինչի պատասխանատուն, որոշ երկրների համար՝ Ռուսաստանը, Սիրիան, ԱՄՆ-ը, մեր տիպի երկրների համար նորմալ կլիներ, որ կոնսոլիդացիան արվեր արտաքին թիրախների օգտագործումով, բայց, ցավոք, մեզ մոտ ամեն ինչի մեղավորը «ներքին թշնամին» է:
-Պատճառը ո՞րն է. Նիկոլ Փաշինյանը չգիտի՞՝ ինչ անել, թե՞ խաղում է այն խաղը, որը հակառակորդն է թույլ տալիս:
-Եթե հակառակորդ մենք համարում ենք պայմանական սևերին՝ նախկին իշխանություններին, նրանցից, իշխանափոխությունից հետո, որ մեզ մոտ հեղափոխություն է կոչվում, ավելի լոյալ ու տոլերանտ պահվածք հնարավոր չէր ակնկալել:
-Ինչ-որ ժամանակ՝ այո:
-Ինչու՞ ինչ-որ ժամանակ: ՈՒնենալով քաղաքական մեծամասնություն Աժ-ում, նրանք բոլոր օրինագծերին կողմ էին քվեարկում: Պայմանական սևերից ավելի լոյալ ու տոլերանտ ընդդիմություն երևի թե չկա: Մայիսյան իշխանափոխությունից հետո ես նախկին իշխանության վերադարձի վտանգ առանձնապես չեմ էլ տեսել: Այսօր էլ, եթե իշխանություններին վտանգ լինի, ամենևին էլ նախկինների կողմից չի լինելու: Դա օբյեկտիվ իրականություն է: Այն քաղաքական ուժը, որ հասարակության կողմից օբյեկտիվորեն մերժվել է, որովհետև արդյունավետ չէր կառավարում, երկու տարի չանցած՝ չի կարող վերադարձվել այն մարդկանց ձեռքով, ովքեր մերժել են: Այսօրվա իշխանության համար վտանգ կլինի այն այլընտրանքը, որը կապ չունի ոչ նախկինների, ոչ ներկաների հետ, եթե ձևավորվի, իհարկե:
-Նախկինները հեռացան՝ Նիկոլ Փաշինյանին թողնելով ինչ-որ խնդրի լուծում, որ իրենք չէին ուզում, ու քանի այդ խնդիրը լուծված չէ, նրանք վերադարձի ոչ թե հնարավորություն, այլ ցանկություն չունեն: Դա աքսիոմ է, որ փաստարկներով-հակափաստարկներով ճշտել-ապացուցել պետք չէ:
-Դուք կարծում եք՝ աքսիո՞մ է:
-Այո, հիմք ընդունելով Սերժ Սարգսյանի Զագրեբի ելույթը:
-Բայց մեր հեղափոխական հասարակությունը Ձեզ հետ չի համաձայնի, որ դա աքսիոմ է, որովհետև չի ընդունի, որ Նիկոլ Փաշինյանը իշխանությունը ստացավ սկուտեղի վրա, ոչ թե իրենց պայքարի արդյունքում:
-Շա՞տ մարդ կգտնեք, որ իր սխալները հաճույքով ընդունում է:
-Առավել ևս՝ դա թեորեմ է, որ պետք է ապացուցվի: Ձեր ասածը տեսակետ է, որ գոյության իրավունք ունի: Ես ինչ-որ չափով համաձայն եմ՝ կան խնդիրներ, որ նախկինները կցանկանային այս իշխանությունը լուծեր իրենց փոխարեն՝ կրելով պատասխանատվությունը այդ որոշումների համար: Դա կարող է լինել և արտաքին քաղաքական, և աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխության, և Ղարաբաղի հարցի: Ես չեմ բացառում, որ գուցե նախկինում եղած համակարգը, որ արդյունավետ չէր, խրված էր կոռուպցիայի ու օլիգարխիայի մեջ, հույսեր ուներ, որ Նիկոլ Փաշինյանը ինչ-որ պայքար կտանի՝ մաքրելով դաշտը:
-Չկա՞ պայքար:
-Կա, բայց օլիգարխիայի դեմ պայքարելու փոխարեն, օլիգարխիային իրենց դաշտ տարան: Օլիգարխիան պարզապես «տանիքը» փոխեց: Այդ տեսակետից կա որոշակի հիասթափություն:
-Ապրիլի 6-ին միջին վիճակագրական հայը ի՞նչ է զգալու՝ անկախ նրանից` «այո»-ն, թե «ոչ»-ը կհաղթի: Չունե՞ք տպավորություն, որ «այո»-ն էլ հաղթի, մենք մեզ ենք հաղթում, «ոչ»-ն էլ հաղթի, մենք մեզ ենք հաղթում:
-Անկախ արդյունքից՝ քաղաքացու կյանքում ոչինչ չի փոխվի:
-Նիկոլ Փաշինյանը Ձեզ հետ համաձայն չէր լինի:
-Իհարկե չէր լինի, որովհետև նա այլ խնդիր է լուծում: Ես չեմ կարծում, որ հասարակության ստվար զանգվածի համար այն հարցը, որ լինելու է հարցաթերթիկում, կենսական նշանակություն ունի: Դա բավականին լոկալ և անհասկանալի խնդիր է՝ լինելով նաև բարդ իրավական: Որևէ մեկը մինչև հիմա վստահ չի կարող ասել, որ գործընթացը սահմանադրական է, իրավաբանները քննարկում են, միջազգային ատյաններում են խոսում: Իմ կարծիքով՝ խնդիրը նաև արդիական չէ: Այդ պատճառով էլ «այո» կլինի, թե «ոչ», Հրայր Թովմասյանը կգնա, Վահե Գրիգորյանը կամ իշխանամերձ մեկ այլ անձ կգա, ոչինչ չի փոխվի: Սահմանադրական դատարանը քաղաքացու կյանքում առաջնային նշանակության կարևորություն չունի, ՍԴ-ի հետ քաղաքացին առնչվել է հիմնականում կեղծված կամ չկեղծված ընտրություններից հետո: Բայց հանրաքվեն կարող է լավ թեստ լինել իշխանության համար: Որպեսզի իշխանությունը կարողանա ապահովել 650000 կողմ ձայներ, պիտի գտնի մոտիվացնող մեսիջ:
-ԱԺ արտահերթ ընտրություններում ՔՊ-ն 800000 ձայն է ստացել:
-Երկու տարի առաջ նույնիսկ քիչ է ստացել՝ հաշվի առնելով էյֆորիան և փաստը, որ պետք է գնան ընտրության ու լեգիտիմացնեն հեղափոխության հաղթանակը:
-Էյֆորիա՞ էր, որ ընտրողների 44 տոկոսն է ընտրությունների գնացել:
-Դա նշանակում է, որ արդեն այդ ժամանակ էյֆորիան զգալիորեն պակասել էր: Կամ գուցե ընտրողները՝ լինելով իշխանության կողմնակից, համարել են, որ արդյունքը հայտնի է՝ իրենք գնան, թե չգնան: Ինչ կարողացել են, արդեն արել են: Հիմա այլ ժամանակներ են: 650000-ն ապահովելը դժվար է, որովհետև հասարակությանը թեման կոնկրետ ոչինչ չի տալիս: Երկու տարում հասարակության ակտիվ հատվածը նաև սկսել է հասկանալ, որ ամեն ինչ այնպես չէ, ինչպես ներկայացվում է: Իշխանությունը ոչ պոպուլյար, ոչ արդիական թեմայով նախ պետք է կարողանա հասարակությանը շահագրգռել ու տանել ընտրատեղամաս, հետո հիմնավորում գտնել նրանից «այո» ստանալու:
-Ի՞նչը կարող է դառնալ «այո»-ի ազդակ:
-Վտանգի դաշտի ձևավորումը՝ հասարակության համար շատ կարևոր ու կենսական ինչ-որ իրողություն վտանգված է, պետք է փրկել: Օրինակ՝ հեղափոխությունը: Սովորաբար ամենաակտիվ լինում են ոչ թե հանուն, այլ ընդդեմ: Այդ պատճառով էլ ընդդեմ հակահեղափոխության տարբերակն ընտրվեց: Ես չեմ բացառում, որ քարոզչության ընթացքում, եթե տեսնեն, որ, այնուամենայնիվ, ընդդեմ ռևանշիստների, ընդդեմ հակահեղափոխության քարոզչությունը ազդեցություն չի թողնում, Նիկոլ Փաշինյանը դնի անձամբ իրեն վստահության քվեի հարցը: Սովորաբար ընդդիմադիր շրջանակներից են նման հայտարարություններ հնչում՝ հանրաքվեն վերածել Նիկոլ Փաշինյանին անվստահություն հայտնելու գործընթացի:
-Ճի՞շտ եք համարում կուսակցությունների ինքնամեկուսացումը: Այս կամ այն կերպ՝ բոլորն էլ տեսակետ հայտնել են, թե ԼՀԿ-ն, թե ԲՀԿ-ն կողմ են ՍԴ կազմի փոփոխությանը, բայց դեմ են ձևին, ՀՅԴ-ի ու ՀՀԿ-ի հայտարարությունները փաստացի բոյկոտի կոչ էին: Ստացվում է՝ «ոչ» ասողը կա, «ոչ»-ը չկա: Քաղաքական կուսակցություններին դա չի՞ դիմազրկում:
-Ես ասում էի՝ անկախ հանրաքվեն սահմանադրակա՞ն է, սահմանադրական չէ՞, ընդդիմության համար շանս է ունենալ ընդհանուր քաղաքական հարթակ և փորձել ինքնակազմակերպվել ու կայանալ: Երբ Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ինչ նորից տեղավորեց սև-սպիտակի տիրույթում, մեծ շռայլություն կլիներ, որ ասենք ՀՀԿ-ն նորից օգներ Նիկոլ Փաշինյանին իր գործն առաջ տանել: Նրանք չեն ուզում թիրախ դառնալ, որին ընդդեմ Նիկոլ Փաշինյանը կարողանա նորից կոնսոլիդացնել հասարակությանը: Փաստացի՝ հները ընդդիմադիր հատվածում դաշտը թողնում են նորերին, որ ուղղակիորեն կապված չեն նախկինների հետ: Ոմանք բոյկոտում են, ոմանք հայտարարում են, որ սեփական օրակարգն ունեն, նրանք կոնսոլիդացված չեն: Դեռ լավ է, որ «ոչ»-ի ինչ-որ ձևաչափ գտնվեց: Թերևս իրավապաշտպանները շեշտը դնելու են իրավական կողմի վրա:
-Չե՞ք կարծում, որ գնացքը գնացել է, իրավական կողմը արդեն էական չէ՝ հանրաքվեն կայանալու է: ՄԻԵԴ, Վենետիկ և այլն՝ փակ շրջանակ է:
-Շատ կարևոր է, թե ովքեր են լինելու այն հարթակներում, որ օրենքով նրանց տրված է՝ իրավական հարցեր քննարկող իրավապաշտպաններ, չի բացառվում, որ իրավապաշտպանների հետ լինեն և քաղաքական դեմքեր իրենց կարգախոսներով՝ ասենք, մենք չենք կարող մասնակցել մի իշխանության կազմակերպած գործընթացի, որ հողեր է հանձնում, ԼԳԲՏ-ին է հովանավորում… Այսինքն՝ հակաքարոզչություն լինելու է, բայց ոչ թեմատիկ: Կարող է ստեղծվել իրավիճակ, երբ 2 կողմերն էլ խոսեն ամեն ինչից, բացի բուն հանրաքվեի թեմայից, որովհետև ընտրողին պետք է մոտիվացնել վերահաս վտանգով:
-Այսինքն՝ հասարակության բևեռացումը միանշանակ է և կոնսոլիդացիան բացառվա՞ծ՝ նույնիսկ սևերին սևերի, սպիտակներին՝ սպիտակների ճամբարում:
-Ցանկացած ընտրություն կամ հանրաքվե ընտրախավին կիսում է:
-Մենք գնում ենք ևս մեկ սահմանադրական հանրաքվեի՝ ելնելով սահմանադրական փոփոխությունների հանձնաժողովի ստեղծումից, մամուլում շրջանառվող քննարկումներից՝ նախագահական, կիսանախագահական, խորհրդարանական կառավարման մոդելների մասին: Ձեր կարծիքով՝ անկախ գունաբաժանումներից, պրագմատիկ ու ռացիոնալ գնահատականով՝ այստեղ ու հիմա մեզ ո՞ր մոդելն է պետք:
-Կարծում եմ՝ կիսանախագահականն ամենաարդյունավետ աշխատող մոդելն է: Ես շատ քիչ հարցերում եմ համաձայն ՀԱԿ-ի հետ, բայց այս պարագայում՝ կիսանախագահականը ամենամեծ մանևրի հնարավորություն տվող մոդելն է, որ ճգնաժամային շրջաններում աշխատեց: Դա նաև իշխանությանը կադրային մանևրի հնարավորություններ է տալիս: Կյանքը վկայում է, որ դու կարող ես լինել տնտեսության մարդ, բայց թույլ քաղաքական գործիչ, և հակառակը: Իշխանությունը այդ մասին դեռ քիչ է խոսում՝ հիմնական տեսակետը սպասենք-տեսնենքն է: Գուցե Նիկոլ Փաշինյանը ոչ թե կիսանախագահականի, այլ նախագահականի կողմնակից է: Ինչպես Ղարաբաղում է: Ես միշտ դեմ եմ եղել խորհրդարանական կառավարմանը՝ համարելով, որ մեր մենթալիտետը, աշխարհաքաղաքական վիճակը, հասարակության ընկալումները չեն համապատասխանում այդ մոդելին:
-Ձեր փաստարկներին ես կհավելեի քաղաքական դաշտի չկայացածությունը:
-Ձեզ կպատասխանեն, որ հենց դրա համար էլ խորհրդարանական մոդելն ընտրվել է, որ կուսակցությունները կայանան, խթանվի քաղաքական ուժերի կայացումը: Ես չեմ կարծում, որ մեր այսօրվա խնդիրները Սահմանադրության որակից են բխում ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանից Նիկոլ Փաշինյան Սահմանադրությունն է մեղավոր եղել մեր պրոբլեմների մեջ: Կամ՝ այս հանրաքվեի պատճառը Սահմանադրությունն է:
-Ձեր կարծիքով՝ ճի՞շտ էր Հրայր Թովմասյանին խրել խրամատի մեջ, ինքնահերոսացնել ու հերոսացնել ու նույն Հրայր Թովմասյանը կարող էր հասկանալ քաղաքական իրավիճակը ու հեռանալ: Ի՞նչը նրան ստիպեց՝ ՍԴ նախագահ լինելով՝ քաղաքականությամբ զբաղվել:
-Ես կարծում եմ, որ ի սկզբանե մարտավարությունը սխալ է եղել, այսօրվա իշխանությունը և անձամբ Նիկոլ Փաշինյանը զարմանալի տաղանդ ունեն՝ կարողանում են դաշնակիցներին դարձնել ընդդիմադիր, ընդդիմադիրներին՝ թշնամի: Որտեղ կարելի է փոխզիջումների գնալ, իրենք վերածում են գոտեմարտի ու գեներացնում են նոր պրոբլեմ: Իշխանությունը շատ դեպքերում իր թվացյալ լուծումներով նոր պրոբլեմներ է ստեղծում: Հրայր Թովմասյանի պարագայում ի սկզբանե սխալ մարտավարություն էր ընտրված, որ բարձրաձայնեց Վահե Գրիգորյանը ԱԺ-ում իր ընտրությունից հետո, երբ իրեն հռչակեց ՍԴ նախագահ: Դա միանգամից ՍԴ-ն մտցրեց խրամատ ու ինքնապաշտպանության մղեց, ոչ թե հանուն Հրայր Թովմասյանի, այլ իրենք իրենց: Հիմա հնչում են գնահատականներ, որ դա չպիտի արվեր, նաև ՔՊ-ի ճամբարից, բայց եղածը եղած է: Ես հեռու եմ այն մտքից, որ Հրայր Թովմասյանը նախորդ իշխանության բաստիոնն է, հատուկ նշանակված, որ իրենց շահերը պաշտպանի: Դա քարոզչական հնարք է՝ հակահեղափոխականների մասին սերիալից: ՍԴ կազմը ապրիորի հռչակվեց թշնամի ու քանի որ այլևս կորցնելիք չունեին, օրենքն էլ իրենց կողմից է, մնում էր միայն կամք ու ճնշումների պարագայում աշխատելու ունակություն: Կյանքը ցույց տվեց, որ ՍԴ անդամները դա ունեն:
-Չե՞ք կարծում, որ Ռոբերտ Քոչարյանի գործոնը դեր խաղաց:
-Իսկ ի՞նչ որոշում ընդունեց ՍԴ-ն՝ հօգուտ Ռոբերտ Քոչարյանի: Տիպիկ գագիկհարությունյանական որոշում, որ յուրաքանչյուր կողմին իր փաստարկներն ունենալու հնարավորություն էր տալիս և որևէ ձևով չազդեց Ռոբերտ Քոչարյանի կալանված լինելու կամ չլինելու վրա: Եթե ՍԴ-ն իրոք նախկինների վերջին բաստիոնն է, կընդուներ այնպիսի որոշում, որ որևէ շանս չէր տալիս իրավապահ համակարգին այլ լուծում տալու:
-Կարո՞ղ է ՍԴ-ն մինչև ապրիլի 5-ը այդպիսի որոշում կայացնել:
-Իրավական տեսակետից չեմ կարող ասել, դա իրավաբանների խնդիրն է: Դիմադրության հանդիպելով՝ իշխանությունը նաև ռևերսներ արեց՝ ԱԺ-ում օրինական կաշառքի օրենքով, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ պատրաստ է անձամբ ՍԴ անդամներին հանդիպել, հարցը քննարկել, բայց քաղցրաբլիթի մարտավարությունը չաշխատեց, որովհետև որևէ մեկը չի կարող վստահ լինել, որ իշխանությունը փոխվելուց հետո, վերանայումների ավանդույթով, չեն ասի՝ դուք հակասահմանադրական դաշտում եք: ՈՒ կմնա սասանված հեղինակությունը: Ես չեմ կարծում, որ Հրայր Թովմասյանը այն քաղաքական ծանրաբեռնվածությունն ունի, որ իրեն վերագրվում է:
-Հրայր Թովմասյանը կրում է ՍԴ-ի քաղաքական եզրակացությունների պատասխանատվությունը, երբ ընտրությունների արդյունքները չէին համապատասխանում ԿԸՀ-ի հայտարարած տվյալներին, իսկ ՍԴ-ն, չհաշված 2003-ին Գագիկ Հարությունյանի Սողոմոնի որոշումը, հաստատում էր իշխանության կամքը:
-Հրայր Թովմասյանին կարելի է կապել ամեն ինչի հետ՝ և Ռոբերտ Քոչարյանի, և Ղարաբաղի հարցի, և Ստամբուլյան կոնվենցիայի, փաստացի հիմա կա պրոբլեմ, որ զուտ իրավականից վերածվել է քաղաքական ճգնաժամի: Սա սահմանադրական ճգնաժամ չէ, սահմանադրական ճգնաժամ կլինի, եթե ՍԴ-ն չկարողանա որոշում ընդունել: ՍԴ-ն մինչև հիմա էլ որոշումներ է ընդունում և ՍԴ-ն ոչ լեգիտիմ համարող իշխանությունը ՍԴ է ուղարկում փաստաթղթեր՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը պարզելու համար: Քաղաքական ճգնաժամի լուծումն իշխանությունը բազում փորձերից հետո՝ թե քաղաքական ճնշումների, թե քրեական գործերի, թե կարգապահական վարույթների, կոմպրոմատների արտահոսքի, կաշառք-թոշակի օրինագծի, տեսավ, որ այլ տարբերակ չունի բացի հանրաքվեն: Եղավ նաև ԱԺ-ում հարցը լուծելու ցանկություն, բայց պետք էր ժողովրդավարական փաթեթավորում՝ միջազգային ատյանների ճնշման տակ: Եվ ունենք՝ ինչ ունենք:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ