«Երբ Վատիկանում չորս հոգևոր առաջնորդ մեկ պատարագ էին մատուցում, ես անբացատրելի զգացողություն էի ապրում»

«Իրատեսը» շարունակում է զրույցը «Կադանս» պրոդյուսերական երաժշտական կենտրոնի հիմնադիր տնօրեն ՆԻԿԱ ԲԱԲԱՅԱՆԻ հետ: Զրույցի այս հատվածում անդրադառնում ենք նաև Բաբայանի հրատարակած գրքերին, որոնք հետաքրքիր ու կարևոր բացահայտումներ են պարունակում հայկական և հայաստանյան պարգևների, հայ եկեղեցու պատմության մասին:

(Նախորդ մասը)

-Պարոն Բաբայան, անդրադառնանք Ձեր պրոդյուսերական գործունեությանը: Վերջերս «Կադանսը» համերգ է ունեցել Ռուսաստանում: Մեր երկրում կատարված քաղաքական փոփոխություններն ինչ-ինչ հակասություններ առաջացրին հայ-ռուսական հարաբերությունների ծիրում և անգամ մոսկվահայ համայնքի ներսում: Հանդիսատեսի կողմից վերաբերմունքի փոփոխություն նկատեցի՞ք համույթի այս համերգի ընթացքում:

-Սկսենք նրանից, որ դա ոչ թե համերգ էր, այլ միջոցառում, որին մասնակցեց «Կադանսը»: Դա կոչվում էր «Բարեգթության ակցիա», որի միջոցով հայ ժողովուրդն իր շնորհակալությունն էր հայտնում ռուսներին ու այլ ազգերի՝ երկրաշարժի ժամանակ մեր կողքին կանգնելու, մեզ օգնելու համար:
-Բնականաբար, առիթը Սպիտակի երկրաշարժի 30-ամյակն էր:
-Այո՛: Բայց թեման գնում էր դեպի պատմության ակունքները, դեպի 1915 թիվ և այլն: Այսպիսի միջոցառում էր: Մենք ելույթներ ենք ունեցել Սանկտ Պետերբուրգում՝ Մարիինյան թատրոնում: Մեզ ընդունել են շա՜տ-շատ ջերմ: Չեմ էլ հիշում մի երկիր, մի դահլիճ, որտեղ «Կադանս» անսամբլը վատ ընդունված լինի, բուռն ու հոտնկայս ծափերի արժանացած չլինի:

-Նախորդ տարեվերջին Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում ունեցած համերգի ընթացքում համույթը ներկայացրեց բազմազան ու բազմաոճ ծրագիր, սակայն ակնհայտ էր, որ հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններն առանձնահատուկ ոգևորությամբ է ընդունում հանդիսատեսը: Դրսի համերգներում ո՞րն է համույթի հաղթաթուղթը, ո՞ր կատարումներով եք հատկապես գրավում օտարազգի հանդիսատեսին:
-Քանի որ պրոֆեսիոնալ է մոտեցումը, հասկանալի է, որ դրսում մեր այցեքարտը հայկական երաժշտությունն է, ոչ թե տանգոն, որի սիրահարն է այս խումբը, որի ստեղծման պատճառը հենց տանգոն է եղել: Համույթն ստեղծվել է Աստոր Պիացոլայի պատճառով: 2004 թվականին մենք կատարեցինք այդ մեծ կոմպոզիտորի գործերը, և դահլիճի արձագանքից հասկացանք, որ հավաքված խումբը պետք է շարունակի իր կյանքը:
-Փաստորեն, «Կադանսը» հիմնադրվել է 2004 թվականին:
-Այո՛: Իհարկե, կազմում որոշ փոփոխություններ են եղել այս ընթացքում: Սկզբում հիմնական շարժիչ ուժը Արմեն Բաբախանյանն էր: Բայց կյանքը ցույց տվեց, որ լինելով փայլուն դաշնակահար՝ «Կադանսում» նա իր տեղում չէր: Այստեղ շատ ավելի ճկուն, շատ ավելի լայն ընդգրկման երաժիշտ էր պետք: «Կադանսում» հինգ երաժիշտ կար, բայց փայլում էր Արմեն Բաբախանյանը: Մյուս չորսը նրա շուքի տակ էին, չէին երևում: Իսկ սա անսամբլ էր, այդպես չէր կարող լինել, բոլորը պետք է լինեին մենակատարներ, ոչ թե մեկը: Բարեբախտաբար, 2013 թվականին հավաքվեց «Կադանսի» ներկայիս կազմը՝ բաղկացած հինգ բարձրակարգ մենակատարներից:
-Նշենք անունները մեր ընթերցողի համար. Հակոբ Ջաղացպանյան (կիթառ), Վարազդատ Խաչումյան (ջութակ), Մերուժան Եգանյան (ակորդեոն), Սոֆի Միքայելյան (դաշնամուր), Գուրգեն Ամիրյան (կոնտրաբաս):
-Այս կազմով «Կադանսն» ունի բոլորովին այլ որակ: Բոլոր երաժիշտներն իրենց ոլորտում վիրտուոզներ են: Ի դեպ, Հակոբը և Վարազդատը ՀՀ վաստավոր արտիստի կոչման են արժանացել որպես «Կադանսի» մենակատարներ։

-Համույթի հայտագիրը բազմազան է, ընդգրկում է տարբեր ազգերի կոմպոզիտորների, տարբեր ժանրերի ստեղծագործություններ: Ինչպե՞ս է այն կազմվում, ու՞մ ճաշակն ու նախասիրություններն են գերիշխող այս դեպքում:
-Հայաստանում մեր համերգային ծրագրի 60 տոկոսը բաղկացած է լինում ոչ հայկական երաժշտությունից, որովհետև մարդիկ կարիք ունեն ծանոթանալու օտարազգի կոմպոզիտորների գործերին, 40 տոկոսը՝ հայկականից: Անհնար է ելույթ ունենալ՝ չնվագելով հայ կոմպոզիտորների գործեր: Դրսում ճիշտ հակառակ պատկերն է. մեր ծրագրի 40 տոկոսը արտասահմանյան երաժշտություն է, 60-ը՝ հայկական:
-Բնականաբար, այս դեպքում էլ ուղղորդվում եք հայկական երաժշտարվեստը օտար հանդիսատեսին հասցնելու նպատակով:
-Իհարկե: Եվ մեր ժանրն է շատ հետաքրքիր: Մարդիկ հաճախ չեն հասկանում, թե ինչ ժանր է դա, հարցնում են՝ մենք դասակա՞ն խումբ ենք, կամերայի՞ն, թե՞ մեկ այլ: Իհարկե, պրոֆեսիոնալների համար ամեն ինչ շատ պարզ է ու հասկանալի, այսպիսի հարցեր տալիս են ոչ պրոֆեսիոնալները: Եվ ես բացատրում եմ, որ մեր ոճը կոչվում է «Crossover»: Սա խաչմերուկային նախագիծ է, որը նման է ամենագնաց մեքենայի: Բայց պետք է հաշվի առնել, որ այս ոճի հիմքը դասական երաժշտությունն է։ Միաժամանակ այս ոճում համատեղված են դասական երաժշտությունը, ջազը, ազգայինը, երբեմն նույնիսկ՝ փոփը և ռոքը: Առաջին երեքն են հիմնական բաղադրիչները: Այս ոճը պատկանում է «Easy listening»-ի՝ թեթև լսվող երաժշտության դասին: Այս ոճում կարող ես կատարել՝ ինչ ցանկանաս, անգամ՝ Շոստակովիչ (և մենք բազմիցս կատարել ենք), բայց նախընտրելին այս ոճի դեպքում ոչ թե Շոստակովիչն է, այլ Մոցարտը, Վիվալդին: Այսօր այս ոճի շատ երաժշտական խմբեր կան աշխարհում: «Կադանսը» հզոր խումբ է, նույնիսկ միջազգային չափանիշներով է քննություն բռնում: Խմբի հաջողությունը երկու նախապայման ունի՝ ծրագրում ընդգրկված հայկական գործերը (Կոմիտաս, Շնորհալի, Սայաթ-Նովա, Խաչատրյան, ժամանակակից կոմպոզիտորներ և այլն) և արտասահմանյան բարձրակարգ կոմպոզիտորներինը, որոնց մեջ հատուկ տեղ ունեն տանգոյի ժանրում ստեղծագործող արգենտինացիները: Մենք փոքր երկիր ենք, չունենք շուկա: Եթե «Կադանսը» գործեր եվրոպական առաջադեմ երկրում, կլիներ ամենաճանաչված, ամենապահանջված, ամենակոմերցիոն խմբերից մեկն աշխարհում:

-Անդրադառնանք Ձեր գրքերին:
-Գրել եմ երկու գիրք, երկուսի վրա էլ հիմա աշխատում եմ միաժամանակ: Առաջին գիրքը գրել եմ պետարխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանի հետ համահեղինակությամբ: Վերնագիրն է «Հայաստանի պարգևներ. 1918-1939 թթ.»: Առաջին հայաստանյան պարգևը 1918 թվականին ստեղծել է, Գևորգ 5-րդ կաթողիկոսը: Նույն ժամանակ Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունը որոշումներ ընդունեց հիմնելու երեք շքանշան, բայց որոշումները մնացին թղթի վրա, ինչպես շատ հաճախ լինում է դաշնակցականների պարագայում: Փաստորեն, 2018-ին լրացավ առաջին հայկական շքանշանի 100-ամյակը: Այս գիրքը գրելիս արխիվային մեծ աշխատանք է կատարվել, Ամատունի Վիրաբյանի մեծ ավանդը կա սրանում: Բացահայտվեցին բազմաթիվ հետաքրքիր փաստեր այդ ընթացքում: Պատմագիտության այդ ճյուղը կոչվում է ֆալերիստիկա, այն ուսումնասիրում է պարգևների համակարգը: Այս բնագավառը շատ մեծ շարժ ունի աշխարհում, բայց ավա՜ղ, ոչ մի բան գրված չէր հայկական պարգևների մասին: Պետք է տարբերակենք հայաստանյան և հայկական պարգևները: Հայաստանյան պարգևներից առաջ գոյություն են ունեցել հայկական պարգևերը, հայկական մեդալները: Դեռևս 17-րդ դարում Հոլանդիայում ստեղծվել են հայկական, այսպես կոչված, Ամուսնական մեդալներ: Դրանք եղել են հայատառ:
-Այսինքն՝ մենք 17-րդ դարից հայկական մեդալներ ենք ունեցել, և այդ մասին որևէ գիտական աշխատություն գրված չի՞ եղել:
-Անշուշտ, որոշ ուսումնասիրություններ արվել են, բայց լուրջ, գունազարդ հրատարակություններ չեն եղել: Արտերկրում եղել են նաև հայկական տարբեր միությունների, կուսակցությունների պարգևներ՝ մեդալներ, կրծքանշաններ, շքանշաններ, հուշամեդալներ: Հայաստանի պետականություն ունենալու պատմությունն սկսվում է Հայաստանի Առաջին Հանրապետությունից, և այդ շրջանի պարգևների մասին ամբողջ ինֆորմացիան կարելի է գտնել մեր գրքում: Հետագայում այդ ինֆորմացիան ավելի հարստացավ, հաջորդ գրքում, որի վրա հիմա աշխատում եմ, կներառվի: Տպագրված երկրորդ գրքիս համար խթան եղավ 2015 թվականի ապրիլի 12-ին մատուցված պատարագը Վատիկանում՝ ի հիշատակ Ցեղասպանության զոհերի: Ամբողջ կյանքում հետաքրքրվել եմ եկեղեցական պատմությամբ, բայց երբեք չէի պատկերացնի, որ Վատիկանում՝ Սուրբ Պետրոսի տաճարում, կարող է իրականանալ այդպիսի երևույթ՝ Վատիկանի առաջնորդի, Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի, Կիլիկիո կաթողիկոսի, Հայ կաթողիկե եկեղեցու կաթողիկոս-պատրիարքի մասնակցությամբ: Էսպիսի բան ինչպե՞ս էր հնարավոր: Թերևս հայ հոգևոր դասից մեկ հոգի էր պակաս՝ Հայ բողոքական եկեղեցու ներկայացուցիչը: Բայց դա արդեն չափազանց մեծ բեկում կլիներ: Երբ Վատիկանում չորս հոգևոր առաջնորդ մեկ պատարագ էին մատուցում, ես անբացատրելի զգացողություն էի ապրում: Հենց այդ օրը մի կողմ դրեցի բոլոր ծրագրերս և սկսեցի աշխատել «Հայկական եկեղեցու պարգևները» գրքի վրա: Մենք վատ գիտենք հայկական եկեղեցու պատմությունը: Եկեղեցու պարգևները ներկայացնելու միջոցով ես գրքում տվել եմ մեր այսօրվա եկեղեցու պատկերը, նրա պատմության մանրամասները: Ինֆորմացիա եմ տվել կաթոլիկ եկեղեցու վերաբերյալ, մի ոլորտ, որին մենք անծանոթ ենք: Մի փոքր բաժին նվիրված է նաև հայկական բողոքական եկեղեցուն, որը պարգևներ չունի, ունի ընդամենը մի քանի հուշամեդալ: Գիրքը հրատարակել եմ 2016-ին: Մենք ունենք Կոստանդնուպոլսի պատրիարք և Երուսաղեմի պատրիարք: Երբ հրատարակում էի գիրքս, Կոստանդնուպոլիսն ուներ չորս շքանշան, Երուսաղեմը՝ ոչ մեկը: Հետո այդ բացը լրացրին՝ 2017-ին ստեղծելով շքեղագույն «Սրբոց Հակոբյանց Ասպետ» խաչաձև ադամանդակուռ շքանշանը:
-Ձեր գի՞րքն ազդակ եղավ, որ ստեղծվի այն:
-Չէ՜, չէ, դա պարզապես զուգադիպություն է: Չնայած ես գիրքս ուղարկել էի նրանց գրադարանին, բայց կատարվածն իսկապես զուգադիպություն է:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ