Այվազովսկի

«Գաբրիել վարդապետ Այվազյանի կազմակերպած «ճեմարանական ժողովների» նման շատ օգտակար էին նաև նրա եղբոր` նկարիչ Հովհաննես Այվազովսկու ցուցահանդեսները:
Աշխարհահռչակ նկարիչը սովորություն ուներ տարին մեկ-երկու անգամ ցուցահանդես կազմակերպել իր տանը, ուր և գտնվում էր նրա արվեստանոցը:

Հանդեսները կազմակերպվում էին զատկական տոներին և ամառվա սկզբներին, երբ «ճեմարանական ժողովների» անդամներս, մեր դասերից ազատ լինելով, հերթով հրավիրվում էինք նկարչի տուն, այցելուներին ընդունելու, կտավները ցույց տալու և մուտքի վճարը հավաքելու:
Ամեն այցելու պարտավոր էր 20 կոպեկ վճարել: Բայց ավելին վճարողներն էլ խիստ շատ էին, մանավանդ Ռուսաստանից ու Եվրոպայի այլևայլ քաղաքներից եկող ճամփորդները: Դրանց մեջ երբեմն շատ հայտնի մարդիկ էին լինում, որոնք նախապես այցելում էին Այվազովսկուն, ապա նրա հետ միասին շրջում ցուցահանդեսում: Այցելուների մեջ երբեմն հայտնի կանայք էլ էին լինում: Դրանց էլ սովորաբար, նկարչի բացակայության դեպքում, ուղեկցում էին նրա կինը կամ երկու աղջիկներից մեկը, որոնք իրենց մոր նման (որ ժամանակին պալատական ֆրեյլինա էր եղել) խոսում էին ամեն եվրոպական լեզվով:
Ցուցահանդեսներից գոյացած արդյունքը, որ բավական մեծ գումար էր լինում, ամբողջապես հատկացվում էր Թեոդոսիայի աղքատներին:
Ցուցահանդեսի բազմաթիվ կտավներից ամենից ավելին այցելուների ուշադրությունը գրավում էին հատկապես «Ջրհեղեղը» ու «Տիեզերքի արարումը» կամ «Քաոսը»:

Գաբրիել հայր սուրբը մեզ պատմում էր, որ մինչ այդ երկու կտավները նկարելը, եղբայրը ժամերով ուսումնասիրել է Սբ գրքի համապատասխան հատվածները բոլոր լեզուներով, երբեմն` իր թարգմանությամբ ու բացատրությամբ:
Ցուցահանդեսի համար Այվազովսկու տուն օրական 4 աշակերտ էինք հերթով գնում, ուր ամբողջ օրը մնալով` երեկոները վերադառնում էինք դպրոց: Նախաճաշը և ճաշը միասին էինք անում նկարչի և իր ընտանիքի հետ:
Հյուրերն անպակաս էին, որոնց թվում ավելի հաճախ լինում էր բժիշկ Էրգարդը, որ թե` նկարչի ընտանեկան, թե՛ մեր դպրոցի բժիշկն էր, և որը (հետո լսեցի) վերջում ամուսնացել էր նկարչի աղջիկներից մեկի հետ: Սեղանի շուրջ խոսակցությունը սովորաբար գերմաներեն էր կամ ֆրանսերեն ու ռուսերեն: Վերջին երկու լեզուները թեև հասկանում էինք, բայց նկարիչը ժամանակ առ ժամանակ մեզ հետ հայերեն էր խոսում, իհարկե` Ղրիմի բարբառով:
Ասում էին նաև, որ նկարչի և իր կնոջ հարաբերությունները լավ չեն, և թե ընտանեկան կյանքում Իվան Կոնստանտինովիչը առհասարակ շատ դժբախտ է: Այս լուրերը հաստատվեցին այն հանգամանքով, որ մի քանի տարի անց հոգելույս Գևորգ Դ կաթողիկոսը լուծեց նրանց պսակը: Եվ նկարիչը, իր աղջիկներին ամուսնացնելուց հետո, ինքը ևս ամուսնացավ տեղացի մի այրի կնոջ հետ:

Այվազովսկու բնավորության մասին ես ոչինչ չեմ կարող ասել, որովհետև շատ քիչ եմ հանդիպել ու խոսել հետը: Իսկ այն սիրալիր և խոնարհամիտ վարմունքը, որ նա առհասարակ ցույց էր տալիս մեր` աշակերտներիս նկատմամբ, իհարկե բավական չէ աշխարհահռչակ նկարչին բնորոշելու համար: Սակայն, ըստ իս, ինքնըստինքյան խիստ բնորոշ էր նրա այն փոքրիկ պատկերը, որ ինքն իր ձեռքով նկարել էր և կախել իր տան փառահեղ դահլիճի հենց ճակատապատից` ի ցույց ամեն ներս մտնողի:
Նկարը պատկերում էր մի պատանու, որ կանգնած էր Թեոդոսիա քաղաքի և զորանոցի միջև ընկած ծովափնյա բլրի վրա: Կողքին դրված մրգեղենով լի տաշտից ու կշեռքից երևում էր, որ պատանին մրգավաճառ է: Նրա աչքերն ուղղված էին դեպի խռովված ու մրրկված ծովը: Նավահանգստի նավակներն ու նավերը ծովի հորձանքից այս ու այն կողմ էին ցրվել: Հեռվում` հորիզոնի տակ, կատաղի, փրփրադեզ ալիքները, կարծես, կռիվ էին տալիս մի մեծ շոգենավի հետ:

Մրգավաճառ պատանին ծովային այդ պատկերն է նկարում… ավազի վրա, իր ձեռքի ճիպոտով:
Պատկերի տակ գրված էր` Իվան Կոնստանտինովիչ Այվազովսկի և տարեթիվը, որ հիմա մտքիցս թռել է:
Պատմում էին, որ Թեոդոսիայի քաղաքապետը, կարծեմ Կազակևիչ ազգանվամբ, մի օր զորանոցից քաղաք վերադառնալիս պատահում է ավազի վրա ծովային այս տեսարանը նկարող պատանուն, ուշադրությամբ նայում է նրա նկարը, ապա հետը քաղաք տանում, առանձին հանձնարարությամբ ուղարկում Սիմֆերոպոլի գիմնազիա, որից հետո կառավարության հաշվին ուղարկում են Պետերբուրգ։ Ահա այդպիսի բախտավոր պատահականությամբ լույս աշխարհ է գալիս համաշխարհային հռչակի արժանացած հայազգի նկարիչը:
Այվազյանի քույրը` տիկին Մազիրյանը, մի փոքրիկ ու սիրունիկ ամառանոց ուներ քաղաքից մի քանի վերստ հեռավորության վրա գտնվող այգիների մեջ:
Ամառային շոգերը սաստկանալիս` Այվազյան Գաբրիել հայր սուրբը գնում էր այնտեղ և օրերով ու շաբաթներով մնում: Մի տարի էլ նրան և դպրոցում մնացած աշակերտներին իր մոտ հյուր էր հրավիրել Իվան Կոնստանտինովիչը` Շահ-Մամայ կոչված սեփական ամառանոցում:
Մեզ և մեր անկողինների ու խոհանոցի ամենաանհրաժեշտ ամանները Շահ-Մամայ փոխադրեցին ֆուրգոններով ու միաձի կառքերով: Շահ-Մամայը մի գյուղ էր` քաղաքից բավական հեռու, և պատկանում էր նկարչին: Գյուղի մոտ էր կալվածատեր նկարչի ընդարձակ ամառանոցը` իր բոլոր հարմարություններով:

Ահավասիկ, այդ զովասուն ամառանոցում դպրոցում մնացած ավելի քան 70 աշակերտներս` մեր վերակացուներով, վայելեցինք Այվազովսկու սիրալիր և առատաձեռն հյուրասիրությունը:
Տանտերն ու իր եղբայրը` Գաբրիել հայր սուրբը, թեև առանձին էին ճաշում, բայց շատ անգամ մեր նախաճաշերի ու ճաշերի ժամանակ այցելում էին մեզ և խոսում ու երբեմն խոսեցնում:
Ճաշարանի և ննջարանի հատուկ տեղեր էին պատրաստել մեզ համար` ամառանոցի ընդարձակ գավթում:
Կերակրում էին շատ լավ, ավելի լավ, քան դպրոցում: Ասում էին, որ մեզ տված կերակուրները նույնն էին, ինչ իրենք էին ուտում:
Մահճակալների փոխարեն քնում էինք խոտե բարձերի վրա:
Առավոտյան ու երեկոյան մեր սովորական աղոթքներին միշտ ներկա էր լինում Գաբրիել հայր սուրբը: Երեկոյան աղոթքին երբեմն ներկա էր լինում ինքը` Իվան Կոնստանտինովիչն իր ամբողջ ընտանիքով:

Ի դեպ, նկարիչ Այվազովսկին բարձրահասակ, վայելչակազմ մարդ էր, լայն, դուրս ցցված ճակատով: Գագաթը` մասամբ մերկ, որ գլխի մազերով ծածկում էր: Երկայնկեկ բաքենբարդ ուներ: Մազերը բոլորովին թուխ, երեսը` թխագույն, թեթևակի ծաղկատար:
Առհասարակ սակավախոս էր: Հագուստը` շատ հասարակ:
Շատ հետաքրքիր էր Այվազովսկու արվեստանոցը պատերի ներկվածքով, տանիքում բացված փոքր ու մեծ լուսամուտներով, սանդխաձև աթոռներով, վերելակներով, բազմերանգ ներկերի պահարաններով, ամենակարճից սկսած մինչև ամենաերկար վրձիններով: Եվ արվեստանոցի մի անկյունում դրված մեծ դաշնամուրով ու նոտաների տետրակներով:
Ասում էին, որ նկարիչը շատ էր սիրում երաժշտություն: ՈՒ երբ երկար նկարելիս հոգնում էր, իսկույն ձայն էր տալիս աղջիկներին, որոնք գալիս և նվագում էին այնքան ժամանակ, մինչև նկարիչը նրանց նշան էր տալիս հեռանալու և ինքը նորից ձեռքն էր առնում վրձինը»:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ահա և վերջ․․․
• Նոր գտածո
• Բարերարյալը
• Հոգևորականության դերակատարումը՝ ենթատեքստով
• Ազգապահություն
• Կեցցե հայ-թրքական բարեկամությունը
• Շահան Նաթալիի նամակը Միսաք Թորլաքյանի մահվան կապակցությամբ (Բոստոն, նոյեմբերի 13, 1968 թ.)
• Առասպել
• Հայրս ու ես
• 10 տոկոս
• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը

Մեկնաբանություններ