Ռուսաստանը հաղթում է Սիրիայի պատերազմում, բայց կարո՞ղ է տանուլ չտալ խաղաղությունը

Միջազգային հանրությունը շատ և կոշտ քննադատում էր Ռուսաստանի գործողությունները Սիրիայում, բայց պետք է ընդունել, որ Ռուսաստանի ռազմական ու դիվանագիտական կշիռը ռազմական միջամտության հետևանքով նշանակալից մեծացել է: Հարց է` ինչպե՞ս պիտի Ռուսաստանը տնօրինի այդ շահումը: Ռուսաստանը օգնեց Ասադի վարչակարգին դիմանալ և ընդլայնեց իր ռազմական ներկայությունը Սիրիայում, բայց միջազգային հարաբերությունների առումով Ռուսաստանի հաջողության հետևանքները իր համար միանշանակ չեն: Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին դուրս մղեց տարածաշրջանի առաջատար արտաքին խաղացողի դիրքերից: Ռուսաստանը գլխավորն է խարխուլ ալյանսում, որտեղ Իրանն ու Թուրքիան են և որը պետք է որոշի Սիրիայի ապագան: Նույնիսկ Սաուդյան Արաբիան ստիպված էր դեպի Կրեմլ կածան գտնելու: Ռուսաստանը սեփական դասերը քաղեց ԱՄՆ-ի ու նրա դաշնակիցների ռազմական արշավներից վերջին 20 տարում: Մոսկվան տագնապով էր հետևում` ինչպես են ԱՄՆ-ում դաշնակիցները ողջունում արաբական գարունը` Մերձավոր Արևելքում ժողովրդավարության լուսաբաց տեսնելով: Ռուսաստանը շատ ավելի հոռետես ու պրագմատիկ էր: Այդ ամենից նա սեփական դասերը քաղեց և օգտագործեց Սիրիայում:

Ռուսաստանը սիրիացի ապստամբներին չէր համարում նոր ժողովրդավարական կարգի մունետիկներ: Ավելի շուտ` Մոսկվայում Սիրիայում կատարվողը դիտարկվում էր իբրև հերթական անկայունության ալիք, որը կարող է տարածվել տարածաշրջանում և անցնել Ռուսաստանի սահմանը: Կարևոր է, որ Ռուսաստանը շատ պրագմատիկ էր գնահատում իրավիճակը: Մոսկվան որոշեց աջակցել իր դաշնակից Բաշար Ասադին, բավականին հստակ ու նեղ ռազմավարարական նպատակներ դրեց, և որ շատ կարևոր է` Սիրիա ուղարկեց ճիշտ այնքան զինվորականներ, որքան պետք է այդ նպատակին հասնելու համար: Ռուսական ավիացիան, հատուկ ջոկատայինները և տեխնիկան Ասադի թուլացած ու տրոհված ուժերի համար հուսալի հենարան դարձան, իսկ ցամաքում անհրաժեշտ կենդանի ուժն ապահովեցին Իրանի աջակցությունն ունեցող «Հըզբոլլահը» և շիական այլ խմբավորումներ: Բոլորը միասին օգնեցին Ասադին պարտության մատնել ապստամբներին և ԻՊ-ի զինյալներին Սիրիայի տարածքի մեծ մասում: Սիրիայի կառավարական ուժերին ու դաշնակիցներին հաջողվեց վերահսկողություն հաստատել մեծ բնակավայրերում: Սիրիական ընդդիմությունը ամբողջությամբ ջախջախված չէ, բայց նշանակալից չափով բարոյալքված է: «Մնում է միայն ապստամբների որոշ խումբ, որ չի հանձնվել ու շարունակում է օգնություն ստանալ արտասահմանից: Բայց համարյա բոլորը ցրված են Թուրքիայի սահմանի երկայնքով»` ասում է Օկլահոմայի համալսարանի պրոֆեսոր Ջոշուա Լենդիսը: «Նրանք Ասադին անհանգստացնելու են այնքան, քանի դեռ պարտված չեն կամ նրանց ճակատագրի վերաբերյալ Թուրքիայի հետ պայմանավորվածություն չկա»` ասում է փորձագետը: «Խոշոր հաշվով` ընդդիմությունը ջարդված է,- կարծում է Լենդիսը:- Գուցե ինչ-որ ընդհատակյա խմբավորումներ դեռ կփորձեն հարձակվել պետական հաստատությունների վրա կամ ռումբեր պայթեցնել շուկաներում, բայց մինչև ապստամբության սկիզբը Ասադի վարչակարգը հմուտ ու անխնա ոչնչացրել է այդ ահաբեկչական խմբավորումները»:

Ռուսաստանը հասել է «հաղթանակի» (եթե կարելի է այդպես անվանել), գործելով «ռեալ քաղաքականության» տրամաբանությամբ և քիչ մտահոգվելով, թե ինչ գնահատական կտան իր գործողություններին բարոյականության տեսակետից: Ռուսաստանն աջակցում է մի վարչակարգի, որ շատերի գնահատականով ոչ միայն զենք է ուղղել սեփական ժողովրդի դեմ, այլև ռազական հանցագործություններ է կատարել: Մոսկվան պաշտպանում էր Սիրիայի իշխանություններին միջազգային հանրությունից, երբ նրան մեղադրում էին զարինի և քիմիական զենքի այլ տեսակների կիրառման մեջ: Ռուս զինվորականները Սիրիայում գործում էին` ինչպես իրենց հարմար է` կիրառելով ավիառումբեր ու հրթիռներ: ԱՄՆ-ն ու նրա դաշնակիցները Սիրիայում ու Իրաքում գործողությունների ժամանակ կիրառում էին հիմնականում բարձր ճշգրտության զենք, որը, իհարկե, նույնպես սպանում է խաղաղ բնակիչներին, և ավելի շատ խաղաղ բնակիչների, քան պատրաստ են ընդունել ռազմական պրես ատաշեները: Բայց փաստը մնում է փաստ` արևմտյան զինվորականները, զգուշանալով հասարակական կարծիքից իրենց երկրներում, ջանում են կրճատել քաղաքացիական բնակչության կորուստները որքան հնարավոր է: Ռուս ղեկավարներն այդ զսպիչ գործոնը չունեն: Պուտինին պետք էր իր հասարակությանը ցույց տալ, որ ինքը հաջողության է հասնում Սիրիայում համեմատաբար նվազ կորուստներով և ռուսական զինվորականների քիչ մասնակցությամբ ռազմական գործողություններին:

Ի՞նչ է դա նշանակում: Սիրիայի ընդդիմության համար ամեն ինչ վերջացա՞ծ է: «Նրանց համար, որ ապրում են վտարանդիության մեջ, դժվար է որևէ լուրջ ռազմական ակտիվություն դրսևորել` Սիրիայի հարևաններն այլևս չեն ցանկանում, ինչպես առաջ, նրանց հովանավորել ու իրենց տարածքներում բազաներ տրամադրել»` ասում է պրոֆեսոր Լենդիսը: «Իհարկե, սիրիական ընդդիմության միլիոնավոր կողմնակիցներ, որ հիմա փախստականներ են, անիծում են Պուտինին ու Ռուսաստանին և բոլորը սպասում են, որ Արևմուտքը կտապալի Ասադին ու կօգնի իրենց տուն վերադառնալ: Բայց նրանց, ինչպես 100 տարի առաջ ռուս սպիտակգվարդիականներին, ավելի շուտ հիասթափություն է սպասում»` կարծում է Լենդիսը: Ռուսաստանը հաղթել է պատերազմում, բայց կկարողանա՞ խաղաղություն շահել: Այո, դիվանագիտական խաղում հիմա Մոսկվան ավելի շատ հաղթական խաղաթղթեր ունի: Բազում ուղղություններով Մոսկվան նախ շահեց մարտը Օբամայի վարչակազմի հետ` սիրիական ընդդիմությանը միավորելու ու զինելու Վաշինգտոնի բոլոր փորձերը ձախողվեցին, իսկ հիմա քթից բռնած` պարացնում է Թրամփի թիմին: Վաշինգտոնի որոշ դաշնակիցներ (օրինակ` Թուրքիան), որ երկար ժամանակ ձգտում էին Ասադի տապալմանը, որոշեցին մտահոգվել իրենց սեփական ռազմավարական շահերի մասին: Անկարայի համար առաջին հերթին դա որևէ քրդական ինքնավարության ձևավորում թույլ չտալն է: Այդ շահերը Անկարային ստիպեցին համագործակցել Թեհրանի ու Մոսկվայի հետ: Թրամփի վարչակազմը մինչև հիմա չի մշակել հստակ ու ամբողջական ծրագիր ոչ Սիրիայի հարցում, ոչ իր համար առավել հիմնարար նպատակի` տարածաշրջանում Իրանի աճող ազդեցության զսպման դեմ: Նրա լծակները շատ չեն: ԱՄՆ-ի ռազմավարության միակ արդյունավետ տարրը քուրդ զինյալներին աջակցությունն ու զինելն է: Ջոշուա Լենդիսի խոսքով` եթե Վաշինգտոնը շարունակի քրդերին աջակցել, կարող է լուրջ դժվարություններ ստեղծել սիրիական իշխանության համար և պահպանել տարածաշրջանում իրավիճակի վերահսկողության լծակները իր ձեռքում: ԱՄՆ-ը օգնել է քրդերին վերահսկողություն սահմանել Սիրիայի նավթային ու գազային հանքավայրերի մեծ մասի վրա: Դա լրջորեն բարդացնում է պատերազմից հետո երկրի վերականգնման Ասադի խնդիրը: «Եթե ԱՄՆ-ը կարողանա Դամասկոսին առանց փողի թողնել, ինչ-որ չափով կարժեզրկի Ռուսաստանի ու Իրանի հաղթանակը տարածաշրջանում: Սակայն ռազմավարական առումով` աջակցելով քրդերին` ԱՄՆ-ը շարունակում է հեռանալ Թուրքիայից, Սիրիայից ու Իրաքից»` նշում է փորձագետը: Դեռ այնքան էլ հասկանալի չէ` ի՞նչ է մտածում քրդերի մասին Դոնալդ Թրամփը: Եղան տեղեկություններ, որ նա խոստացել է Անկարային դադարեցնել զենքի մատակարարումը քրդերին ԻՊ-ի պարտությունից հետո: Ինչպես Թրամփի հետ հաճախ է պատահում` նորությունը նրա վարչակազմին անակնկալի բերեց: Այդ հավաստիացումները կարող էին հանգստացնել Անկարային, սակայն քրդերը հաստատ կընկալեն իբրև դավաճանություն: Վաշինգտոնի որոշումը կարող է նրանց հարվածի տակ դնել Սիրիայում, եթե Դամասկոսը որոշի հարձակում սկսել քրդերի դիրքերի վրա: Ռուսաստանը ևս կարող է բախվել դիվանագիտական խնդիրների հետ: Կարճաժամկետ հեռանկարում Մոսկվան, Անկարան, Թեհրանը դաշնակիցներ են, սակայն նրանց միջնաժամկետ շահերը բաժանվում են: Հիմա Ռուսաստանի վրա ճնշում է գործադրում Իսրայելը` պահանջելով սահմանափակել Իրանի ազդեցությունը Սիրիայում: Թեկուզ իսրայելցիները Մոսկվայի վրա դիվանագիտական ճնշման քիչ հնարավորություններ ունեն, փոխարենը բավարար ռազմական ուժ ունեն` ազդելու իրադարձությունների զարգացման վրա Սիրիայում, եթե վտանգ զգան: Ի՞նչ ծրագրեր ունի Ռուսաստանը Սիրիայի ապագայի վերաբերյալ, նույնպես պարզ չէ: Մոսկվան ջանադիր աշխատում էր ընդդիմադիր որոշ խմբավորումների հետ` համոզելով հրադադարի պայմանագիր ստորագրել: Բայց փաստացի` դա կարճաժամկետ պայմանավորվածություն է:

Որքա՞ն կտևի: ՈՒժ կունենա՞ Ասադը պահպանել վերահսկողությունը վերագրավված տարածքներում: Կմնա՞ն «Հըզբոլլահի» և շիական մյուս խմբավորումների զինյալները Սիրիայում: Եթե մնան, ու՞մ շահերն են պաշտպանելու` Սիրիայի՞, թե՞ Իրանի իշխանությունների: Եթե Ռուսաստանի ներկա ձեռքբերումները Սիրիայում կարելի է հաղթանակ անվանել, բոլոր դեպքերում հաղթանակը վերջնական չէ: Գուցե Մոսկվան ինչ-որ ծրագիր ունի Սիրիայի հարցում, բայց այդ ծրագրի մասին դեռ համարյա ոչինչ չի պատմում: Ռուսաստանը, իհարկե, ունի Սիրիայի խաղաղության գործընթացի վրա ազդեցության լծակներ, բայց նրա նպատակները հստակ չեն: Օրինակ` ի՞նչ դեր է ունենալու Բաշար Ասադը: Այս կամ այն կերպ` Պուտինի զինանոցում շատ ձեռքբերումներ կան, որ նա կարող է խաղարկել: Ռուսաստանն իրեն դրսևորել է հուսալի դաշնակից: Ռուս զինվորականները ցույց տվեցին, որ կարող են բարդ ռազմական գործողություններ իրականացնել երկրի սահմաններից դուրս: Սիրիան դարձել է փորձակայան ու ցուցափեղկ ռուսական ժամանակակից զինատեսակների համար: Ռուսաստանն առաջին անգամ 1970-ին դարձավ կարևոր խաղացող Մերձավոր Արևելքում: Այն ժամանակ Մոսկվայի ազդեցությունը տարածաշրջանի համապատկերում աճում է: Ռուսաստանը վերադարձել է միջազգային ասպարեզ: Եթե փակագծից դուրս թողնենք սիրիացիների տառապանքները, որի մեջ մեղավոր են կոնֆլիկտի մասնակից բոլոր արտաքին ուժերը, Սիրիայում միջամտության արդյունքները Պուտինի հաջողություն կարելի է գնահատել:
Ջոնաթան ՄԱՐԿՈՒՍ, ВВС

Հ.Գ. Թեև բացահայտ չի ասվում, բայց պարզ է, որ Սիրիայի ապագայի պայմանավորվածությունը կայանալու է նավթի ու գազի հանքավայրերի ու արտահանման ճանապարհների ապահովման սխեմայով: Որոշ ժամանակ առաջ եղավ տեղեկություն, որ Բաշար Ասադը կարող է համաձայնել քրդական ինքնավարության Սիրիայում, բայց այլ տարածքում, իսկ դա նշանակում է` ես ձեզ ինքնավարություն եմ տալիս, դուք հեռանում եք նավթագազային շրջաններից: Այդ շրջաններում քրդական ինքնավարությունը արաբների մեծ դժգոհությունն է հարուցում: Քրդական ինքնավարությանը դեմ է և Թուրքիան: Իսկ Բաշար Ասադին հասցեագրվող մեղադրանքները զարինի և այլ թունավոր գազերի կիրառման մեջ այդպես էլ չի ապացուցվել: Գազ կիրառվել է, բայց Ասա՞դը, թե՞ ԻՊ-ը` այս հարցում Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը հակադիր տեսակետներ ունեն: Ի վերջո, եթե Սիրիայի բնակչությանը հարևան երկրները բացահայտ զինում ու պայքարի էին հանում իշխանության դեմ, Ասադին մնում էր կրակել: Քաղաքացիական պատերազմի մեջ մեղադրել միայն Սիրիայի նախագահին, նույնն է, թե հայտարարել, որ Թուրքիայի ու ԱՄՆ-ի նախագահները, Սաուդյան Արաբիայի թագավորը, Իսրայելի վարչապետը խաղաղության հրեշտակներ են: Որևէ իշխանություն անվերջ չէ: Խաղաղության հաստատումից ու երկրի վերականգնումը սկսելուց հետո Սիրիայի ժողովուրդը պիտի ընտրի` կմնա՞ Ասադը, թե՞ չի մնա: Ընտրության ազատությունը կվկայեն քաղաքացիական ազատությունների ու քաղաքական կուսակցությունների գործունեության մակարդակը: Ի վերջո` հարցը միայն Բաշար Ասադի հեռանալը չէ, լավ, Ասադը հեռացավ իշխանությունից ու անգամ երկրից, ո՞վ է լինելու Սիրիայի նախագահը: Ո՞վ է ավերված երկիրն ու տնտեսությունը վերականգնելու, ո՞վ է ապահովելու Սիրիայի անվտանգությունը հարևանների նոր ոտնձգություններից, ո՞ր երկրներն են ներդրումներ անելու Սիրիայում` նաև քաղաքական ազդեցություն ստանալով: Աստանան ու Ժնևը այս հարցերին դեռ չեն պատասխանում:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ