Երբ ՈՒինստոն Չերչիլն ընդդիմություն էր

Բրիտանիայի վարչապետի ելույթը շատ ավելի բարդ էր, քան կարծում են նրանք, ովքեր օգտագործում են նրա արտահայտությունը, ինչպես Մանուել Վալսը:
«Ժողովրդավարությունը կառավարման վատագույն ձևն է, եթե չհաշվենք բոլոր մյուսները»: ՈՒինստոն Չերչիլի այս աֆորիզմը մինչև հիմա շրջանառվում է քաղաքականության մեջ: Մայիսի 11-ին Ֆրանսիայի վարչապետ Մանուել Վալսը Twitter-«Խաղաքարտե տնակը» սերիալի ակաունտի հետ նամակագրության մեջ Չերչիլին մեջբերեց.

— @manuelvalls Ժողովրդավարությունը գերագնահատված է:
— @HouseOfCards Հարգարժան Ֆրենկ, «Ժողովրդավարությունը կառավարման վատագույն ձևն է, եթե չհաշվենք բոլոր մյուսները»՝ մի մոռացեք:

Արտահայտությունը հրաշալի հայտնի է բոլորին, բայց ոչ բոլորը գիտեն ենթատեքստը: Հակառակ տարածված կարծիքին՝ Չերչիլն այդ արտահատությունն արտաբերել է ոչ իբրև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում հաղթած բրիտանական ժողովրդավարության ղեկավար, այլ՝ տանուլ տված առաջնորդ: Այդ բառերը հնչել են 1947-ի նոյեմբերի 11-ին Համայնքների պալատում, երբ Չերչիլը «ընդամենը» ընդդիմության ղեկավարն էր լեյբորիստ Կլեմենտ Էտլիից կրած անսպասելի, բայց ջախջախիչ պարտությունից հետո 1945-ի հուլիսյան ընտրություններում: Այդ պահին նա քննադատում էր վարկանիշը սրընթաց կորցնող կառավարությանը, որ ձգտում էր սահմանափակել խորհրդարանի իրավասությունները և մասնավորապես Լորդերի պալատի վետոյի իրավունքը.

«Ինչպե՞ս է բարեկիրթ ջենթլմենն ընկալում ժողովրդավարությունը: Թույլ տվեք ինձ, պարոն նախագահ, նրան դա բացատրել, թեկուզ ժողովրդավարության հիմնական պահերը: Ժողովրդավարությունն այն չէ, երբ մանդատ են ստանում որոշ խոստումների հիման վրա, իսկ հետո անում են` ինչ ցանկանում են: Մենք կարծում ենք, որ ղեկավարության և ժողովրդի միջև պետք է լինեն հաստատուն հարաբերություններ: «Կառավարությունը ժողովրդից, ժողովրդի ստեղծած ու ժողովրդի համար»՝ սա է ժողովրդավարության ինքնիշխան բնորոշումը: (…) Հազիվ թե ես պետք է նախարարին բացատրեմ, որ ժողովրդավարությունը չի նշանակում. «Մենք մեծամասնություն ենք ստացել, կարևոր չէ՝ ինչպես, և հինգ տարի ժամանակով: Ի՞նչ անենք մեր մեծամասնության հետ»: Դա ժողովրդավարություն չէ, այլ կուսակցական դատարկախոսություն, որը չի առնչվում մեր երկրի բնակչության հիմնական մասին:

Պիտի կառավարի ոչ թե խորհրդարանը, այլ՝ ժողովուրդը խորհրդարանի միջոցով:
Կառավարման շատ ձևեր են փորձարկվել և դեռ փորձարկվելու են մեղքերով ու տառապանքներով լի այս աշխարհում: Ոչ ոք չի պնդում, որ ժողովրդավարությունը կատարյալ է կամ համատարած առաջ է մղում: Իրականում կարելի է ասել, որ ժողովրդավարությունը կառավարման վատագույն ձևն է, եթե չհաշվենք բոլոր մյուսները, որ փորձարկվել են ժամանակի ընթացքով: Սակայն կարծիք կա, որ ժողովրդավարությունը լայնորեն տարածված է մեր երկրում, որ ժողովուրդը պետք է ինքնիշխան լինի, ընդ որում՝ ժառանգորդաբար, և որ սահմանադրական բոլոր միջոցներով արտահայտվող հասարակական կարծիքը պետք է ձևավորի, ուղղորդի ու վերահսկի նախարարների գործողությունները, որ ծառայողներ են, այլ ոչ թե տերեր:

Ապարատը վերահսկող մարդկանց խումբը և խորհրդարանական մեծամասնությունը, անկասկած, ունեն իրավասություններ առաջարկելու ինչ մտքներով անցնում է՝ առանց տեսնելու, թե ինչպես է ժողովուրդը դրան վերաբերվում կամ իր նախընտական ծրագրում հիշատակելու:
Պե՞տք է թույլ տալ հակառակ կողմին ընդունել օրենքներ, որոնք ազդում են երկրի էության վրա այս խորհրդարանի վերջին տարիներին՝ առանց դիմելու ժողովրդի ձայնի իրավունքին: Ոչ, պարոն, ժողովրդավարությունը ազդարարում է. «Ոչ, հազար անգամ ոչ: Դուք իրավունք չունեք ձեր մանդատի վերջին փուլում անցկացնել օրենքներ, որ ընդունելի ու ցանկալի չեն թվում ժողովրդական մեծամասնությանը»:

Հասկանալի է, որ Չերչիլի ելույթը, որով նա փորձում էր միաժամանակ պաշտպանել Լորդերի պալատի և բրիտանական ժողովրդի իրավունքները (նրա համար Չերչիլը պահանջում էր արտահերթ ընտրություններ), օպորտունիզմից զուրկ չէ: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ նա մտածում էր Սահմանադրության 49-րդ հոդվածի կամ աշխատանքային օրենսդրության բարեփոխման մասին, որ հիմա փոթորիկ է հարուցել Ֆրանսիայում: Բոլոր դեպքերում, այս ամենը հիշեցնում է, որ «մեծ ասույթների» ենթատեքստը պատմության մեջ հաճախ շատ ավելի բարդ է, քան կարելի էր կարծել, քան կարելի է մտածել՝ լսելով գեղեցիկ ու հնչեղ արտահայտությունը:
Ժան ՄԱՐԻ ՊՈՏԻԵ, Slate.fr, Франция

Հ.Գ. Դատելով միայն այս կարճ մեջբերումից՝ եթե Չերչիլը լիներ ԱԺ պատգամավոր, նրա առաջարկած որևէ օրինագիծ երբեք չէր ընդունվի: Պարզապես Հայաստանի խորհրդարանին «հակացուցված» տեսակետներ են՝
***Ժողովրդավարությունն այն չէ, երբ մանդատ են ստանում որոշ խոստումների հիման վրա, իսկ հետո անում են ինչ ցանկանում են:
***Մենք կարծում ենք, որ ղեկավարության և ժողովրդի միջև պետք է լինեն հաստատուն հարաբերություններ:
***«Կառավարությունը ժողովրդից, ժողովրդի ստեղծած ու ժողովրդի համար»՝ սա է ժողովրդավարության ինքնիշխան բնորոշումը:
***Ժողովրդավարությունը չի նշանակում. «Մենք մեծամասնություն ենք ստացել, կարևոր չէ՝ ինչպես, և հինգ տարի ժամանակով»՝ դա ժողովրդավարություն չէ, այլ կուսակցական դատարկախոսություն, որը չի առնչվում մեր երկրի բնակչության հիմնական մասին:
***Պիտի կառավարի ոչ թե խորհրդարանը, այլ՝ ժողովուրդը խորհրդարանի միջոցով:
***Կառավարման շատ ձևեր են փորձարկվել և դեռ փորձարկվելու են մեղքերով ու տառապանքներով լի այս աշխարհում:
***Ոչ ոք չի պնդում, որ ժողովրդավարությունը կատարյալ է կամ համատարած առաջ է մղում: Իրականում կարելի է ասել, որ ժողովրդավարությունը կառավարման վատագույն ձևն է, եթե չհաշվենք բոլոր մյուսները, որ փորձարկվել են ժամանակի ընթացքով:
***Ժողովուրդը պետք է ինքնիշխան լինի, ընդ որում՝ ժառանգորդաբար, և որ սահմանադրական բոլոր միջոցներով արտահայտվող հասարակական կարծիքը պետք է ձևավորի, ուղղորդի ու վերահսկի նախարարների գործողությունները, որ ծառայողներ են, այլ ոչ թե տերեր:
***Ապարատը վերահսկող մարդկանց խումբը և խորհրդարանական մեծամասնությունը, անկասկած, ունեն իրավասություններ առաջարկելու ինչ մտքներով անցնում է՝ առանց տեսնելու, թե ինչպես է ժողովուրդը դրան վերաբերվում կամ իր նախընտական ծրագրում հիշատակելու:
***Պե՞տք է թույլ տալ հակառակ կողմին ընդունել օրենքներ, որոնք ազդում են երկրի էության վրա այս խորհրդարանի վերջին տարիներին՝ առանց դիմելու ժողովրդի ձայնի իրավունքին:
***Դուք իրավունք չունեք ձեր մանդատի վերջին փուլում անցկացնել օրենքներ, որ ընդունելի ու ցանկալի չեն թվում ժողովրդական մեծամասնությանը»:
Ասեք, որ ՈՒինստոն Չերչիլի ամբողջ ելույթը մի մեծ ու տարողունակ աֆորիզմ չէ: Կարո՞ղ եք: Իհարկե, եթե դուք արդեն իշխանություն եք և ձեզ ոչ թե ընտրում, այլ նշանակում են:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ