«Կյանքն իսկապես կախված էր մի թխկենու շողանքից ու նրա դանդաղ գունատվող, հատող քնքշանքից»

Երեկ «Նաիրի» գրատանը տեղի ունեցավ գրող, թարգմանիչ ՇՈՒՇԱՆԻԿ ԹԱՄՐԱԶՅԱՆԻ «Մի թխկենու մոլորակ» գրքի շնորհանդեսը: Ներկա էին արվեստագետներ, գրական միջավայրի մարդիկ, գրողի հարազատները, ուսանողներ և այլք: Ցերեկույթի ընթացքում Շուշանիկ Թամրազյանը ընթերցեց գրքում տեղ գտած ստեղծագործություններից` մինչ այդ ներկայացնելով նաև «Մի թխկենու մոլորակի» նախապատմությունը:

Գրքի վերնագիրը վերջում է ծնվել: Գրքում տեղ գտած շարքերը գրվել են տարբեր վայրերում: Սա իմ ստեղծագործական գործընթացին շատ բնորոշ է: Որովհետև ստեղծագործությունները գրվում են համազարկերով, որոշակի վայրում, որոշակի ժամանակահատվածում, և հետո կարծես փակվում է խոսքի ակունքը,փակվում են պռունկները, մինչև նորից բացվեն:

2013-ին որոշ ընդհատումներով գրվել էին բանաստեղծական շարքերը` «Երեքի ճանապարհը»՝ Ծաղկաձորում, «Խլահավերը»՝ Աչաջուր գյուղում, «Դեկտեմբերը»՝ Երևանում, ձմռանը: Հետո 2015-ին հանգամանքների բերումով հայտնվեցի Փարիզում՝ Ռեկոլեի ստեղծագործական տանը, և սկսեցի գրել «Առլեկինը» և «Բարձր խոտերի միջով» շարքերը: Շարքերը գրելիս հասկացա, որ գիրքը պտտվում է մի թխկենու, մի թռչունի և... չգիտեմ էլ ինչի շուրջը: Թե՛ նախորդած գրքերիս, թե՛ այս ժողովածուին հատուկ է մի բան. դրանք գրվել են միջակայքում, միջակայքի դուստրերն են: Ի՞նչ եմ հասկանում միջակայք ասելով. աշխարհագրորեն դրանք ամենից հաճախ ստեղծվել են երկու տարածությունների միջև, ասենք՝ գրվել են Երևանում, խմբագրվել և ավարտվել Ֆրանսիայում կամ հակառակը՝ գրվել են Ֆրանսիայում, և ես այդ տեքստերով վերադարձել եմ, դրանք ավարտել և հրատարակել եմ Երևանում: Եվ ինձ համար անմիջականորեն իսկապես մեծ հուզմունք է ամեն անգամ լույս տեսած տեքստերի մեջ ճանաչել այն, ինչ ես ապրել եմ սահմանից այնկողմ, և գուցե այն պատրանքը, զգացումը, որ ինչ-որ պահ կա գրվածքի մեջ, որտեղ տարածությունները հանդիպում են իրար, սահմանները գրկում են իրար, ջնջվո՞ւմ են, թե՞ փարվում են իրար, չգիտեմ, բայց, համենայն դեպս, հաջողվում է ստեղծել այդ թրթռուն, սահմանեզրային տիրույթը:

«Մի թխկենու մոլորակը» նույնպես ծնվել է սահմանների ողնաշարին, որովհետև շարքերից մեկը` «Երեքի ճանապարհը», գրվել է Ծաղկաձորում: «Խլահավերը» շարքը գրվել է Աչաջուր գյուղում: Տարօրինակ թռչուններ էին մի օր մեզ եկել հյուր: Մշուշ էր գյուղում՝ մեր տանը, և հանկարծ ես պատուհանից դուրս նայեցի և տեսա, որ հեռագրասյանը կապված հեռագրալարերի վրա տարօրինակ էակներ էին նստած` թռչուններ: Մշուշի պատճառով գույները մի տեսակ թոշնած էին երևում, իրականում գուցե վառ գույներ էին: Բայց այնպիսի մեծ կախարդանք կար այդ տեսարանում` մշուշոտ, արբեցնող, քնքուշ, հատող մի բան, և ծնվեց այդ բառը` «խլահավ»: Հետո ես ստուգեցի և տեսա, որ խլահավն այնքան էլ նման չէ այն թռչուններին, որ ես տեսել էի լարերի վրա, բայց բառը, բառի պատրանքը համապատասխանում էր իմ զգացածին: «Դեկտեմբերը» գրվել է Երևանում, «Առլեկինը» և «Բարձր խոտերի միջով» շարքերը` Փարիզում:

Վերջին շարքերի վրա աշխատելիս ինչ-որ բան փոխվել էր աշխարհում, իմ շուրջը, բնականաբար փոխվել էր նաև իմ ներքին աշխարհագրությունը, և հետո հետադարձ հայացքով նայելիս ես հասկացա, որ դա չէր կարող իր կնիքը չթողնել գրվածքի վրա: Անկախ ինձնից՝ յուրաքանչյուր նախադասություն գրելիս կտրտվում էր, կտրտված էին ֆրազները, շարժումը կտրտվում էր, շարունակությունը հնարավոր չէր: Նախադասությունից նախադասություն իմ առջև հառնում էին համառող դադարներ: Եվ ի՞նչ. ընդամենը պետք էր հետևել այդ նոր շարժմանը, նոր ռիթմին, որովհետև դա ունի իր անհերքելի ճշմարտությունը: Չես կարող բռնանալ ստեղծագործության բնականոն շարժման, ընթացքի վրա:

Փարիզում` Ռեկոլեի ստեղծագործական տանը, սենյակս բացվում էր մեծ մի զբոսայգու վրա: Զբոսայգու թագուհին մի թխկենի էր, և ամբողջ պատուհանս, ըստ էության, գրավում էր այդ մի թխկենու ուրվագիծը, որ ավելի բարձր էր, ավելի մեծ էին ճյուղերը, պատուհանիս մեջ չէին տեղավորվում: Առավոտյան շատ գունատ էր թխկենու պատկերը, ուրվագիծը սկսում էր աստիճանաբար խտանալ և հետո երեկոյան սկսում էր դառնալ մուգ, սև, իսկ գիշերը, բնականաբար, ձուլվում էր գիշերին: Ինձ շրջապատող իրականության մեջ՝ ծանոթ, բայց շատ փոխված քաղաքում՝ Փարիզում, այդ թխկենին ինձ համար աշխարհն էր: Աշխարհը դարձել էր այն փոքրիկ տարածությունը, որ սկսվում և ավարտվում էր մի թխկենու հետ, մի թխկենու մեջ, և կյանքն իսկապես կախված էր մի թխկենու շողանքից ու դանդաղ գունատվող, հատող այդ քնքշանքից: ՈՒ մե՜ծ-մեծ, անծայրածիր մի քնքշանք կար այդ հոգնության մեջ:

Որովհետև մի ծառը կկարողանա՞ կրել ամբողջ աշխարհը, կկարողանա՞ այնպես անել, որ աշխարհը լինի, իրականությունը լինի. չգիտեմ:

Նախորդ շարքերում, երբ անդրադառնում եմ դրանց հետադարձ հայացքով, զգում եմ, որ հերոսները, տիրույթը, բնականաբար՝ նաև ես, ապրում ենք մի աշխարհում, որտեղ մի ցողունից մյուսը կարծես մի ամբողջ թրթռուն, աներևույթ մոլորակ է ընձյուղվում, օդային կամուրջներ կան, որոնք ինչ-որ ամբողջական, շարունակական աշխարհագրություն են ստեղծում: Այստեղ շարունակությունը մի տեսակ անհնար է, համենայն դեպս հարցական է, որովհետև չգիտես՝ մի թխկենուն կհաջողվի՞ ինչ-որ բան շարունակել, և դա զգացվում է ստեղծագործություններում:

Պատրաստեց` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ