«Մի անգամ Ռոստովում»

Խոսքը ոչ ֆիլմի սցենարի լավ կամ վատ լինելու մասին է, ոչ ռեժիսորական աշխատանքի, ոչ դերասանների խաղի, այլ…

Այդ «այլը» բացատրելու համար ինձ օգնում է աստվածաշնչյան սուրբ պատգամը` իմ վրայի բիծը տեսնելուց առաջ մաքրիր քո վրայի կեղտը, իսկ ավելի պարզ, մարդկային ձևով` մի դատապարտիր ուրիշին, երբ նույն արարքը կատարում ես դու:
Նիկիտա Սերգեյի Խրուշչով. ԽՄԿԿ կենտկոմի գլխավոր քարտուղար, ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի նախագահ: Այսինքն, մի հզոր պետության հզոր պաշտոնյա, որն իմ սերնդակիցների ¥ասեմ` ինձնից հետո էլ) հիշողության մեջ մնացել է որպես ստալինյան «դաժան» (առնում եմ չակերտների մեջ, որովհետև այսօր, տեսնելով, թե ինչ է կատարվում աշխարհում, նրա` Ստալինի կատարած բռնությունները կարծես արդարացվում են) բռնությունները դատապարտող անհատ, որի էպոխան հաճախ բնութագրում են հայտնի խոսքերով` խրուշչովյան ձնհալ: Չգիտեմ, գուցե սխալ եմ, բայց այդ ձնհալից է դրվել խորհրդային պետության ապագա կործանման հիմքը, և այդ ձնհալից մոտ 30 տարի հետո մեկ ուրիշ վիժվածք խորացրեց այդ ձնհալի թեման, որը վերջին հաշվով հանգեցրեց երկրի կործանմանը: Դիտելով ֆիլմը` տեսնում ես վախկոտ, անհավասարակշիռ մեկին, որը երբ իմանում է դեռ նոր սկսվող ժողովրդական պոռթկումի մասին, ասում է` ոչ մի նամակ ժողովրդի կողմից ինձ չպիտի գրվի, ոչ մի կերպ չպիտի թույլ տրվի դա: Եվ ինչ էր կատարվում Նովոչերկասկում 1962 թվականի հունիսին, առանձնապես ոչինչ։ Պարենամթերքի թանկացումների կապակցությամբ ժողովուրդն ընդվզել ու գրավել էր (առանց զենքի) քաղկոմի շենքը, պատրաստվում էր իր բողոքը նամակի ձևով ուղարկելու Մոսկվա` Խրուշչովին, տեղեկացնելու, որ ժողովուրդն ուտելու ոչինչ չունի, որ այլևս հնարավոր չէ այդպես շարունակել:
Իմ համագյուղացի Սաշա Աբգարյանը, միշտ խոպան գնացող այդ մարդը, դեռևս 1963-ին ինձ պատմել էր Նովոչերկասկում (այն Դոնի Ռոստովից հեռու է մի քանի կմ) կատարված ժողովրդական ընդվզման մասին, և թե ինչպես են այն ճնշել կառավարական զորքերը: Ես 21 տարեկան էի ու այն ժամանակ այնքան էլ չհավատացի Սաշայի պատմածին։
Բայց երբ օրերս ռուսական առաջին ալիքով տեսա, թե ինչպես է ճնշվել ժողովրդի արդարացի խաղաղ բողոքը, վեր էր մարդկային պատկերացումներից: Եվ, ցավոք, խրուշչովյան ճիվաղ հրամանն իրականացնելու համար Նովոչերկասկ է գործուղվել Անաստաս Միկոյանը, որն իր հուշերում նկարագրում է, թե ինչպես է ամեն օր աշխատանքից տուն վերադառնալիս սպասել, թե ահա ուր որ է Բերիան կձերբակալի իրեն:
Խրուշչով, Միկոյան` ստալինյան բռնությունների ակտիվ քննադատներ (ոչ պակաս ակտիվ մասնակիցներ) և հանկարծ 1962-ին, պատերազմում, սոցիալիզմի կառուցման լիակատար հաղթանակի պայմաններում, Նովոչերկասկում ժողովրդի արդար ցասումը հասկանալու և իրենց վարած ապաշնորհ տնտեսական քաղաքականությունը ճիշտ գնահատելու և եզրակացության գալու փոխարեն, ժողովրդին կոխում են տանկերի տակ, կրակում և... ծառերին բարձրացած ու ժողովրդին վերևից նայող անմեղ երեխաները «ղշերի» պես անկենդան ցած են թափվում ծառերից:
Գեներալ Շապոշնիկովը, պատերազմին մասնակցած, հայրենիքին ծառայություններ մատուցած անհատը, հրաժարվում է կատարել հրամանը, ասելով, թե այդ կարգի թշնամիների վրա ես չեմ կարող կրակել: Նրան հեռացնում են գործից հրամանը չկատարելու համար: Երբ Միկոյանին տեղեկացնում են` Շապոշնիկովը հրամանը չի կատարում, ինչպե՞ս վարվենք, պատասխանը լինում է շատ սառնասիրտ և կոնկրետ` հրամանը պիտի կատարվի:
Մի քանի րոպեում քաղաքի հրապարակը վերածվում է արյան լճի: Առավել սարսափելին այն է, որ դիակները չեն հանձնվում տերերին` թաղում կատարելու համար: Նրանց բոլորին թաղում են մի գաղտնի գերեզմանոցում: Քաղաքը լրիվ մեկուսացվում է արտաքին աշխարհից: Խթը-ի աշխատողները տնից տուն են ընկնում գտնելու հրապարակում վիրավորված մարդկանց և տանում անհայտ հասցեով (պարզ է, թե ուր):
Երբ արդեն կատարվել էր չար գործը, Միկոյանը կարգադրում է մաքրել հրապարակը, որին հետևում է գնդապետի խոսքը, թե հրապարակում մարդիկ չկան: Միկոյանը արտաբերում է` նկատի ունեմ հրապարակի սանիտարական վիճակը:
Ակամա մտածում եմ` եթե Ստալինը ժամանակին վերացներ ապագայում իրեն բռնությունների համար բռնադատող Խրուշչովին և Միկոյանին, 1962-ի Նովոչերկասկի դեպքերը կլինեի՞ն, թե՞ ոչ: Բայց մի բան կարող եմ հաստատ ասել. եթե միլիոնավոր հրաման կատարողների մեջ լինեին 999 հազար շապոշնիկովներ, հաստատ միշտ կգտնվեր մեկը, որը հաճույքով կկատարեր մարդկանց գնդակահարելու հրամանը:
Բոլոր ժամանակներում էլ իշխանությունը բռնի «զավթելու» համար մարդկանց դատապարտում են` գնդակահարում, այդպես վարվեցին նաև 2008-ի մարտի 1-ին, որովհետև, որպես կանոն, իշխանության համար պայքարը միշտ էլ արյունոտ է, առավել ևս, եթե փորձում ես պահել քո իսկ կողմից արդեն սպառած իշխանությունը:

Սոկրատ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Նիկոլին «քարշ տալու» սրբազան գործը դրված է հայ ժողովրդի վրա
• Ո՞վ է Գագիկ Ջհանգիրյանը
• Երբ այլևս չես լի­նի իշ­խա­նու­թ­յան, զին­վո­րա­կան տրի­բու­նա­լը վեր կհա­նի մեզ պար­տադր­ված պար­տու­թ­յան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը
• Հիմ­նա­կան մե­ղա­վո­րը հայ կա­ռա­վա­րող­ներն են
• Իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի
• Ո՞րն է քո մատ­նու­թ­յան գի­նը, դա­վա­ճան պա­պի` ֆա­շիստ­նե­րին ծախ­ված ե­նո­քա­վան­ցի Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նի դա­վա­ճան թոռ
• Խրախ­ճանք ժան­տախ­տի պա­հին
• Ո՛վ մարդ­կա­յին ար­դա­րու­թ­յուն, թո՛ղ ես թք­նեմ քու ճա­կա­տիդ
• Զոհ­ված­նե­րի ա­ր­յու­նը երկն­քից կան­չում է` պա­տե­րազ­մը հասց­նել հաղ­թա­կան ա­վար­տի
• «Պրո­ֆե­սիո­նալ» «իմ­քայ­լա­կան­նե­րը» կե­րան իմ 800 հակ յոն­ջան և …
• Նի­կոլ, իսկ դու ար­դա­րաց­վե՞լ ես, մաքր­վե՞լ ես քո քրեա­կան ան­ց­յա­լից
• Վե­հա­փա՛ռ, կրկ­նեք Գևորգ Հին­գե­րոր­դի օ­րի­նա­կը, ժամն է գոր­ծե­լու
• Պատ­մա­կան դեպ­քե­րի և դեմ­քե­րի հա­մե­մա­տա­կան վեր­լու­ծու­թ­յուն
• Որոշ բա­շի­բո­զուկ­ներ փոր­ձում են զրո­յաց­նել մեր կես­դա­ր­յա պայ­քա­րի ի­մաս­տը
• Արտա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Ար­ման Նա­վա­սար­դ­յա­նին
• Վեր­նա­գի­րը վեր­ջում թող ընտ­րի ըն­թեր­ցո­ղը (պա­խա­րա­կե­լի՞ է, որ ո՛չ գո­միկ են, ո՛չ էլ տրանս­գեն­դեր)
• ՈՒ՞ր է մեզ տա­նե­լու այս գաղջ մթ­նո­լոր­տը
• Ո՞վ դուրս թո­ղեց Ղա­րա­բա­ղը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցից
• Ձեր հերթն էլ կգա
• Ես` որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ­տա­րա­րութ­յուն եմ տա­լիս ժա­մա­նա­կին հորդ կա­տա­րած հան­ցա­գոր­ծու­թ­յան մա­սին

Մեկնաբանություններ