The Guardian. «Թուրքիան ստվեր է գցում Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի վրա՝ փոխելով Գալիպոլիի հիշատակման ամսաթիվը»

Թուրքիան մեղադրվում է Հայոց ցեղասպանության մոտալուտ 100-րդ տարելիցի նշանակությունը նվազեցնելու մեջ՝ Գալիպոլիի ճակատամարտի հիշատակի միջոցառումները նույն օրը տեղափոխելով՝ The Guardian-ում գրում է Կոնստանց Լետչը։ Գալիպոլիի թերակղզում 1915-ին ռազմական գործողությունների տարելիցը միշտ նշվել է ապրիլի 25-ին՝ Օսմանյան կայսրությունում ավելի քան 1 մլն հայերի կոտորածի հիշատակի միջոցառումներից հետո։ Այս տարի, սակայն, նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը հրավիրել է պետությունների առաջնորդներին ապրիլի 24-ին Գալիպոլիում միանալու իրեն։ «Սա շատ անպարկեշտ քաղաքական մանևր է,- ասել է հետազոտող, «Ակոսի» հայկական շաբաթաթերթի թղթակից Օհանես Քիլիչդաղին։- Էժանագին քաղաքականություն է՝ փորձել Թուրքիայի վրա ճնշումը ցրել 100-րդ տարելիցի օրը այս միջոցառումը կազմակերպելով»։
«Բոլորը գիտեն, որ Գալիպոլիին առնչվող հիշատակի երկու միջոցառումներն ամեն տարի անցկացվել են մարտի 18-ին և ապրիլի 25-ին»,- ասել է նա։
Արքայազն Չառլզը, արքայազն Հարին, Ավստրալիայի վարչապետ Թոնի Էբոտն ու Նոր Զելանդիայի վարչապետ Ջոն Քեյը հաստատել են իրենց մասնակցությունը Գալիպոլիի միջոցառումներին։ Որպես ապրիլի 24-ին անցկացվելիք ծրագրի մաս՝ մի քանի զինվորական գերեզմանատներում արարողություններ կանցկացվեն։ ԱԳՆ խոսնակն ասել էր, որ Գալիպոլիի ամենամյա միջոցառումները «մի քանի տարիներ» անցկացվել են և ամսի 24-ին, և 25-ին։
Միևնույն ժամանակ հարյուրավոր մարդիկ կհավաքվեն Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում, որտեղ Հայոց ցեղասպանության հիշատակի արարողություն է անցկացվում 2010-ից։ Այլ զանգվածային հավաք կանցկացվի արևելյան Դիարբեքիր քաղաքում՝ կարևոր կենտրոն, որտեղից նահանգապետը վերահսկել է 1915-ի զանգվածային սպանությունները։ Գլխավոր միջոցառումը կանցկացվի Երևանում՝մի շարք օտարերկրացի բարձրաստիճան անձանց մասնակցությամբ, ովքեր կժամանեն Ռուսաստանից, Ֆրանսիայից, Միացյալ Թագավորությունից և այլ տեղերից։
Կոտորածի ոգեկոչումից միջազգային հանրության ուշադրությունը շեղելու թուրքական կառավարության ջանքերը հայերի կողմից անվանվել են «ամոթալի»։
«Դա միայն Գալիպոլին չէ,- ասել է հայ սյունակագիր, գրող Նազար Բույումը։- Ինչ-որ մեկը նաև հանդգնություն է ունեցել Գալիպոլիի հիշատակի համերգի կազմակերպում առաջարկել Ստամբուլի հայկական եկեղեցում ապրիլի 24-ի համար։ Կառավարությունն անում է ամեն ինչ՝ այս տարի ստվերելու Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը»։
Թուրքիան հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել Օսմանյան կայսրությունում հարյուր հազարավոր հայերի կոտորածի համար։ Վերջին օրերին պաշտոնյաները դատապարտել են պապին ու ԵՄ-ին 1915-ի իրադարձությունները ցեղասպանություն որակելու համար։ Սյուժեն խտացավ հինգշաբթի, երբ հայտարարվեց, որ թուրքական կառավարության ավագ խորհրդական Էթիեն Մահչուփյանը վայր է դրել լիազորությունները, երբ նույնպես օգտագործեց Ցեղասպանություն բառը։ Պաշտոնյաներն ասել են, որ նա թոշակի է անցել, որովհետև դարձել է 65 տարեկան։
Թուրքիայում այսօր ապրող 100 հազար հայ կա, բայց շատերը տեղի թշնամանքից չափազանց զգուշավոր են՝ բացահայտ ուրվագծելու իրենց ազգությունը, դեռևս քչերն են խոստովանել իրենց քրիստոնեական հավատքը։
Պրոֆեսոր Այհան Աքթարը՝ Ստամբուլի Բիլգի համալսարանից, որ երկար ժամանակ հետազոտել է Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը, չի զարմացել Գալիպոլիի միջոցառումների ամսաթվի տեղափոխության կառավարության որոշումից։ Նրա խոսքով՝ Թուրքիան առաջ է մղում Առաջին համաշխարհայինի մարտի դաշտերում զոհված թուրքերին՝ վիճարկելով, որ, այո, հայեր կարող են մահացած լինել, բայց նաև իրենց նախնիներն են մահացել։ «Այդ քայլը միայն շարունակում է այս պաշտպանական գիծը։ Դա անվայել է և խայտառակություն»,- ասել է նա։
Մինչդեռ հայկական պետության նախագահն ու սփյուռքի շատ հայեր իրենց վրդովմունքն են հայտնել Թուրքիայի դիվանագիտական արկածախնդրության առնչությամբ, արձագանքը Թուրքիայում եղել է բավականին լուռ։ Քիլիչդաղիի խոսքով՝ պատճառներից մեկը Թուրքիայում հայկական համայնքի նկատմամբ բռնության մշտական վախն է։
«Չնայած իրավիճակը որոշակիորեն բարելավվել է և չնայած հայ համայնքի հետ զորակցությունը մեծացել է, շատերը սովորել են ապրել մշտական վախով,- ասել է նա։- Այն գրեթե ռեֆլեքս է դարձել։ Հայերը դեռևս խոցելի խումբ են Թուրքիայում»։
Գալիպոլիի հիշատակի պաշտոնական արարողություններն ապրիլի 24 տեղափոխելու Անկարայի հայտարարությունից հետո քննադատները արագորեն մատնացույց են արել, որ այդ օրը Գալիպոլիում ոչ մի կարևոր ռազմական իրադարձություն չի եղել, և որ հայերն ավելի մեծ իրավական պահանջ ունեն, քանի որ 1915 թվականի ապրիլի 24-ին են օսմանյան իշխանությունները Ստամբուլում սկսել ձերբակալել հայ մտավորականներին։
Անցած տարի հայ-թուրքական մերձեցման հույսերը մեծացան, երբ Էրդողանը ցավակցություն հայտնեց բոլոր սպանված հայերի թոռներին։ Բայց այս տարվա գործողությունները օտարել են Թուրքիայում 100- հազարանոց հայկական հաստատուն համայնքը։ «Էրդողանի՝ անցած տարվա խոսքերից հետո սա մեծ հիասթափություն է»,- ասել է Նայաթ Քարաքյոզը, որ ծրագրային համակարգող է Հրանտ Դինքի հիմնադրամում՝ 2007 թվականին սպանված թուրքահայ լրագրողի անունը կրող ստամբուլյան կազմակերպություն, որը զբաղվում է հայ-թուրքական հաշտեցման խթանմամբ, հետազոտություններով ու մշակութային հարցերով։
«Մենք ակնկալում էինք ավելի դրական քայլ, քան Ցեղասպանության վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացման Հայաստանի ջանքից միջազգային ուշադրությունը շեղելու փորձերն են»։
Թուրք լրագրող և մարդու իրավունքների պաշտպանության ակտիվիստ Օրհան Քեմալ Չենգիզի խոսքով՝ գալիք խորհրդարանական ընտրություններն իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության կողմից ցանկացած նշանակալի զիջում դարձրել են անհնարին։ «Նրանք փորձում են հավաքել ավելի շատ ազգայնական ձայներ։ Էրդողանը շատ պրագմատիկ քաղաքական գործիչ է, մեծապես գիտակցում է քաղաքական առավելությունները, որը կարող է ստանալ իր արած ցանկացած քայլով,- ասել է Չենգիզը։- Բայց հայկական հարցը խղճի և բարոյականության հարց է, այդ իսկ պատճառով Էրդողանն այն առաջնորդը չէ, ով կլուծի այն»։

Մեկնաբանություններ