Հայոց մեծ եղեռնը` մշակույթում

Մեծ եղեռնի 100-րդ տարելիցին ընդառաջ Երևանի պետական գյուղատնտեսական քոլեջում ապրիլի 9-ին տեղի ունեցավ գիտական հերթական կոնֆերանսը, որի թեման էր «Ցեղասպանության հետևանքները և նրա արտացոլումը մշակույթում»: Գիտական զեկուցումներով հանդես եկան քոլեջի ուսանողները:
«Ցեղասպանությունը արվեստում» թեմայով զեկուցում կարդաց «Ֆինանսներ» մասնագիտության 1-ին կուրսի ուսանողուհի Սյուզաննա Կարապետյանը: Նա, խորապես դատապարտելով Մեծ եղեռնը որպես մարդկության դեմ երբևէ կատարված ամենամեծ ոճիր, նշեց, որ «հակամարդկային նմանատիպ ոճիրները խոր արձագանք են թողնում բարու ու գեղեցիկի դավանանքով ապրող ստեղծագործողների հոգում, որն էլ դառնում է բարձրարվեստ երկերի ստեղծման պատճառ՝ իբրև մշտապես հնչող ահազանգ մարդկության կյանքում»: Համաշխարհային արվեստում այդպիսի երկերից հայտնի են Էժեն Դելակրուայի «Կոտորածը Քիոս կղզում», Ֆրանցիսկո Գոյայի «Գնդակահարությունը», Պաբլո Պիկասոյի «Գեռնիկան»: Ս. Կարապետյանն անդրադարձավ այն հայ նկարիչներին, որոնց կտավներում առաջինն է պատկերվել ցավի ու ցասման ահազանգը: Նրանցից են ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկին և պատմական նկարչության հիմնադիր Վարդգես Սուրենյանցը: Իսկ եղեռնի ականատեսն ու չարչարանքն իր հոգում ապրած նկարիչը՝ Ոստանիկ Ադոյանը, ով հայտնի է Արշիլ Գորկի անունով, զեկուցման մեջ հիշատակվեց իր «Մորս հետ» կտավով, որի ստեղծման համար հիմք է ծառայել պատանեկան տարիների մի լուսանկար: Գորկի-որդին այս յուրօրինակ գունալուծումներով նկարում ներկայացնում է «կորուսյալ մորը՝ որպես կորսված հայրենիքի ու նրա գեղեցկության խորհրդանիշ»: Զեկուցողն անդրադարձավ նաև համահայկական հուշակոթողի՝ Ծիծեռնակաբերդի հիմնադրման իրադարձությանը, որով 1965 թ. «Հայաստանը հոգեպես միացավ Սփյուռքին»:
«Ցեղասպանության արձագանքը հայ գրականության մեջ» թեմայով զեկուցում կարդաց «Էկոնոմիկա, հաշվապահական հաշվառում և աուդիտ» մասնագիտության 1-ին կուրսի ուսանողուհի Ռիտա Բազիկյանը: Նա մասնավորապես անդրադարձավ եղեռնը վերապրած սփյուռքահայ բանաստեղծներ Վահան Թեքեյանի, Վեհանուշ Թեքեյանի, Մարտիկ Դավթյանի երկերին, որոնց մեջ հնչում է հառաչանքի, բողոքի ու վրեժի ճիչը: Զեկուցման մեջ շոշափվեց շատերիս համար ցավոտ մի թեմա, որը դարձյալ մեծ արձագանք է գտել գրականության մեջ: Դա ձուլման՝ «սպիտակ ջարդի» թեման է, որը առաջ է եկել նախորդ դարի արյունալի եղեռնի հետևանքով, երբ հայը օտար երկրներում, փորձելով հարմարվել նոր շրջապատին, հաճախ կորցնում է ազգային դիմագիծը, և երբեմն նրա հայ լինելուց «մնում են միայն անունը կամ ազգանունը, այն էլ՝ խեղաթյուրված արտասանությամբ»:
Մեծ եղեռնի թերևս ամենամեծ «նահատակի»՝ Կոմիտասի կյանքի ու գործունեության մասին զեկուցում կարդաց «Ֆինանսներ» մասնագիտության 1-ին կուրսի ուսանող Սարգիս Գևորգյանը, ինչին հաջորդեց միջոցառման գեղարվեստական մասը, որը պատրաստել էր դերասանուհի Գոհար Մնացականյանը: ՈՒսանողները հատվածներ ընթերցեցին Կոմիտասի կերպարը խորությամբ բացահայտող գրական հանճարեղ երկից՝ «Անլռելի զանգակատուն» պոեմից: Նրանց հուզիչ ասմունքը երբեմն-երբեմն ընդմիջվում էր հոգեհմա երգով: Մեղեդային կատարումներով դահլիճին առավել մեծ հուզմունք պատճառեցին Ռ. Մելիքյանի անվան երաժշտական քոլեջի սաները՝ Մերի Ավետիսյանը և Ալբերտ Մովսիսյանը: Նրանք կատարեցին Կոմիտասի «Հով արեք», «Վա՜յ, լե՜, լե՜, լե՜», «Կռունկ» երգերը: Հնչեց նաև մեծ երգահանի ձայնը: Միջոցառման պատճառած հուզմունքն այնքան մեծ էր, որ շատերի աչքերում արցունքներ երևացին, և ազգային ոգու դաստիարակությամբ աչքի ընկնող այս կրթօջախում մատաղ սերնդի հոգում հերթական անգամ բոցավառվեց հայրենասիրության կրակը, որն էլ ավելի թեժացավ քոլեջի տնօրեն Ռ. Թովմասյանի փոքրիկ զեկուցումով: Վերջաբանի իր խոսքում նա անդրադարձավ հայ վրիժառուների գործունեությանը, մասնավորապես Գուրգեն Յանիկյանի կողմից ԱՍԱԼԱ-ի ստեղծմանն ու թուրք դիվանագետների հանդեպ վրիժառության պատմական իրողությանը, որով էլ սկիզբ դրվեց աշխարհում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման գործընթացին: Ռ. Թովմասյանն ասաց. «Վրեժը անժամանցելի պարտավորություն է, առավել ևս` կենսաբանական թշնամու հանդեպ: Ամեն ժամանակաշրջան ունի իր անելիքը, մեր պատմական առաքելությունն է պահել և սերունդներին փոխանցել պատմական հիշողությունը, կորստի վիշտը և մշտապես աշխարհի առջև ներկայանալ հատուցման արդար պահանջով»:
Միջոցառման ավարտին Ռ. Թովմասյանը երախտագիտություն հայտնեց միջոցառման կազմակերպիչներ Լիդա Մնացականյանին, դերասանուհի Գոհար Մնացականյանին ու ակտիվ մասնակից ուսանողներին, ովքեր պարգևատրվեցին պատվոգրերով և գովասանագրերով:

Էմմա ՄԽԵՅԱՆ
Երևանի պետական գյուղատնտեսական քոլեջի դասախոս

Մեկնաբանություններ