Շինծու օրինաչափության ձախողանքը

Երբ անցյալ դեկտեմբերի 23-ին «Եվրոպական ինտեգրացիա» ՀԿ-ն կազմակերպում էր «100 տարի… Իրական պատմություններ» հրատարակության հայերեն և անգլերեն գրքերի շնորհանդեսը, հենց այդ օրվանից «Իրատեսն» անցավ արձակուրդի, և հնարավորություն չեղավ անդրադառնալու այդ «դարակազմիկ» իրադարձությանը: Հիմա է ժամանակը:

Ինչի՞ մասին է խոսքը: Միացյալ Թագավորության արտաքին և համագործակցության երկրների նախարարությունն ունի «Թուրքը, որ փրկեց ինձ» ծրագիր, որն ամենայն հավանականությամբ հայ-թուրքական հաշտեցման քաղաքականության դրսևորում է. քաղաքականություն, որը հաջողությամբ տապալվեց հայ-թուրքական արձանագրությունները Թուրքիայի կողմից չվավերացնելով: Այդ ծրագրի շրջանակներում «Եվրոպական ինտեգրացիա» ՀԿ-ն ¥ղեկավար՝ Կարեն Բեքարյան¤՝ «Արմեդիա» տեղեկատվական-վերլուծական գործակալության ¥ՏՎԿ, ղեկավար՝ նույն Կ. Բեքարյան¤ աջակցությամբ, իրականացրել են վերոհիշյալ հրատարակությունը: Ընդ որում, նաև թուրքերեն, որի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 16-ին Ստամբուլում:

«Իրական պատմություններ» նշանակում է հավաստի, փաստերով ապացուցված, բայց արի ու տես, որ 47 պատմությունները «կըսեմ-կըսես» շարքից են, ով ումից ինչ լսել՝ վերաշարադրել է, ՀԿ-ն էլ՝ տպագրել: (Ի դեպ, 100-ամյակի առիթով կարող էին 100 այդպիսի նյութ զետեղել): Խոսենք փաստերով: Հռչակված է, թե այդ պատմությունները խմբագրված չեն (իբր, վավերականությունն են պահպանել): Բայց այն աստիճանի, որ Թոքատն ու Յոզղատն անվանվեն գյուղե՞ր: Դժվա՞ր էր համացանցից ճշտել: Բայց ինչո՞ւ ճշտեին, երբ կասկած իսկ չեն ունեցել:

Մի աստղաբան տիկին խոսում է իր մոր պապի՝ վանեցի «մեծահարուստ» վաճառական Զրվանդյանի մասին, որը նույնիսկ 3-հարկանի տուն ուներ: Վանում նման ազգանունով վաճառական չկար, կար Զրվանդանցյան, անունը՝ Համբարձում, որը միջին կարգի վաճառական էր: Իսկ միգուցե ՀԿ-ն ու ՏՎԿ-ն իրենց բազմաթիվ աշխատակիցներով հետաքրքրվեին, թե Վանում քանի եռահարկ տուն կար:

Մի տիկին էլ հայտարարում է, թե իր մեծ հայրը Ակնում կոշիկի գործարան ուներ: Մեղմ ասած, կեղծիք է: Ակնցիները նշանավոր պանդուխտներ էին և Պոլսում ամիրայական դասի ամենամեծաթիվ ներկայացուցիչները, իսկ բուն Ակնում «գործարան» առհասարակ գոյություն չուներ (գոնե «գործարան» և «արտադրամաս» հասկացությունները տարբերակեին):

Մի «պատմիչ» ավետում է, թե իր մոր պապը Վանում «խոշոր հյուրանոցների, վարսավիրանոցների, չայխանաների սեփականատեր էր»: Բարեկրթությունս թույլ չի տալիս հակադարձելու՝ ստի՞…

Ինչո՞ւ եմ նման «մանրախնդրություն» անում: Որովհետև չի կարելի թուրքերի հետ այդպիսի անլուրջ, չփաստարկված, սիրողական մակարդակով խոսել, լա՞վ կլիներ, եթե նույն բաներն ասեր որևէ թուրք մասնագետ:

Ի վերջո, ո՞րն է այս կարգի «իրական» պատմությունները միավորողը. այն, որ թուրք ծառաները, հարևանները, գործընկերները հայերին զգուշացրել են սպասվող ջարդերի մասին, երբեմն էլ՝ պահել իրենց մոտ: Ինչպիսի՜ վեհանձնություն, արյան օվկիան ստեղծած, բյուրավոր ցեղասպանների կողքին եղել են հատուկենտ պարկեշտ թուրքեր… Այո, թաքուբիր եղել են, Կ. Բեքարյանը եթե կարդացած լիներ Ազգային արխիվի հրատարակած «Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում: Վերապրածների վկայություններ: Փաստաթղթերի ժողովածու» եռահատորը, կգտներ իրական հատուկենտ թուրքեր: Եթե ինձ դիմած լիներ, համապատասխան այլ աղբյուրներ կհուշեի: Չէ, ճիշտ չեմ ասում, չէի հուշի, որովհետև հանուն ինչ-ինչ շահերի չէի մասնակցի բուն ցեղասպանությունը հետնաբակ մղելու, քողարկված ձևով մոռացության մատնելու և շինծու օրինաչափություն ստեղծելու եղկելի գործարքին:

Խաչատուր ԴԱԴԱՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ահա և վերջ․․․
• Նոր գտածո
• Բարերարյալը
• Հոգևորականության դերակատարումը՝ ենթատեքստով
• Ազգապահություն
• Կեցցե հայ-թրքական բարեկամությունը
• Շահան Նաթալիի նամակը Միսաք Թորլաքյանի մահվան կապակցությամբ (Բոստոն, նոյեմբերի 13, 1968 թ.)
• Առասպել
• Հայրս ու ես
• 10 տոկոս
• Թեպետ համոզված եմ, այդ թուրքը հայոց այբուբենը չգիտի, բայց սա հայերեն գիտցողների համար է
• Գաբրիել Սունդուկյանի զայրույթը
• Աներևակայելի կանայք
• Հայկական նավերը Կասպից ծովում
• Նիկոլ. բայց ոչ Սա, մեկ ուրիշը․․․ (հոկտեմբերի 5-ին ընդառաջ)
• Այսօր նրա ծննդյան օրն է՝ 150-ամյակը, և ես կատարեցի ուխտս (2019 թ. սեպտեմբերի 26-ին գրած հուշերից)
• Բարերարյալը՝ Արմենակ Մուրադյան (հատված ինքնակենսագրությունից)
• Բարերարյալը՝ Տիգրան Նալբանդյան
• Արմեաշկա (Յ․ Տէր-Գրիգորեանի՝ Վանօյի, հուշերից)
• Թիֆլիսի կուսանաց անապատը

Մեկնաբանություններ