Մարդը ընդդմեմ իր իսկ ազատության

21-րդ դարում համաշխարհային գլոբալիզացիայի գործընթացների պայմաններում մշտապես շեշտվում է մարդու իրավունքների, արժանապատվության, ազատության գերակայությունը: Այս ամենը խոսում է մարդու առաջադեմ հայացքների և հումանիզմի շեշտադրման մասին: Բայց իսկության մեջ մարդկությունը, հատկապես Արևմուտքը, արժեհամակարգային ճգնաժամի առջև է կանգնելու, քանի որ աստիճանաբար, իսկ այժմ սրընթաց կերպով հրաժարվում է այն արժեքներից, որոնք եղել են հոգեկերտվածքի և հասարակության զարգացման խթանները: Այս պայմաններում ավելի զգալի են դառնում քաղաքակրթությունների հակամարտությունները արտաքին հարաբերություններում ու մարդու ներքին ազատության քրիստոնեական բարոյական նորմերից հրաժարումը: Ներկա գլոբալ քաղաքական տենդենցները տանում են այն ուղղությամբ, որտեղ մարդը ևս մեկ անգամ փորձում է անտեսել հոգևոր սկզբունքների վրա խարսխված ազատությունը՝ ի նպաստ որակապես ցածր և կենդանական բնազդներով առաջնորդվող ազատության: Արդյունքում անհատի կյանքում խաթարվում է հոգու և մարմնի ներդաշնակ հարաբերությունը, որից ծնվում են ագրեսիա և բռնություն, որի արտացոլումը նաև տեսնում ենք համաշխարհային իրադարձություններում: Հավատի նորմերից հրաժարումը մարդկության այն ձգտումն է, որը եղել է ի սկզբանե, թեև ներկայումս այն երբեմն կերպափոխումներով ներկայացվում է որպես ժամանակակից, նորարարական և առաջադեմ մշակույթի ձգտում և արժեհամակարգ: Սա աստվածամերժ քաղաքական մեթոդոլոգիայի գայթակղիչ մի խայծ է հատկապես հոգևոր պատմության մակերեսային իմացություն ունեցող երիտասարդի համար: Սուրբ գիրքը վկայում է, որ Եդեմական պարտեզում մարդկությունն իր պատմությունը ձևավորեց հենց այդ սկզբունքով՝ փորձելով խույս տալ Արարչից ու Նրա կամքից: Սակայն մարդու ազատությունը նշանակում է լինել այնպիսին, ինչպիսին Աստված է նրան ստեղծել, և յուրաքանչյուր քայլին մարդը պատասխանատու և հաշվետու է Երկնավոր Հոր առջև: Մարդու մեղքն է, որ ստիպում է նրան Աստծուց անկախություն փնտրել, և այս որոնումները փախուստ են ոչ միայն Աստծուց, այլև ինքն իրենից, քանի որ մարդը Աստծո արարածն է, և նրա էության նույնիսկ ամեն մի նշույլը մշտապես վկայում է Աստծո գոյությունը: Կոռնելիոս Վան Թիլը նշում է, որ եթե մեղավոր մարդը ողջ տիեզերքում գտնի գեթ մի կոճակ, որը սեղմելը նրան կտա Աստծուց անկախության զգացումը, ապա մարդը մշտապես ու միմիայն այդ կոճակը կսեղմի: Սակայն նման կոճակ գոյություն չունի: Մարդն անխուսափելիորեն Աստծո արարածն է, և Աստծո մեջ են նրա ողջ ազատությունն ու փառքը: Առանց Աստծո մարդը ոչինչ է: Աստծուց փախուստ որոնելը մարդու համար նշանակում է որոնել անհնարինը: Մարդը չի կարող խուսափել Աստծուց, Ով ամենագո է: Փախուստի ոչ մի հնարավորություն չկա, որովհետև չկա մի այլ տիեզերք, գեթ մի փաստ կամ ատոմ անգամ, որ Աստծո կողմից ստեղծված չլինի: Արարչից թաքնվելու ոչ մի տեղ գոյություն չունի: Հավատամքներն ու եկեղեցական ժողովներն Աստծո գերագույն իշխանության իրենց աներեր պնդումով մեկընդմիշտ հաստատում են մարդու արարված լինելը: Այս հավատի մեջ է միակ հույսը: Բայց մարդ-Աստված խզումը գալիս է այն ակունքներից, որտեղ մարդը վճիռ կայացրեց հեռանալ աստվածային դավանության հիմնադրույթներից` վիճարկելով Արարչի հաստատած ազատության դավանության սկզբունքները: Աստվածային կամքի գործադրումը դիտարկվեց որպես մարդկային կամքի սահմանափակում և շահագործում: ՈՒստի, մարդը ցանկացավ կախում չունենալ նույնիսկ Երկնավոր Հորից և ինքներեն կերտել իր կյանքի հավիտենականությունը և մշտնջենավորությունը: Այսուհետ մարդու արարքները դարձան միայն իր անձնական կամքի գործադրումը` մերժելով աստվածային ազատության դավանությունը: Մարդու ձգտումը դարձավ այն իրողությունը, որ եթե կարող է դուրս գալ Աստծո նախախնամության հոգածությունից, այդ դեպքում իր անհատականությունը կարող է դառնալ բացարձակ անկախ ամեն ինչում` իր առջև չունենալով որևէ նախախնամական միջամտություն: Ներկայումս փորձ է արվում այսպիսի գլոբալ քաղաքակրթություն կերտել, որն ինքնակենտրոն է: Սակայն այսպիսի կեցության պարագայում առաջանում է բախում, որովհետև անհատը ձգտում է ստեղծել իր սահմանները ի հաշիվ նաև այլ անհատների ազատության: Ամեն մարդ բացահայտում է, որ կա ազատություն, բայց այս դեպքում ամեն անհատականություն ազատությունը ձևակերպում է իր աշխարհայացքին, ցանկություններին, ձգտումներին համապատասխան՝ անտեսելով աստվածային նախախնամության պատգամները: Այստեղ է, երբ առաջանում է մեկը մյուսի ազատությունը սահմանափակելու իրողությունը: Եվ այն դառնում է պետությունների քաղաքականություն, երբ ավելի ուժեղ պետությունը տարբեր միջոցներով պարտադրում է իր ազատության հասկացության կեցությունը մյուսներին: Բայց մարդու մեջ գործում են լավի ու վատի գնահատանքի գիտակցությունը և ազատության դավանության չափորոշիչը, որը որոշիչ դեր է կատարում մարդկության համերաշխության հաստատման կամ առճակատումների գործում: Բազում երևույթներ կարելի է նշել, որոնք առիթ են դառնում մարդկության միասնականության խաթարման և համերաշխության համար: Այնուամենայնիվ, անդրադառնալով հոգևոր ակունքներին, կարելի է ասել, որ մարդկությունն այս ասպարեզում ավելի մեծ հաջողությունների է հասել միասնության սկզբունքների մեջ, քան արտաքին քաղաքական փոխհաղորդակցության մեջ: Հոգևոր ճշմարիտ հանդիպումները, խորհրդակցությունները առավելապես հիմնվում են հոգեկան փոխադարձ բարեկամության վրա, քան շահադիտական, քաղաքական հարթության վրա: Բայց և այնպես մարդկության միասնության, համերաշխության կյանքի կոչված ծրագրերը հաճախ մնում են իբրև լոզունգներ, տեսություններ, որովհետև մարդիկ մնում են նույն շահադիտական նկրտումներով լեցուն` մոռանալով աստվածային սիրո պատվիրանը:
Անսահմանափակ ազատությունը ճշմարիտ ուղին է: Բայց Աստվածաշունչը մարդու ազատությունը բնորոշում է որպես չափավոր ազատություն ու չափավոր ուժ: Քանի որ մարդը մնում է մարդ, ապա այլ կերպ լինել չի կարող: Կարո՞ղ է արդյոք վերադառնալ իր ծննդյան ժամանակը և վերադառնալ նախորդ դար: Արդյո՞ք կարող է սահմանել իր մահվան ժամանակը կամ իր առողջական կամ նյութական դրությունը: Բոլոր կետերում էլ մարդը սահմանափակված է, քանի որ նա արարված և սահմանավոր էակ է: Մարդու իրական ազատությունը սահմանափակ ազատությունն է, և նրա զորությունը սահմանափակ զորությունն է: Այնուամենայնիվ նա ունի անսահմանափակ ազատություն երևակայության դաշտում, վիրտուալ աշխարհում: Բայց այլ դիտանկյունից նայելիս Ջովանի Պիկո դելա Միրանդոլան ազատության մասին ասում է, որ մարդը տիեզերքի ամենաազատ էակն է, մեծագույն հրաշքը, որը սահմանափակված չէ որևէ բնական տեղով: Աստված մարդուն շնորհել է ազատ կարգավիճակ, որպեսզի նա ինքն ընտրի իր տեղը և ապրելակերպը, ինքը կերտի իր բնությունը: Մարդու մեծությունը հենց այն է, որ ինքն է ընտրում իր տեղը, ինքն է որոշում իր բախտը: Մարդուն տրված է լրիվ ազատություն ինքն իրեն կերտելու համար: Նա կարող է իջնել կենդանու մակարդակին և կարող է հասնել հրեշտակային կատարելության. ամեն ինչ կախված է նրա ընտրությունից, կամքից և բարոյական վարքագծից: Միևնույն է, այս ամենն իմանալով հանդերձ, մարդկության մի հատվածը, հատկապես երիտասարդության ստվար մի մասը, գնալու է որակապես ցածր ազատության ճանապարհով՝ նախընտրելով մեղավոր ցանկություններով առաջնորդվելը: Բայց այս ուղին հաճախ աննկատ կերպով խաթարելու է հոգու և մարմնի ներդաշնակ միասնությունը: Իսկ դրա արդյունքն ուշ, թե շուտ արտահայտվելու է և ցավ է պատճառելու մարդուն: Արդ, գիտության մեջ Լապլասի հետևյալ նախադասությունը՝ մենք տիեզերքի ներկա վիճակը պետք է նայենք որպես նախկին վիճակի արդյունք և ապագա վիճակի պատճառ, դառնում է ավելի շեշտադրված և ժամանակակից մարտահրավերների վկայակոչում: Ի վերջո մարդը պետք է հասկանա, որ իր ազատությունը չի սահմանափակվում Աստծո, Նրա կամքի և պատվիրանների կողմից, այլ, ընդհակառակը, նա արարվել է Աստծո նախախնամությամբ երկրի վրա իշխելու համար և իր կոչումն իրագործելու համար նա վերածնվում է Հիսուս Քրիստոսի մեջ, ՈՒմ շնորհի միջոցով նրա ազատությունը դառնում է անսահման՝ հիմնված աստվածային սիրո վրա: Այս պարագայում մարդը կարիք չի զգում վերադառնալու դեպի այն կետերը, որոնք անցել է, այլ շարժվում է առաջ դեպի այն արժեքները, որոնք ներդաշնակ են դարձնում իր կյանքը, հոգեղեն զորությամբ լցնում և արտացոլում իրական ազատությունը, ինչպես բանաձևում է սբ. Պողոս առաքյալը. «Ամեն ինչ ինձ արտոնված է, բայց ոչ ամեն բան՝ օգտակար: Ամեն ինչ ինձ արտոնված է, բայց պետք չէ, որ որևէ բանի իշխանության տակ լինեմ» (Ա Կորնթ. 6.12): Այստեղ է, որ բեկոնյան «Ճանաչել նշանակում է կարողանալ», և Օգյուստ Կոնտի` «Իմանալ նշանակում է կանխատեսել» կանխադրույթները բացահայտում են կյանքի ճշմարիտ իրականությունն ու ուղին, որովհետև կյանքի հավատամքի մեջ Աստծուն վերացնելու յուրաքանչյուր փորձ վերացնում է մարդուն և իր ազատությունը:

Հովհաննես ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ