Անկախության համար դեռ պայքարում ենք

Անկախութունը, թերևս, այն միակ բանն է, որի նկատմամբ Հայաստանում և՛ իշխանությունը, և՛ ընդդիմությունը դրական վերաբերմունք ունեն: Այս տարիները գնահատելիս հետաքրքիր է, որ երկու կողմերն էլ անկախության կորուստներ են տեսնում: Թեմայի շուրջ զրույցն առանց քաղաքական գնահատականների հազիվ թե ստացվեր:

«ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆԸ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ Է»
ՀՀԿ-ական, խորհրդային տարիներին ընդհատակյա գործունեություն ծավալած ՌԱԶՄԻԿ ԶՈՀՐԱԲՅԱՆԸ կարծում է, որ Հայաստանն օբյեկտիվորեն դեռ չի հասել լիարժեք անկախության, քանի որ ունի անվտանգության մեծ խնդիր:
-Անկախությունը գիտակցություն է: Անկախությունը նրա համար է, որ պաշտպանես քո արժեքային համակարգը, կրոնը, մշակույթը, տնտեսությունը: Սա նույնիսկ ամենափոքր ազգի բնական ձգտումն է: Մեր այդ գիտակցությունը շատ վաղուց է եղել, ու մենք դրա համար մշտապես պայքարել ենք: Մինչև 91-ի անկախությունը կա խորհրդային նախապատմություն, երբ առանձին մարդիկ, խմբեր ընդհատակում պայքարում էին անկախության համար: Ես էլ իմ չափով եմ պայքարել, անցել ենք բանտերով, ճամբարներով, աքսորներով: Այս ամենի գնահատականը պատմությունը և ժամանակը կտան: Այսօր շատ մարդիկ, որ մասնակցել են ղարաբաղյան պատերազմին, պահանջում են գնահատական, բայց դա պատմության գործն է: Դա էլ պատերազմի նման բան էր, երբ խորհրդային տարիներին պայքարում էինք անկախության համար: Այս ամենին վաղ է գնահատական տալը, քանի որ դեռևս լիարժեք անկախություն չունենք, այսինքն, այնքան հզոր պաշտպանական համակարգ չունենք, որ ոչ թե մեզ թելադրեն, այլ մենք թելադրենք: Ստիպված անկախության մի մասը պահելու համար մտնում ենք ռազմավարական դաշինքների, որևէ պետության պաշտպանական համակարգի մեջ: Այսօր Ռուսաստանի հետ ստիպված կնքել ենք բազմաթիվ պայմանագրեր, որպեսզի գնենք ժամանակակից զենքեր ու պաշտպանվենք: Եթե մենք լիարժեք անկախ լինեինք, պիտի և՛ ժողովրդի թվաքանակով, և՛ տնտեսությամբ, և՛ ռազմական առումով հզոր պետություն լինեինք: Սա պատմականորեն մեզ չի տրվել, ու ստիպված համագործակցում ենք Ռուսաստանի հետ: Այնպես որ, լիարժեք անկախության մասին խոսելը հարաբերական է: Չի կարող մի պետություն լիովին անկախ լինել, եթե այլ պետությունների հետ դաշինքի մեջ է և փոքր է: Սա իրականությունն է, որից չպետք է փախչել: Տա Աստված, այնքան հզորանանք, որ մենք վերևից նայենք Ռուսաստանին: Աշխարհում կան բացարձակ անկախ պետություններ, բայց էլի մյուսների հետ շաղկապված են: Օրինակ, Գերմանիան անկախ պետություն է, բայց ունի ամերիկյան ռազմաբազաներ, ու ոչ մեկը չի ասում` հանեք դրանք, որովհետև պաշտպանության խնդիր ունեն: Հիմա Գերմանիան անկախ պետություն չէ՞: Իհարկե, մենք Գերմանիա չենք, բայց հարաբերականորեն անկախություն ունենք: Աշխարհում գնալով ինտելեկտի մրցավազք է լինելու, եթե դու ունես այդ հզորությունը, աշխարհը քեզ նկատում ու հրավիրում է արժեքներ ստեղծելու: Ապագան լինելու է այս ոլորտում, որովհետև վաղը մյուս օրը այդ տանկերը կարող են չլինել, առաջին տեղում կլինի այն ազգը, որը կունենա ինտելեկտուալ հզոր ներուժ:
-Եթե տոկոսային հարաբերությամբ գնահատելու լինենք, որքա՞ն է այսօր մեր անկախության չափը:
-Անկախությունը տոկոսով դժվար է չափել: Անկախությունը միայն հռչակագիրը չէ: Կա տնտեսության խնդիր, եթե չունես այն, չես կարող անկախ լինել: Միայն արժեհամակարգը չէ, պիտի ունենաս հզոր բանակ, զենք, զինամթերք: Մենք, այսպես թե այնպես, ռուսական ռազմական ուժից կախված ենք ու չենք կարող անտեսել նրանց կարծիքը Մաքսային միությանը և ԵՄ-ին անդամակցելու առումով: Եթե հրաժարվենք նրանցից, չկա մեկ այլ պետություն, որ ասի` այ, կբերեմ հենց հիմա այդ բացը կլրացնեմ: Մենք ճանապարհ ենք անցել: Յոթանասուն տարի համատեղ տնտեսավարել ենք: Երբ անկախացանք և ունեինք Ադրբեջանի, Թուրքիայի պես հարևաններ, առաջինը մեր պաշտպանության խնդիրը փորձեցինք լուծել: Ղարաբաղ ազատագրեցինք, որի համար պետք էր հզոր աջակցություն, ինչն արեցին ռուսները: Այս ամենին չպետք է մատների արանքով նայել: Երբ ասում են` ինչու ռուսամետ որոշումներ եք կայացնում, իրականում մենք նայում ենք, թե ինչ վիճակում ենք: Կան ուժեղներ և թույլեր, մարդու իրավունքները բոլոր տեղերում չէ, որ հարգվում են, թե եկեք հավասարը հավասարի պես խոսենք: ՈՒժեղը երբեք թույլի հետ հավասարի պես չի խոսում: «Գայլն ու գառը» կարդացել եք. մենք գերտերություն չենք, ու երբ նրանց միջև մրցակցություն է լինում, մենք տուժում ենք: ՄՄ և ԵՄ ասոցացման համաձայնագրի առնչությամբ մեր որոշումն այն կողմն է, որից մենք ավելի շատ ակնկալիքներ ունենք: 96-ին ռուսական ռազմաբազայի տեղակայման որոշումը, որ ԱԺ-ում հաստատվեց, անկախության մաս չէ՞ր, որ տվեցինք: Տվեցինք, որ պաշտպանություն «վերցնենք» ու վերցրինք: Փառք Աստծո, մինչև այսօր ո՛չ Ադրբեջանը, ո՛չ Թուրքիան չեն համարձակվում հարձակվել Հայաստանի վրա, քանի որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ռազմական դաշինքի մեջ է, վերջինս չի թողնի, որ դա տեղի ունենա: ՄՄ-ի դեպքում ռուսներն ասացին` մենք պակա՞ս ժողովուրդ ենք, որ չենք կարող ԵՄ նման միություն ստեղծել, ահա ձեզ Եվրասիական միություն: Պաշտոնապես իրենք չեն մեզ առաջարկել, մենք ենք համաձայնել` ելնելով մեր իրավիճակից: Պարտադիր չէ, որ իրենք ճնշում գործադրեին, ուղղակի ասում են` վերլուծեք, թե ինչ կլինի, եթե այս քայլերը անեք: ՈՒ կողմնորոշումը սա է: Եվրոպան մեզ քննադատում է, թե երեք-չորս տարի մեզ հետ էիք համագործակցում, եղբայր, դուք հենց սկզբից գիտեիք Հայաստանի կարգավիճակը: Կուզենայի, որ լինեինք հզոր պետություն, և մենք ուրիշներին զենք մատակարարեինք, բայց պատմական իրողությունը սա է, ու պետք է ընտրենք օպտիմալ տարբերակը` և՛ պաշտպանվենք, և՛ մեր քաղաքակրթությունը զարգացնենք, համ չդառնանք գաղութացված երկիր: Դրա համար ընտրել էինք «և-և» տարբերակը, որը դեռևս չի ստացվում: Եթե դու միայն մեկից չես կախված, ավելի անկախ ես: Եթե ընտրում ես մեկը, այսպես թե այնպես, քո անկախության տոկոսը պակասում է:
-Վերադառնալով անկախության հռչակման նախասկզբին, ովքե՞ր էին Ձեր զինակիցները, ի՞նչ հուշեր կան նրանց հետ կապված:
-Զինակիցներ շատ եմ ունեցել: Այն ժամանակ բոլորը հավաքվել էին մի գաղափարի շուրջ` հանրաքվեի ճանապարհով հասնել անկախ, ժողովրդավար պետության հռչակման: Սրա համար մեզ որակում էին «հակասովետական էլեմենտ» և ուղարկում համապատասխան տեղեր` բանտ, աքսոր, ճամբար: Ընկերներ շատ կան, չեմ կարող բոլորին թվել:
-Ովքե՞ր են անկախության համար պայքարում մեծ ներդրում ունեցել:
-Ընդհատակյա պայքարում ԱՄԿ-ի հիմնադիրներն էին Հայկազ Խաչատրյանը, Ստեփան Զատիկյանը: Որոշ ընկերներ մնացին պայքարի ճանապարհին, զոհվեցին: Ես, Նավասարդյան Աշոտը, Մարկոսյան Ռազմիկը միասին ենք սկսել պայքարը: Մոտ ընկերներ էինք ու ամեն գաղտնիք իրար հետ կիսում էինք: Միասին ենք թե՛ մեր, թե՛ մեր ընտանիքների նկատմամբ հալածանքները տարել: Կային նաև պայքարող այլ խմբեր, բայց հիմնականը Ազգային միացյալ կուսակցությունն էր: Պայքարեցինք, հասանք 88-ին, երբ համազգային շարժումը սկսվեց, և Ռուսաստանում «պերեստրոյկան» աշխատեց: Քանի որ անկախության պայքարը դադարեց, ԱՄԿ-ն բաժանվեց մի քանի մասի: Ստեղծվեց ԱԻՄ-ը` Պարույր Հայրիկյանի գլխավորությամբ, 90-ականների գարնանը Աշոտ Նավասարդյանի գլխավորությամբ ստեղծվեց ՀՀԿ-ը: Այդ կուսակցություններն իրենց ջոկատներով մասնակցեցին ղարաբաղյան պատերազմին: Անկախության բոլոր գործողություններին ընդհատակյա ուժերը մասնակցել են: 60-ականների ընդհատակյա պայքարից սկսած, ԱՄԿ-ի նախկին անդամները, այդ թվում` ես, մասնակցում ենք անկախության կերտմանը:

«ՊԱՅՔԱՐԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՎՈՒՄ Է»
Անկախության բանակի հիմնադիր Վազգեն Սարգսյանի եղբայրը` «Հանրապետություն» կուսակցության նախագահ ԱՐԱՄ Զ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ, անկախության մասին խոսելիս նախ մեջբերում է եղբոր` Վազգենի բնութագրումը:
-Անկախությունն ինձ համար բացարձակ արժեք է, ժողովրդի ինքնադրսևորման հնարավորություն: Անկախությունն ու ազատությունը հավասարազոր արժեքներ են, որ ենթակա չեն սակարկության: Վազգեն Սարգսյանն ասում էր. «Չի կարելի ասել` սիրո՞ւմ ես անկախությունը, թե՞ ոչ: Դա նույնն է, որ հարցնեն` ծնողներիդ սիրո՞ւմ ես: Անկախությունը բացարձակ արժեք է»:
-Մենք այսօր անկա՞խ ենք:
-Եթե «մենք» ասելով նկատի ունենամ իմ շրջապատի մարդկանց, նրանք անկախ են իրենց աշխարհայացքի ու մտածողության մեջ, եթե նկատի ունենամ Հայաստանը, իհարկե, ոչ: Խորհրդային տասնամյակների հետ համեմատած` անկախության հայտանիշները Հայաստանի ազգային բանակն ու արտաքին գործերի նախարարությունն են: Ցավոք, անցած տարիներին մենք ձևավորեցինք ձևական անկախություն` խորհրդարանում ընդունելով դրոշի, զինանշանի, օրհներգի մասին օրենքներ, գուցե հարյուրավոր, գուցե արդեն հազարավոր օրենքներ, որոնք ապահովում են իմիտացիոն անկախություն, որովհետև մենք դեռ չենք հասել իրական, բովանդակային անկախության:
-Ինչո՞ւ չենք հասնում:
-Տարբեր պատճառներով. նախ` ըստ արժանվույն չի գնահատվում անկախությունը: Չի գնահատվում քաղաքական գործընթացների ժամանակ, որովհետև անկախությունն ազատ կամահայտնություն է ենթադրում, իսկ ընտրություններում արհամարհվում կամ կեղծվում է ընտրողի կամքը: Չի գնահատվում արտաքին քաղաքական ասպարեզում, որտեղ ավելի շատ խամաճիկային քաղաքականություն է վարվում, ճոճանակի քաղաքականություն, որն ունի կախման կետ, չունի հենման կետ, հետևանքը դիմազրկումն է ու հուսահատությունը:
-Ո՞րն ենք համարում ելքը:
-Անկախության ձեռքբերումից հետո մենք կարծեցինք, որ հասել ենք ցանկալի արդյունքի, իրականում պայքարը շարունակվում է` անկախության իրական արժեքները ձևավորելու և տարածելու, նաև` անկախության պտուղները ճաշակելու համար:

«ԱՆԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆ ԱՂԱՎԱՂՎԱԾ Է»
Նախկին «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամ ԱՇՈՏ ՄԱՆՈՒՉԱՐՅԱՆՆ անկախության մասին գերադասեց խոսել արժեհամակարգային տեսանկյունից:
-Քսաներկու տարվա հեռավորությունից, եթե անկախությունը գնահատեք, արդարացա՞ն Ձեր սպասելիքները:
-Ազատության ճանապարհին անկախությունն առաջին խոշոր հանգրվանն է: Սակայն հիմա էապես աղավաղված է անկախության գաղափարը, քանի որ այստեղ ներխուժել են նոր բարբարոսների չափանիշները: Նրանց սկզբունքն է` մարդն ուզում է իր կրքերի ազատությունը ստանալ, այսինքն` բոլոր սահմանափակումները վերացնել: Սրանով մարդը դադարում է մարդ լինելուց, այդպիսի ազատություն չկա: Այն, ինչ հիմա մենք ապրում ենք, անկախության հսկայական կորուստ է: Երկրորդականում ազատ ենք, առաջնայինում` անկախությունը կորցրել ենք: Մենք շատ զգույշ էինք անկախության ճանապարհին, քանի որ սրընթաց զարգանում էին Ղարաբաղի շուրջ իրադարձությունները: Սակայն այդ ճանապարհին մենք ընկանք կրքերի հետևից: Երկրում մրցակցություն սկսվեց, թե ով է անկախության ավելի նվիրյալ մարտիկ: Քաղաքական ուժերն սկսեցին անհարկի մրցակցել: Այս ամենի արդյունքում բախումնային իրավիճակ ստեղծվեց կենտրոնի` Մոսկվայի հետ, որը շատ թանկ նստեց մեզ վրա: Արցախում տասնյակ գյուղեր կորցրինք, ունեցանք «կոլցո» օպերացիան Հայաստանի սահմանում, զոհվեցին մարդիկ: Խորհրդային կենտրոնի այդ պատժիչ մեքենան շատ արյունալի հետք թողեց: Սա այն դեպքը չէ, որ ասենք` նրանց ստորության պատճառով էր: Մենք պիտի հաշվի առնեինք, որ երբ համապատասխան կոճակները սեղմում ես, պատժիչ մեքենան աշխատում է: Բարձր գնահատելով անկախությունը, ճանապարհի որոշ կորուստներն օրինական էին (քաղբանտարկյալներ, որոնք հալածվել են, բանտերում, աքսորում եղել, այդ մարդիկ իրենց կյանքով էին վճարել): Կային սխալներ էլ, որ չպետք է լինեին, դրանք բացթողումներ էին:
-Ո՞րն էր ամենամեծ սխալը:
-Այսօր կախվածությունն ավելի բարձր է, քան խորհրդային տարիներին: Պատճառն այն է, որ տրվեցինք արտաքին «կլիշեների», այսինքն` հանձնում ենք մեր անկախությունը, վերցնում ենք ուրիշի արժեքները: Գուցե դրանք լավն են, բայց ուրիշի համար, ոչ թե մեզ համար: Այսօր մենք կանգնած ենք այս ճանապարհին` ազատվել «կլիշեներից» և կյանքի կոչել մերը: Մենք քսանհինգ տարի տառապելով հասկացանք` չկա մի որևէ կետ, որ այնքան ամբողջական, բարձր լինի, որ մենք վստահենք դրան, որ մեզ տանի դեպի ճշմարիտ ուղի:
-Այսօրվա իշխանությունը դասեր քաղե՞լ է նախկին սխալներից:
-Նախ, իշխանությունը բացարձակապես մերը չէ, այն ամբողջապես ձևավորված է այլ կլիշեներով: Ավելի սարսափելի բան. մենք արժեհամակարգ վերցրինք դրսից, որը մեծ հարստության կուտակում է հանուն հաճույքները բավարարելու: Սա մարդուն անասնացնելու ամենակարճ ճանապարհն է: Քանի որ իշխանությունը այս «կարճ ճանապարհն» անցնելու ամենամեծ հնարավորությունն է տալիս, նրանք լրիվ են ընկղմվել այս ամենում: Ոչ թե ամենավատերն են, այլ ում բախտը բերեց, ով հայտնվեց իշխանությունում, ամբողջովին ծառայում է այդ սկզբունքին:
-Ի դեպ, անկախության համար պայքարողներից շատերն այսօր իշխանության մեջ են:
-Սա մարդկային ամենասարսափելի ողբերգությունն է: Այդ մարդկանց հետ կապված իմ մեջ երկակի զգացում է. մեծագույն հարգանք նրանց անցյալի նկատմամբ, մյուս կողմից էլ ասում ես` էս ի՞նչ վիճակում ես, քեզ հետ ի՞նչ կատարվեց: Չէ՞ որ, եթե ուրիշների համար հստակ գիտես, որ իշխանությունն այն վարդագույն գազարն է, որի համար ամբողջ կյանքում ման է եկել, հիմա էլ խրթացնելով ուտում է, նրանց պարագայում այլ է: Այս մարդը, չգիտես ինչու, ուզում է այդ վարդագույն գազարից մի կտոր պոկած լինել: Սա շատ ցավալի բան է, որովհետև այդ մարդիկ պիտի լինեն մեր պարծանքը, օրինակներ, որով սերունդ պիտի դաստիարակենք: Այդ մարդիկ կատարում են սարսափելի ինքնասպանություն: Հույս ունեմ, որ մի պահի նրանք բռունցքները կխփեն սեղանին ու կհիշեն, թե ով են իրենք իրականում:
-Անկախությունը դիտարկենք քաղաքացու տեսանկյունից. կա՞ անկախության զգացում:
-Բոլորը գիտեն, որ դա սխալ է, բայց «ապուրը» պարտավորեցնում է: Բայց արդեն հասկացել են` այդ «ապուրի» համար ինչքան են վճարում. ոչնչացնում են ապագան, երկիրը: Բայց այդ «ապուրից» կտրվելն այնքա՜ն դժվար է:
-Տեսակետ կա, որ փոքր պետությունները չեն կարող լիարժեք անկախ լինել: Համակարծի՞ք եք:
-Այսօրվա քաղաքական պրագմատիզմը պահանջում է ասել հետևյալը. մի կողմից` կան հզորագույն համաշխարհային կենտրոններ, որոնք փորձում են փոքր պետություններին մանիպուլյացիայի ենթարկել: Այդ ուժերը կորցնում են իրենց իշխանությունը, քանի որ հնարավոր չէ, որ նրանք անդադար թալանեն, իսկ մարդիկ չապստամբեն: Փոքր ազգերը պիտի սովորեն իրար հետ և մեծի հետ համագործակցել: Հնարավոր է` փոքրի և մեծի համագործակցությունը լինի հավասարը հավասարի հետ շփում, քանի որ, որպես մշակույթի կրող, նրանք հավասար են: Մարդկությանը դեռ պարզ չէ, թե ո՛ր մշակույթն է ապագայում առաջատար լինելու` փոքր Հայաստանի՞, թե՞ հսկա Չինաստանի:

Պատրաստեց
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ