Պամֆլետների առաջացումն Անգլիայում

Պամֆլետը (անգլ. pamphlet) դա փոքրածավալ հրապարակային ստեղծագործություն է, որի նպատակն է քաղաքացիական, սոցիալ-քաղաքական մեղադրանքը:

«Պամֆլետ» բառն առաջին անգամ հիշատակվում է XIV դարում. ի սկզբանե այն նշանակում էր բրոշյուր առանց կազմի: Եվ թեպետ իբրև հրապարակախոսության ժանր պամֆլետը ձևավորվել է Բարեփոխման ժամանակաշրջանում, դրա աղբյուրները կարելի է տեսնել դեռևս անտիկ ժամանակաշրջանում:
XVII-XVIII դարերի բուրժուական առաջին հեղափոխությունների օրոք պամֆլետները լայն տարածում են ստացել Եվրոպայում: Այն ժամանակ արդեն գոյություն են ունեցել թերթերը, սակայն վերջինները գտնվում էին ավտորիտար ռեժիմների ձեռքերում: Իսկ պամֆլետները հրատարակվում էին բրոշյուրների ու թերթերի տեսքով` կոչ անելով հասարակական կարծիքը շեղել այս կամ այն քաղաքական հոսանքի կողմ: Հեղափոխությանը նախորդող շրջանում Անգլիայում մեծ տարածում են ստացել եպիսկոպոսների դեմ ուղղված Ջոն Միլտոնի պամֆլետները: Միապետության դեմ ուղղված պամֆլետները տարածվում էին լեվելերների կուսակցության կողմից:
XVII դարավերջում Անգլիայում ձևավորվում է շատ ակտիվ քաղաքական կյանք: Հասարակական-քաղաքական կյանքը գտնվում է իր արդյունավետության գագաթնակետին: Այդ ժամանակ ստեղծվող գաղափարները մեծ արձագանք ստացան Եվրոպայում և արդիական են մինչև մեր օրերը:
Ոչ պակաս կարևոր է նշել, որ բացի գաղափարախոսական նշանակությունից, XVII դարի վերջի – XVIII դարի պամֆլետներն ունեցել են անկասկած գեղարվեստական արժեք: Բազմաթիվ մեջբերումներ, հղումներ դեպի հին հեղինակությունները, բիբլիական ու անտիկ հերոսներին վկայում են պամֆլետների հեղինակների ու հասցեատերերի կրթական բարձր մակարդակի մասին: Պատահական չէ, որ պամֆլետների հեղինակների մեծ մասը ճանաչված գրական գործիչներ են` բանաստեղծ Ջոն Միլտոնը, գրողներ Ջոնաթան Սվիֆտը, Դանիել Դեֆոն, Ռիչարդ Սթիլը, դրամատուրգ Ջոզեֆ Ադիսոնը:
Ինչ վերաբերվում է XVIII դարի գրականությանը, գիտնականների կարծիքները տարբեր են: Այդպես, օրինակ, գեղարվեստական մտածողության կայացման մասին գրքի հեղինակ` Ջ. ՈՒ. Ջոնսոնի համար գրականության մեջ ամենակարևորը, և առաջին հերթին` վեպը, սկիզբ են առնում Աննա Թագուհու գահակալության (1702 – 1707) ժամանակաշրջանից հետո: Անգլիական լրագրողության մասնագետ ՈՒ. Գրեմը Աննայի իշխանության ժամանակաշրջանը համարում է «ոսկե դար», քանի որ հենց այդ ժամանակ գրականությունը խրախուսվում էր ու ստանում իշխանությունների աջակցությունը:
Առևտրի ու արդյունաբերության ծաղկման «ոսկե դարը» խոստացած էր բոլոր ժողովուրդներին: Պատմական իրողությունը տվել է «համաշխարհային պատմության» լիովին այլ ուղղվածություն: Քաղաքակրթության առջևում ընթացող Եվրոպան հավակնում է համաշխարհային տիրակալությանը և նվաճում այն, ստեղծելով մի շարք կայսրություններ: Եվ դրանցից ամենահզորը` Բրիտանականը:
Վեճեր են առաջանում բառացիորեն բոլոր հարցերի շուրջ: Կյանքի նախկին ընթացքը խախտվում է, տեղի է ունենում լիովին նոր հասարակության կառուցում, այլ սկզբունքների վրա հիմնված: Կենդանի է նոր աշխարհի կառուցման հնարավորությունը` աշխարհի բոլորի ու յուրաքանչյուրի համար: Իսկ դրա համար պետք է պայմանավորվել: Հասարակությունը, հասարակական կառուցվածքը գտնվում է այն դարաշրջանի մտածողների ուշադրության կենտրոնում, առաջացել են հասարակագիտության սաղմերը: Նախահասարակագիտության ժամանակաշրջանն ընդգրկում է XVII-XVIII դարերը, երբ ստեղծվում էր գիտությունն իր ժամանակակից ընկալման մեջ, հիմք էր դրվոմ սոցիալական գիտություններին, որոնք նախապատրաստել են սոցիոլոգիայի առաջացումը` իբրև որակական թռիչք սոցիալական ճանաչման զարգացման ընթացքում:
Հասարակական երևույթների ընկալումը, անկասկած, կախված է այն դիրքից, որն ընդունել է գրողն ու լրագրողը: Հասարակարգի խարխլման այս բուռն ժամանակաշրջանում, հասարակական հարաբերությունների ստեղծման ժամանակ մարդու առջև նոր խնդիր է առաջանում: Եթե նախկինում իր տեղը հասարակության մեջ որոշվում էր ի ծնե, դերերը գրված էին, ճակատագիրը ի վերուստ սահմանված, ապա այժմ մարդը ստիպված է ինքնուրույն լուծել իր առջև ծառացող խնդիրները: Աշխարհը տարբեր է թվում տարբեր տեսակետերից: Կարելի է արտահայտել այս կամ այն դիրքը, սակայն կարելի է պարզապես զբաղեցնել այն:
Մինչ օրս անգլիական հասարակությունն ունի բարձր զարգացած դասային գիտակցություն, և ուստի անգլիացիների վարքագիծը կախված է դասային նախադրյալներից: Դասային տարբերություններն Անգլիայում արտահայտվում են ամեն ինչում` սկսած հագուստից և վերջացած խոսքային վարքագծի ձևերով ու որոշակի բառերի ընտրությամբ: Սակայն եթե այսօր անգլիական հասարակությունը բարդ համակարգ է, բազմաթիվ հիերարխիաներով, ապա XVIII դարում Անգլիայում դասակարգերի բաժանումը շատ ավելի կոշտ էր ու հիմնված էր, գլխավորապես, մարդու ծագման, իր բարեկամական կապերի վրա: Իսկ հետագա դարերում զարգացող բարդ հիերարխիկ համակարգը նոր էր ձևավորվում:
Անգլիական Լուսավորչության լավատեսական մտքերը փոխանվել են եվրոպական այլ երկրներ: Առաջին հերթին` Ֆրանսիա, որի ակնառու ներկայացուցիչները, ինչպիսիք են Մոնտեսքյոն, Ժան Ժակ Ռուսոն, Դենի Դիդրոն, Վոլտերն ու ուրիշները հանդես էին գալիս ազատամիտ գաղափարների քարոզչությամբ: Ֆրանսիայի հետևից Լուսավորչությունը ներթափանցում է եվրոպական այլ երկրներ, այդ թվում նաև` Ռուսաստան:
Այսպիսով, XVIII դարում Անգլիայում հասարակական գիտակցությունն ապրում էր իր զարգացման գագաթնակետը: Ծնվում էին նոր գաղափարներ, որոնք պահանջում էին կողմնակիցներ ու հետագա մարմնավորում: Հայացքների բևեռությունը, անզիջողականությունը բերում էր սեփական դիրքորոշումն առավել սուր ձևով արտահայտելու անհրաժեշտությանը, լրագրության առավել տարածված ժանրը դարձավ պամֆլետը: Դրան էին դիմում ինչպես միջին ունակություններ ունեցող վարձու լրագրողները, այնպես էլ գրական բարձր կարողություններ ունեցող ու գեղարվեստական հրապարակախոսության իսկական գլուխգործոցներ ստեղծող անվանի հրապարակախոսները:

Աննա ԻԵՐՈՒՍԱԼԻՄՍԿԱՅԱ

Հեղինակի նյութեր

• Իռլանդացիները հարգում են ընտանիքը
• Օրակարգում սահմանափակ հնարավորություններով մարդկանց խնդիրներն են
• Համաներման ինստիտուտ
• Մարդու մասնավոր կյանքն ու դրա պաշտպանությունը
• Եվրամիության իրավական համակարգի դերը գլոբալացման գործընթացում
• Իրավագիտության վերածնունդը
• Մեդիա պլանավորում. ժամանակակից գովազդային գործիք
• «Մշակի» էջերում Արծրունին հիանում էր Ջուզեպե Գարիբալդիով
• «Ազդարար». հայոց առաջին պարբերական մամուլը
• Դրուիդներ

Մեկնաբանություններ