«Սայաթ-Նովա են կատարում նոր գործիքավորումով, ժողովուրդն ուզած-չուզած երգին է ծափ տալիս»

«ՈՒռի», «Գետակի վրա», «Ախ, ինչ լավ է սարի վրա», «Աշուն», «Ես կգամ»…
Սիրված երգչուհի ՄԱՐԻԵՏԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆԻ մեղմ ու ռոմանսային երգերը ոչ վաղ անցյալում գրավել են շատերի սրտերը: Այսօր էլ քիչ չեն ռոմանսի սիրահարները, այլ հարց է, թե ինչպես են դրանք հասնում երաժշտասեր հանրությանը:
Երգչուհին համերգներ է ունեցել տարբեր երկրներում (Ֆրանսիա, Գերմանիա, Ամերիկա, Ռուսաստան և այլուր): Խորհրդային տարիներին Ռուսաստանում թողարկվել է նրա երգերի ալբոմը, իսկ բոլորովին վերջերս` վերահրատարակվել: ԱՄՆ-ում նույնպես մոտ 15 տարի առաջ ալբոմ են թողարկել` առանց իր գիտության, և առայսօր վաճառվում են այդ երգերի սկավառակները: Հայաստանում պատկերն այլ է, թողարկվել են միայն կեղծ սկավառակներ: Երգչուհուն տեղեկացրել են, որ սրճարաններում, տոնավաճառներում հնչում են իր երգերը: Արգելել է: Ասում է, որ դրանք այն վայրերը չեն, որտեղ պետք է իր երգերը լսեն:
Շուտով տեղի կունենա սիրված երգչուհու, նրա դստեր` Էլիզա Դարյանի ու Ալին Գոյանի համերգը, որը, հավանաբար, կանվանվի «Երկու սերունդ»:
Մարիետա Բադալյանը կներկայացնի իր հին ու նոր երգերը, Էլիզա Դարյանը և Ալին Գոյանը` դասական ստեղծագործություններ, հիմնականում` «Ավե Մարիա»-ներ:
Հավելենք, որ շուտով թողարկվելու է Մարիետա Բադալյանի երգերի ալբոմը, ինչպես նաև հեղինակային երգերի գիրքը` նոտաներով և ձայնասկավառակով:
Մարիետա Բադալյանը միջազգային փառատոնի դափնեկիր է: Չնայած ունեցած վաստակին, չունի որևէ կոչում:
Բոլորովին վերջերս ռուս արվեստաբան, պրոֆեսոր Ելենա Էստրելիտան «Իմ բացահայտած Հայաստանը» վերնագրով հոդվածում անդրադարձել է հայազգի մեծությունների, երգչուհիներից առանձնացրել է Գոհար Գասպարյանին, Լուսինե Զաքարյանին և Մարիետա Բադալյանին: Հոդվածագիրը նշում է, որ վերջինիս ռոմանսների կատարումն ունի դասական որակ, հավելում է նաև, որ դա իր ամենաանսպասելի ու ամենամեծ բացահայտումն է: «Նրա ձայնը հիասքանչ է, այնքան ջերմ է, հոգեթով, մեղմ ու լուսավոր, որ վերապրում ես երգը` ոչ մի բառ չհասկանալով տեքստից: Նա ոչ միայն երգում է, այլև հորինում է երգեր: Ամենազվարճալին այն է, որ համարվում է «ոչ պրոֆեսիոնալ» երգչուհի»,- գրում է Ելենա Էստրելիտան:
Ի դեպ, նա հայերեն է սովորում, որ կարողանա երգել Մարիետա Բադալյանի ռոմանսները, և երգչուհուն տեղեկացրել է, որ արդեն իսկ անգիր է արել ու երգում է նրա «Գարունն» ու «ՈՒռին»:

-Տիկին Մարիետա, երբ Արմինե Հայրապետյանին հարցրի կին բարդերի մասին, հիշատակեց նաև Ձեր անունը, ասաց, որ հեղինակային երգի վաղ ակունքներում եք կանգնած, և նվագող կնոջ կերպարը շատերի մեջ անմիջապես Ձեզ է առնչվում: Բայց, կարծում եմ,` Ձեզ ավելի շատ ռոմանսներով են ճանաչում, անգամ անվանում են «ռոմանսի թագուհի»:
-Ես ինձ «ռոմանսի թագուհի» չեմ համարում: Ինչ վերաբերում է Արմինե Հայրապետյանի դիտարկմանը, առաջին երգը, որ ներկայացրել եմ կիթառով, իմ երգն է եղել և ոչ միայն առաջին: Ես հեռուստատեսությամբ անգլերեն դասեր էի վարում, ենթադրենք, աշնան մասին էի բացատրում երեխաներին, այդ թեմայով երգ չկար, ինքս էի գրում անգլերեն տեքստն ու մեղեդին:
-Ինքներդ հեղինակ-կատարողներին լսո՞ւմ եք, ո՞ւմ եք հավանում:
-Իհարկե, հեղինակային երգի երեկոներին հաճախ եմ եղել, նաև ելույթներ եմ ունեցել: Շատ եմ հավանում Արմինե Հայրապետյանին, Վախթանգ Հարությունյանին, Շաբոյան եղբայրներին, Կարեն Մամիկոնյանին, այլոց:
Մի քանի տարի առաջ հեղինակային երգի փառատոն եղավ, ես էլ էի մասնակցում: Ժողովուրդն այնքան ջերմությամբ է ընդունում բարդերին, այնպես անկեղծորեն է ծափահարում: Բարդերը պատահական տեքստեր չեն գրում, մեզ հուզող թեմաները ներկայացնում են փիլիսոփայորեն: Այն, ինչ մենք գուցե չկարողանանք նկատել, իրենք նկատում են: Ժողովուրդը այնքան կեղծ բաներ է լսում, որ կարոտ է անկեղծ, ճշմարիտ խոսքի:
-Ձեզ գրեթե չենք տեսնում բեմահարթակներում, եթերում: Ինչո՞վ է պայմանավորված այս «դադարը»:
-Ես ո՛չ բարդ եմ, ո՛չ էլ վաստակավոր արտիստուհի, որ ինձ հրավիրեն ինչ-որ պաշտոնական համերգների: Ես հովանավորներ չեմ փնտրում, համերգներս իմ ուժով եմ կազմակերպում, հիմնականում փոքր դահլիճներում, կամերային երաժշտության տանը, «Գաֆէսճեան» արվեստի կենտրոնում: Ինչ վերաբերում է եթերին, ես ռաբիս չեմ, որ պահանջարկ ունենամ, գիտեք, թե հիմա ում են եթեր տրամադրում:
-Հետաքրքիր է Ձեր կարծիքը «Երգ երգոց» հաղորդման մասին, որտեղ սիրված երգերը ներկայացվում են նորովի և ոչ միշտ են հաջողված: Ի դեպ, Ձեր երգերը հիշատակության արժանացե՞լ են այդ հաղորդաշարի շրջանակում:
-Վերջերս ինձ ասացին, որ «Գարուն» ռոմանսն են «Երգ երգոցով» կատարել և բավական վատ: Իսկ երբ հաղորդման կազմակերպիչներին զանգել են և ասել, որ Մարիետա Բադալյանը ժամանակի ամենասիրված երգչուհիներից էր, իր երգերով, զրույցներով կարող է մի ամբողջ երեկո լցնել, կսովորեցնի նաև երիտասարդներին, պատասխանել էին` նրան ո՞վ է ճանաչում: Ի դեպ, այդ բնորոշման հեղինակը ամուսնուս խմբագիրն էր, ասեմ, որ ամուսինս Հ1-ի երաժշտական հաղորդումների գլխավոր ռեժիսորն էր:
-Բոլոր դեպքերում նման հաղորդումները միտում ունեն նորովի ներկայացնելու, այսպես ասած` փրկելու հին, մոռացված երգերը: Արդյո՞ք մեր սիրված երգերը նման «փրկության» կարիք ունեն:
-Գիտե՞ք երգը երբ է ապրում: Երբ սիրվում է ժողովրդի կողմից: Այ, տեսեք, մեր հրաշք երգիչ-երգչուհիների կատարումներով սիրվել են Սայաթ-Նովայի, Ջիվանու, Շերամի, Առնո Բաբաջանյանի, Արտեմի Այվազյանի, Ռոբերտ Ամիրխանյանի երգերը: Այդ երգերն իրենց մեջ սիմֆոնիզմ ունեն, դրանք չեն մեռնի, ապրում են, բայց եթե վատ մատուցվեին, չէին սիրվի, կմնային մի անկյունում:
Հիմա այսօրվա երգիչ-երգչուհիները կատարում են ինչ-որ երգահանի երգեր ու չեն կարողանում ծափեր կորզել դահլիճից: Ասում են` հանճարն ապահովություն է: Ասենք, Սայաթ-Նովա են կատարում նոր գործիքավորումով, ժողովուրդն ուզած-չուզած երգին է ծափ տալիս, կատարումը մի քիչ թերանա էլ, նրանք ծափ են տալիս այն երգչին, ով հասցրել է իրենց այդ երգը: Ժողովրդի ենթագիտակցության մեջ այդ երգերը մնացել են որպես գանձեր:
-Խորհրդային տարիներին սոցիոլոգիական հարցումներից մեկի ժամանակ ճանաչվել եք ժողովրդի կողմից սիրված երգչուհի: Մեր օրերում հազար ու մի անվանակարգում մրցանակներ են տրվում երգիչ-երգչուհիներին: Իրականում ունե՞նք սիրված արտիստ, երգիչ, թե՞ սա նման է ինքդ քեզ մրցանակ տալուն:
-Հիմա ամեն բան «սարքվում» է: Իմ հնչյունային ռեժիսորի խոսքերը մեջբերեմ` հայրիկները վճարում են, ասում են` իմ երեխայի երգը պետք է սարքես, հիմա մենք «գրդոն» ենք անում: Պրոֆեսիոնալ հնչյունային ռեժիսորի խոսք եմ ասում:
-Այսօր երաժշտական տարատեսակ նախագծերը բացահայտում են տաղանդներին, ինչը չի նշանակում, որ նրանց համար ճանապարհ է հարթվելու այդուհետ: Ի՞նչ ճանապարհ էին անցնում երգարվեստի ներկայացուցիչները խորհրդային տարիներին: «Ծանոթ, բարեկամ» ասածը մե՞ր, թե՞ բոլոր ժամանակների շարժիչ ուժն է:
-Ոչ, այն ժամանակ այդպես չէր: Մի քանի գաղտնիք պիտի ասեմ: Ես ֆիլհարմոնիա ընդունվելու համար մասնակցեցի մրցույթի: Ժյուրիի կազմում էին Ալեքսանդր Հարությունյանը, Էդուարդ Միրզոյանը, Հովհաննես Բադալյանը, Թամար Դեմուրյանը, Կարո Տոնիկյանը, Էդուարդ Մանուկյանը: Նայում էին արտիստիզմը, շարժուձևը, կատարման մաներան և այլն: Ինձ միանգամից «ՈՒռի» երգով ընդունեցին ֆիլհարմոնիա: Փառատոներ էին լինում, ընտրում էին լավերին, որովհետև ժողովուրդն ականջ ուներ: Այն ժամանակ հեռուստադիտողը նամակներով, զանգերով կարծիք էր հայտնում: Եթերից երբեք ռաբիս չէր հնչում, անգամ կլառնետը, որով այլ երկրներում դասական երգեր են նվագում, մեզ մոտ արգելված էր: Շատ մաքուր էր եթերը: Կար գեղխորհուրդ, որը բաղկացած էր ամենաորակյալ մասնագետներից: Նրանք էին որոշում, թե որ երգը պետք է ռադիոյի ֆոնդ գնար:
-Այդ տարիներին հատուկենտ էին երգաշխարհի ներկայացուցիչները: Խիստ մաղով էին անցնում, բայց գուցե ստվերո՞ւմ էին մնում տաղանդները: Հաճախ է կարծիք հնչում, որ վաստակ ունեցողները ճանապարհ չէին տալիս երիտասարդներին:
-Եղել են այդպիսի բաներ, բայց հիմնականում ազատ ընտրություներ էին անցկացվում: Ես էլի մի բան ասեմ. պրոֆեսիոնալ մակարդակի հասնելու համար պետք է շատ ճանապարհ անցնեիր, բայց կային ինքնագործ խմբեր, և շատերն էին ինքնագործունեությունից պրոֆեսիոնալ հարթակ տեղափոխվում: Օրինակ, ես երգում էի Արամ Սաթյանի «Մարաշ» վոկալ-գործիքային ինքնագործ անսամբլում, ինձ անմիջապես նկատեցին ու ընդունեցին «Սերպանտին», որն արդեն ցատկահարթակ էր դեպի Օրբելյանի նվագախումբ և Մելիք Մավիսակալյանի ղեկավարած հեռուստատեսության և ռադիոյի էստրադային-սիմֆոնիկ նվագախումբ:
-Մեր բազմաժանր, բազմաձայն երգաշխարհում, ըստ Ձեզ, ի՞նչն է, որ պետք է, բայց պակասում է:
-Դասականը: Առհասարակ, մարդկանց միջից վերացել է դասական մտածողությունը, ընչաքաղցությունն է հիմա տիրում:
Ես տեսա, թե ինչպես է տոնավաճառում մի շատ անվանի ճարտարապետ քարեր վաճառում: Այսինքն, մտավորականին ուզում են դարձնել չարչի: Դա արվեստ չէ, բիզնես էլ չէ, դա սպեկուլյացիա է: Նախկինում դա համարվում էր թերություն, հանցագործություն, հիմա` բիզնես:
Մեր ժողովուրդը շատ տաղանդավոր է, ստեղծվել է իր ներկայությամբ աշխարհը զարդարելու (դրանից է երևի, որ ցրված ենք աշխարհում), բոլորին սովորեցնում է աշխատել, կերտել, բայց այստեղ հիմա ավելի շատ իշխում է դրամը: Մարդիկ դարձել են նյութապաշտ, դա ամենավատ հատկանիշն է, որ չէի ուզի լիներ:
-Տիկին Մարիետա, Ձեր երգերը ուրիշները գրեթե չեն կատարում, կամ չեն կարողանում կատարել, ի՞նչն է, որ այդպես առանձնացնում ու ինքնատիպ է դարձնում Ձեր արվեստը:
-Չգիտեմ, բոլորն են այդպես ասում, կարող եմ կրկնել իրենց ասածը` ձայնը, ազնվությունը, զուլալությունը, մեղմությունը, անկեղծությունը:
-Ի՞նչ կանեք, եթե լսեք Ձեր երգերից մեկի անհաջող կատարումը:
-Ոչինչ չեմ կարող անել, պարզապես կվիրավորվեմ:
-Իսկ եթե լա՞վ կատարեն:
-Կուրախանամ: Ես երեխաների խումբ էի հավաքել մրցութային կարգով: Հիմնականում անվճարունակ ընտանիքների երեխաներ էին: 55 երեխայից ընտրել էի 15-ին: Նրանց հետ աշխատեցի: Մրցույթի առաջին փուլն անցկացվեց Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանում, ժյուրիի կազմում անվանի մասնագետներ էին` Օֆելյա Համբարձումյանը, Ռուբեն Սահակյանը, Օլգա Զախարյանը: Նրանք ասացին, որ ընտրել եմ ապագա պավարոտիների: Բայց ամուսինս մահացավ այդ տարի, ու ես չկարողացա շարունակել սկսածս գործը:
-Խոսենք Ձեր արվեստից, կարծում եմ ռոմանսի սիրահարներին կհետաքրքրի` ունե՞ք նոր, երբևէ չհնչած երգ:
-Այո, մի քանի նոր երգ ունեմ, որոնցից երկուսը ընթացքի մեջ են:
Ծագումով գյումրեցի, ամերիկաբնակ բանաստեղծ Գարուշ Հարյանցի «Ես քո կոկոնն եմ» բանաստեղծության հիման վրա ստեղծվել է մեղեդային հրաշալի մի երգ, որը, կարծում եմ կհասցնեմ ընդգրկել իմ ալբոմում: ՈՒզում եմ, նշել, որ Հարյանցը մեր ժամանակակից պոեզիայի ամենահզոր ներկայացուցիչներից է:
Մյուս երգս ծնվել է ավստրալացի պոետ Ռիչարդ Մորիսի «Ինչքան ժամանակ» բանաստեղծության տողերով: Այդ գործը «Գաֆէսճեանում» կատարել եմ, ալբոմում էլ կզետեղվի: Իմ ֆեյսբուքյան ընկերներից մեկը` Նադյան, բանաստեղծուհի է, անձնապես չեմ ճանաչում: ՈՒղարկեց կիթառի մասին գրված իր բանաստեղծությունը: Երբ նրան ասացի, որ կարծես թե երգ է դառնալու, խոստովանեց, որ դրա համար է ուղարկել, բայց չի համարձակվել ասել այդ մասին:
Այ, այսպիսի պատմություններ: Ես կարդում եմ տեքստը, մեղեդին բառերի հետ ծնվում է: Բառն է հուշում, հետաքրքիր է: Իսկ երգն անընդհատ չի ծնվում:
-Ռուբեն Հախվերդյանն ասում էր, որ իր երգերը շատ դանդաղ են գրվում, անգամ երգեր կան, որ գրել է 10-11 տարում:
-Շատ հնարավոր է, «Ռեքվիեմի» վրա 20 տարի եմ աշխատել: Չի հնչել դեռ: Դաշնամուրային գործ է լինելու, ներառվելու է նաև իմ ալբոմում, կկատարի հավանաբար Արտակ Հակոբյանը: 3-րդ մասը վերջերս եմ գրել:
-Երբեմն ասում են` երգը սիրում ենք, հեղինակին` ոչ: Խոսքը հեղինակ- կատարողների մասին է: Ինձ թվում է, չեն կարող առանձնանալ երգն ու հեղինակը:
-Իհարկե, երբ երգը սիրում ես, կատարողին էլ ես սիրում: Ամեն դեպքում, հանդիսատեսը սիրում է, երբ անկեղծ ես, երբ չես խաբում, չես վիրավորում իրեն:
-Համացանցում տեղադրված Ձեր երգերը դիտումների մեծ քանակ են ապահովում: Չե՞ք կարծում, որ դիտորդների շրջանում մեծ թիվ են կազմում նաև երիտասարդները:
-Կարծում եմ, հիմնականում ավագ սերունդն է ինձ լսում: Երիտասարդները «խուճուճ» երգեր են լսում, ինչո՞ւ պիտի Մարիետա Բադալյան փնտրեն, լսեն:
-Կարո՞ղ եք հիշել մի հետաքրքիր դեպք Ձեզ սիրող հանդիսատեսի մասին` որպես մեր զրույցի ամփոփում:
-Շատ դեպքեր են եղել, ես համերգներիս ընթացքում հաճախ պատմում եմ երգերի հետ կապված պատմությունները: Գրողների տանը միջոցառում էր: Ներկա էին Վահագն Դավթյանը, Վարդգես Պետրոսյանը, Սիլվա Կապուտիկյանը և այլք:
«Գարուն» երգը կատարելու ժամանակ Վարդգես Պետրոսյանն ասաց. «Ախր շատ լավ ա երգում…»: Իրենք բեմի վրա էին: Շրջվեցի, նայեցի իրեն ու երգի բառերը մոռացա: Դահլիճը սպասում է, ես էլ նայում եմ դահլիճին, միտքս չէին գալիս տողերը, որ երգս շարունակեմ: ՈՒ ինչ եղավ, Տերյանի անվան դպրոցի հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցչուհին` Նինան, առաջին շարքում նստած էր, նա հուշեց` «Մի նոր հուզում է սիրտս մրրկում»: Նման ծափողջույններ որևէ համերգի ընթացքում չէի ստացել, ինչպես այդ օրը:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ