Դեռևս 1800-ականներին Ռուսական կայսրության կողմից Գյումրիում կառուցված տասնյակ կարևորագույն պաշտպանական և պատմական կառույցներից մեկն էլ Ախուրյանի ափից ոչ հեռու գտնվող փոքրիկ Սև բերդն է:

Միքելե Մորամարկոյի «Մասոնները անցյալում և ներկայում» գրքում թվարկվում են հանրահայտ մասոնների անուններ, որ, հեղինակի հավաստմամբ, ճշգրտված են փաստաթղթերով: Իտալիայի Մեծ Արևելք ամսագրում առավել հայտնի մասոնների կենսագրական տեղեկությունների ի հայտ գալուց հետո Ջուզեպե Գամբերինիի խմբագրությամբ տպագրվել է «Հազարադեմ մասոնություն» գիրքը:

Ո՞վ չգիտի, որ հայոց Արցախ աշխարհը լեցուն է սրբատեղերով։ Ո՞վ չի հիացել Գանձասարով ու Դադիվանքով։ Փաստենք, սակայն, որ այդ հրաշքների կողքին կան նաև այնպիսիք, որոնք, ճիշտ է, հայտնի չեն, բայց իրենց հրաշագեղությամբ ու պատմական հնամենիությամբ բոլորովին չեն զիջում առաջիններին։ Զորօրինակ, Ծիծեռնավանքը։ Երբ առաջին անգամ տեսա վանքը, այն ինձ Նոյյան տապան թվաց, որ հենց նոր է իջել բլրի վրա։

1921 թ. օգոստոսի 26-ին Բոմբեյից Պորտ Սուդան նավահանգիստ հասավ Anchor Line շոգենավը: Մի քանի հայերի բուռն բողոքներից հետո, ի վերջո, պատգարակով, կիսամեռ վիճակում դուրս բերեցին մի մարդու, որը նավի վրա վարակվել էր տենդով ու 10 օր անխնամ վիճակում ջերմել: Նրան, թողնելով իր հիվանդ ծնողներին, ուղեկցում էր թավրիզցի Օննիկ Տեյիրմենճյանը: Հիվանդին հասցրին բուժարան, մերկացրին, ոտքից գլուխ պատեցին սառույցներով, բայց ոչինչ չօգնեց: Աչքերը փակելուց առաջ մահամերձը Օ. Տեյիրմենճյանին մի կերպ հասկացրեց, որ պահի-պահպանի երկու կապոց ձեռագրերը, փաստաթղթերն ու նամակները: Այդպես իր երկրային ուղին ավարտեց հայ հասարակական-քաղաքական մտքի լավագույն ներկայացուցիչներից մեկը՝ ԲԱԽՇԻ ԶԱՔԱՐԻԱՅԻ ԻՇԽԱՆՅԱՆԸ:

1915 թ. հունիսի առաջին շաբաթվա ընթացքում, Բիթլիսի հայերի կոտորածներից հետո դեռ անձեռնմխելի կմնա Մուշ քաղաքի, Մշո դաշտի և Սասունի հայությունը, թուրքը չէր մոռացել, որ Տարոնը և Սասունը միջնաբերդ կհանդիսանային հայ հեղափոխության համար: Այդ իսկ պատճառով Տարոնի և Սասնա հայության հաշվեհարդարի գործը թողնված էր վերջնագծին:

Եթե դուք էլ հեղափոխությունից առաջ հեռագիր տված լինեիք, եթե ձեր անունն էլ Վլադիմիր լիներ, ձեր հեռագիրն էլ կվաճառվեր Քրիստիի աճուրդում 20-30000 ֆունտ ստեռլինգ մեկնարկային գնով:

Գրանադայի կենտրոնում, ստորգետնյա կայանատեղի կառուցելու աշխատանքների ժամանակ, հայտնաբերվել է մ.թ. 1-4 դարերի հռոմեական բնակավայր:

Առաջին հանրապետության ստեղծմամբ վերականգնվեց հայոց պետականությունը։ Հայ և եզդի ժողովուրդների ճակատագիրը և պատմության քառուղիներում դրսևորած վարքագիծը մեզ թույլ են տալիս վստահաբար ասել, որ մենք միշտ միասին ենք եղել, և դա եղել է մեր ժողովուրդների կամքի ճիշտ ու ազնիվ դրսևորումը: Իսկ երբ մեր ժողովուրդներին վտանգ է սպառնացել, մեր միասնությունն ավելի կուռ և ամուր է եղել:

Հայ դասական դրամատուրգիայի նահապետ Գաբրիել Մկրտումի Սունդուկյանը ծնվել է 1825 թ. հունիսի 6-ին` վաճառականի ընտանիքում, Անչիսխատ թաղամասում, ուր բնակվում էին վրաց ազնվականները և հայ մոքալաքները: 1832-1837 թթ. նախնական կրթություն է ստացել Շահան Ջրպետի և նրա ֆրանսուհի տիկնոջ մոտ, 1838-1840 թթ.` Արզանյան եղբայրների պանսիոնում, սովորելով` նաև վրացերեն, ռուսերեն, լատիներեն, ֆրանսերեն: 1840-1846 թթ. ուսանել է Թիֆլիսի ազնվականական գիմնազիայում, որն ավարտելուց հետո մեկնել է Պետերբուրգ և ընդունվել համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետի արևելյան բանասիրության բաժին` սովորելով վրացերեն, թուրքերեն, պարսկերեն, արաբերեն: Ավարտելով համալսարանը` 1851-ին վերադարձել է Թիֆլիս, կարճ ժամանակ պաշտոնավարել Ներսիսյան դպրանոցում, ապա աշխատանքի անցել Կովկասի փոխարքայի դիվանատանը, որպես թարգմանիչ:

Հազվադեպ է պատահում, երբ մեծարում են մարդու, որն արդեն վաղուց պաշտոնաթող է, առավել ևս` ոստիկանության աշխատակից: Երբ 1990 թվականի աշնանը Հայաստանում անցկացվում էին տեղական խորհուրդների ընտրություններ, Չարենցավանի քաղխորհրդի պատգամավորության թեկնածուներից շատերը չէին մոռացել իրենց ազգանունների դիմաց նշել զանազան բարձր պաշտոններ ու տիտղոսներ, մինչդեռ նրանցից մեկի անվան դիմաց գրված էր ընդամենը մեկ բառ՝ «թոշակառու»: Այդ ժամանակ էլ, թերևս, տեղամասի գրեթե բոլոր ընտրողների ձայները, որ տրվեցին «թոշակառուի» օգտին, կրկին հավաստեցին, թե ինչպիսի համաժողովրդական սեր ու հարգանք է վայելում նա: Իսկ պատգամավոր դարձած «թոշակառուն» ոչ այլ ոք էր, եթե ոչ միլիցիայի պաշտոնաթող գնդապետ ԿԱՐԼԵՆ ԲԱՂՅԱՆԸ: